الناز محمدی| دختران کوچکی که عروس می‌شوند و پسران نوجوانی که پشت لب‌شان سبز نشده، داماد می‌شوند و رئیس خانه‌های جدیدشان با یک دنیا مسئولیت دنیای آدم بزرگ‌ها. این حکایت تعداد زیادی از کودکان ایرانی است که زیر سن قانونی ازدواج می‌کنند، بچه‌دار می‌شوند و خیلی‌هایشان هم، از هم جدا می‌شوند.
در سال‌های گذشته کم نبوده‌اند کسانی که درباره ازدواج زودهنگام دختران و پسران ایرانی هشدار داده و گفته‌اند که در بعضی استان‌ها این موضوع به مرز هشدار رسیده است. حالا اما «کامیل احمدی»، مردم‌شناس و محقق، برای نخستین‌بار پژوهشی را در 7 استان ایران انجام داده که بیشترین تعداد ازدواج‌های زودهنگام در آنها اتفاق می‌افتد؛ این پژوهش که براساس گفت‌وگو و پرکردن پرسشنامه ازسوی 500 دختر و پسری که زیر سن قانونی ازدواج کرده‌اند، انجام شده، نشان می‌دهد که به ترتیب، خراسان‌رضوی، آذربایجان‌شرقی، خوزستان، سیستان‌وبلوچستان، آذربایجان‌غربی، اصفهان و هرمزگان استان‌هایی‌اند که بیشترین ازدواج‌های زودهنگام در آنها اتفاق می‌افتد.
«کامیل احمدی»، پژوهشگر این تحقیق، در نشست تخصصی «طنین سکوت: پژوهشی جامع در باب ازدواج زودهنگام کودکان در ایران» که به این مناسبت برگزار شد، گفت: متأسفانه داده‌ها درباره ازدواج کودکان در ایران بسیار اندک است: «عواملی چون قدرت، سنن، هنجارهای اجتماعی و کم‌سوادی دخیل هستند که باید با بررسی هریک از آنها اقداماتی را درنظر گرفت تا ازدواج کودکان در ایران کاهش پیدا کند.» به گفته او، «قبل از انقلاب اسلامی براساس قانون مدنی مصوب در‌سال 1353 سن بلوغ و حداقل سن ازدواج برای دختران و پسران 18‌سال درنظر گرفته شده بود. تاکنون نیز آمارهایی از ازدواج کودکان در ایران منتشر شده که براساس سرشماری ‌سال 1393 میزان ازدواج دختران در سن 15 تا 19سالگی بسیار زیاد بوده است. ازسوی دیگر در‌سال 90، در سن بین 10 تا 14‌سال نیز، 48‌هزارو567 نفر ازدواج زودهنگام داشته‌اند و حتی تا قبل از 15سالگی دارای یک فرزند بوده‌اند. ازسوی دیگر به‌طور کلی، در‌سال 90، 370‌هزار ازدواج زیر سن قانونی اتفاق افتاده است.» این پژوهشگر، راهکارهای جلوگیری از ازدواج کودکان در ایران را اینطور دانست:   «غیرقانونی کردن و جرم‌انگاری ازدواج کودکان، سیاست‌های مساوات جنسیتی برای تضمین حمایت از قربانیان، تعیین سن قانونی ازدواج، ضمانت وجود سیاست‌های اجرایی مناسب برای جلوگیری از ازدواج کودکان و درگیر کردن شخصیت‌های مذهبی برای تغییر در پارادایم مذهبی می‌تواند از عواملی باشد که به جلوگیری یا کاهش ازدواج کودکان در ایران
 منتهی شود.»
نتایج  پژوهش
نتایج «پژوهشی جامع درباب ازدواج زودهنگام کودکان در ایران» نشان می‌دهد که ارتباط پیچیده‌ای میان ازدواج زودهنگام کودکان و اعمال ناقص‌سازی اندام تناسلی زنان وجود دارد. در این تحقیق آمده که یافته‌های پژوهش‌های قبلی درباره رواج ختنه زنان در ایران حاکی از همبستگی بین رواج این پدیده در چهار استان ایران دارد که درمطالعه اخیر بر برخی از این استان‌ها تمرکز شده است. این مطالعه در هفت استان که بیشترین فراوانی ازدواج زودهنگام در آنها گزارش شده است، انجام شد؛ خراسان‌رضوی، آذربایجان‌شرقی، خوزستان، سیستان‌وبلوچستان، آذربایجان غربی، هرمزگان و اصفهان. از این میان در دو استان هرمزگان و آذربایجان‌غربی درصدهای نسبتا بالایی از وقوع ختنه زنان نیز وجود دارد. این پژوهش نشان می‌دهد که چند همسری معمولا بیشتر درمیان زنان 20‌درصد فقیرجامعه رخ می‌دهد تا زنان 20‌درصد طبقه بالای جامعه و کم‌سوادی به ‌شدت با عمل چند همسری، همبستگی دارد.
درکنار چند همسری اما پدیده کودک همسری هم قرار می‌گیرد؛ پدیده‌ای که یک مسأله جهانی است و می‌تواند در هر گوشه دنیا، از خاورمیانه گرفته تا آمریکای لاتین، آسیای جنوبی و اروپا اتفاق بیافتد. تحقیقات نشان می‌دهند که این موضوع نه‌تنها در بسیاری از مناطق دنیا رخ می‌دهد، بلکه افرادی که خودشان کودک همسر می‌شوند، با روی گشاده و رضایت قلبی ازدواج می‌کنند، چراکه چنین رسم‌هایی از نظر اجتماعی پذیرفته شده‌اند. براساس گزارشی از سازمان «دختر، نه عروس» اگر روند ازدواج کودکان کاهش نیابد، آمار جهانی ازدواج کودکان به 1.2‌میلیارد مورد در‌سال 1429 می‌رسد. براساس گزارش صندوق جمعیت سازمان ملل درکشورهای درحال توسعه، از هر سه دختر، یک نفر در نوجوانی ازدواج می‌کند که معادل 34‌درصد از جمعیت این گروه سنی هستند. با درنظر داشتن این روند، تخمین زده شده که تا‌ سال 1399، 140‌میلیون دختر در زیر سن 18‌سال و 15‌میلیون نفر از آنها زیر 15‌سال درجهان ازدواج خواهند کرد. هرساله 14‌میلیون و هر روزه هم 39‌هزار دختر ازدواج می‌کنند. درکشورهای درحال توسعه از هر 9 دختر، یک نفر قبل از رسیدن به سن 15سالگی
متأهل می‌شود.
ازسوی دیگر نتایج این پژوهش و پژوهش‌های قبلی نشان می‌دهد که سالانه 7.3‌میلیون دختر زیر 18‌سال فرزندی به دنیا می‌آورند و از میان آنها، 2‌میلیون نفر زیر 14‌سال سن دارند. از نظر آماری مرگ‌ومیر مادران درحین زایمان درمیان زنانی که زیر 20سالگی زایمان کرده‌اند، 50‌درصد بالاتر است. هرساله 70‌هزار نفر از این نوزادان اندکی پس از تولد می‌میرند و 3.2‌میلیون کودک، مجبور به سقط جنین می‌شوند.
پس از انقلاب اسلامی در ایران، در بسیاری از قوانین مربوط به ازدواج تجدیدنظرهایی به عمل آمد. حالا اما سال‌ها بعد از تصویب این قوانین، غیر از موضوع ازدواج زودهنگام، طلاق میان کودکان زیر 18سالی هم که با هم ازدواج می‌کنند، مسأله‌ساز شده است. نتایج پژوهش «کامیل احمدی» نشان می‌دهد که نرخ طلاق هم در ایران در گروه سنی 10 تا 18‌سال به طرز قابل توجهی بالاست، به‌طوری که براساس آخرین داده‌های جمعیت‌شناسی، 21.149 دختر و پسر زیر 18‌سال در‌سال 93 طلاق گرفته‌اند.
تعداد کلی ازدواج‌های زودهنگام کودکان به طرز تعجب‌برانگیزی در واقعیت بالاتر است، چراکه بسیاری از این ازدواج‌ها در روستاهای کوچک و مناطق روستانشین به‌طور رسمی ثبت نمی‌شوند. نتایج پژوهش اخیر دراین‌باره نشان می‌دهد که حداقل 48‌هزارو580 دختر در سنین 10 تا 14سالگی در‌سال 90 ازدواج کرده‌اند و 48‌هزارو567 نفر از آنها قبل از رسیدن به سن 15سالگی، حداقل یک فرزند داشته‌اند.
خراسان رضوی؛ استانی با بیشترین تعداد ازدواج‌های زودهنگام
در این پژوهش، استان‌ها با تحلیل داده‌های جمعیت‌شناسی موجود درباره آمارهای ازدواج در یک‌دهه اخیر انتخاب شدند، فهرست به کار گرفته شده در این مطالعه با انتخاب استان‌هایی صورت گرفته که بالاترین آمار کودک همسری را داشته‌اند و درطول این 10سال، بیشتر از بقیه استان‌ها تکرار شده‌اند. این هفت استان عبارت‌اند از: خراسان‌رضوی، آذربایجان‌شرقی، خوزستان، سیستان‌وبلوچستان، آذربایجان‌غربی، هرمزگان و اصفهان.
استان خراسان‌رضوی، نخستین رتبه را در ازدواج زودهنگام در میان پسران در سنین 10 تا 14‌سال و درمیان دختران در سنین 15 تا 19‌سال را به خود اختصاص داده است. این پژوهش نشان می‌دهد که یک عامل تأثیرگذار دیگر در ازدواج زودهنگام در این منطقه، مالکیت آب است. در استان خراسان‌رضوی با اقلیم خشکش، کم‌آبی مانع رشد کشاورزی است. دسترسی به زمین‌هایی که دارای قنات‌های آبی هستند، یک امتیاز ویژه به شمار می‌رود. این امتیاز زیست‌محیطی نقش مهمی در شکل دادن هنجارهای اجتماعی ایفا می‌کند. مثلا در منطقه خیرآباد، جایی که بیشتر افراد مالک قنات‌ها هستند، ازدواج زودهنگام درمیان خانواده‌ها رایج است تا به این وسیله، سلسه مراتبی را که از قبل موجود است، حفظ شوند، مصاحبه با ساکنان این منطقه نشان داد که مهریه ممکن است براساس سن عروس متفاوت باشد، به این معنا که هرچقدر عروس جوان‌تر باشد، مهریه بالاتر است.
27‌درصد قربانیان ازدواج زودهنگام
 محصل هستند
دخترانی که در خردسالی ازدواج می‌کنند، بیشتر احتمال می‌رود در سنین پایین هم طلاق بگیرند. تحقیقات نشان داده است که 27‌درصد قربانیان ازدواج زودهنگام، هنوز درحال تحصیل هستند و در 45درصد، ازدواج دلیل عمده ترک مدرسه بود تا این افراد بتوانند کار خانه‌داری و وظایف بچه‌داری را انجام دهند. بیشتر پاسخگویان فقط تحصیلات ابتدایی داشتند و تنها 10‌درصد از آنها این شانس را داشتند که تحصیلاتشان را تا کلاس دوازدهم، ادامه دهند. در 57.1‌درصد از موارد، زن قبل از ازدواج به مدرسه می‌رفته و در 74.1‌درصد از موارد به زن قول ادامه تحصیل بعد از ازدواج داده شده بود، اتفاقی که در واقعیت تحقق پیدا نکرد.
در نتیجه ازدواج کودکان، سلامت جنسی و باروری دختر خردسال بیش از هرچیزی، تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. جسم دختربچه‌ها از نظر فیزیکی شرایط مناسبی برای زایمان ندارد و دختر به اندازه کافی بالغ نبوده و در نتیجه هم سلامت مادر و هم سلامت فرزند به خطر می‌افتد. ازدواج کودکان نه‌تنها سلامت مادر، بلکه سلامت نسل بعد را هم به خطر می‌اندازد. این مطالعه نشان داده است که 97‌درصد از زنان که یک‌بار زایمان کرده بودند، ازسوی خانواده خودشان و مادرانشان مراقبت‌های بعد از زایمان را داشتند. 45‌درصد پاسخگویان هیچ مشکلی را درحین زایمان مطرح نکردند و 27‌درصد اعلام کردند که زایمان دردناک و خونریزی شدیدی داشتند.
دخترانی که در این پژوهش با آنها مصاحبه شده و قبل از 15سالگی زایمان کرده بودند تا حدود 88‌درصد ریسک دچارشدن به زخم پارگی زایمان را داشتند که آنها را درمقابل عفونت‌ها آسیب‌پذیر می‌کرد. درد و عفونتی که درتمام طول زندگی همراه آنها خواهد بود. بررسی‌ها نشان داد که میزان آگاهی زنان درباره زخم پارگی زایمان پایین بود، حتی وقتی با استفاده از اصطلاحات محلی، توضیحات بیشتری دراختیار آنها قرار گرفت، بیشتر زنان حتی کسانی که بیش از 15 بخیه را درحین زایمان داشتند، نمی‌دانستند که زخم پارگی زایمان را تجربه کرده‌اند.
این مطالعه نشان داد که 42‌درصد از پاسخگویان مرد هنگام تولد فرزندشان 17‌سال سن داشتند. در زمان مطالعه آنها، صاحب دوفرزند بودند. در مناطقی که ازدواج زودهنگام کودکان رایج بود، والدین تصمیم‌های مربوط به ازدواج را به جای فرزندان‌شان می‌گرفتند. تقریبا 76.2‌درصد از افراد متأهل در زمان ازدواج از شکل‌گیری، ازدواج خودشان باخبر بودند، ولی 23‌درصد از افراد هیچ اطلاعی از این‌که با چه کسی ازدواج می‌کنند، نداشتند. 52.4‌درصد از تصمیم‌های ازدواج توسط والدین یا سایر اعضای خانواده به غیر از خود فرد گفته شده بود. در زمانی که مراسم ازدواج ترتیب داده شده بود، 42.9‌درصد از افراد تمایل به ازدواج نداشتند.
بررسی‌ها در این پژوهش نشان داده که اطلاعات زنان درباره سلامت جنسی و باروری و همچنین اعتماد‌به‌نفس‌شان نسبت به بدن و میل جنسی‌شان، ناچیز بود. آموزش جنسی هم در مدارس وجود نداشت و بسیار ناچیز بود و با حداقل کیفیت ارایه می‌شد. به‌طورکلی 60‌درصد پاسخگویان عقیده داشتند که ازدواج زودهنگام کودکان باید متوقف شود و 32.5‌درصد عقیده داشتند که این موضوع بستگی به ویژگی بدنی و عقیده شخص دارد. هیچ‌کدام از پاسخگویان اطلاعی از سن قانونی ازدواج نداشتند. زمان پاسخگویی به این سوالات، آنها تصور می‌کردند سن قانونی ازدواج 18‌سال به بالاست. بیشتر آنها معتقدند سن 15سالگی برای ازدواج دختران و 20سالگی برای ازدواج پسران زود است و بر این باور بودند سن مناسب برای ازدواج برای فرزندانشان
 20سالگی است.
21.2‌درصد از زنان متأهل بیان کردند که مجبور به رابطه جنسی با شوهرانشان بودند و تعداد کمی از آنها توانایی این را داشتند که با شوهرشان در مورد نداشتن تمایل به برقراری رابطه جنسی صحبت کنند، چراکه فکر می‌کردند آمیزش جنسی به‌طور اجتناب‌ناپذیری بخشی از وظایف زناشویی آنهاست. رایج‌ترین واکنش به این آمیزش اجباری، ناراحتی با 42.9درصد، نفرت با 28.6‌درصد و خشم 28.6درصد بود.
آذربایجان شرقی
 جنین در رحم مادرش نامزد می‌شود
مشاهدات پژوهشگران این تحقیق در روستاهایی مانند گیلک‌آباد، نشان داده که دختران در سن یک یا دوسالگی نامزد شده و تقریبا هیچ بچه مجردی بالای سن پنج‌سال در روستا وجود نداشته است. در مصاحبه‌های محلی که در آن بومی‌ها، هنجارها و مناسک خود را بیان می‌کردند، رواج ازدواج زودهنگام در این روستا مورد تأکید قرار می‌گرفت. در گیلک‌آباد یک نوزاد 6ماهه نامزد می‌شد. به نقل از یک سخنگوی مرد درحین مصاحبه، جنین در رحم مادرش با شخص دیگری نامزد می‌شود.
70.8‌درصد از پاسخگویان در زمان انجام پژوهش ازدواج کرده بودند و کمتر از 20‌درصد (18.8درصد) درمراسم ازدواج خود حضور نداشتند. در 75‌درصد از موارد یک نامزدی رسمی توسط خانواده‌شان تدارک دیده شده بود. مجموع 18.6‌درصد از پاسخگویان مجرد بوده و درمیان متأهلان 70.8‌درصد از ازدواج‌ها به محض ازدواج در مدارک شناسایی‌شان ثبت شده بود.
سیستان   ‌وبلوچستان
بیشترین مرگ  «کودک ‌مادران» را دارد
تناقض ازدواج دیرهنگام که در بیشتر شهرهای مراکز استانی و مناطق شهری وجود دارد، درمنطقه سیستان‌وبلوچستان چشمگیر به نظر نمی‌رسد. جمعیت این استان در یک سیستم قبیله‌ای و طایفه‌ای زندگی می‌کنند که در آن رضایت درباره ازدواج کودکان تنها تحت‌تأثیر فرهنگ نیست. در این استان والدین نمی‌توانند از پس مخارج مدرسه یا دانشگاه فرزندانشان برآیند. در نتیجه آنها را وادار به ازدواج می‌کنند. مشکلات حاد بارداری و زایمان از علت‌های عمده مرگ‌ومیر درمیان زنان 15 تا 19‌سال در این استان است. آنطور که سازمان بهداشت جهانی گزارش داده، در‌سال 89 در برخی استان‌ها مرگ‌ومیر مادران بیشتر از نوزادان بوده و استان سیستان‌وبلوچستان یکی از آنهاست؛ به این معنی که در استانی مانند سیستان‌وبلوچستان مادران به دلیل زایمان می‌میرند. با درنظر داشتن این‌که این استان نرخ 5.64‌درصدی تولد و 12‌درصدی مرگ مادر درکشور را داراست، میزان مرگ‌ومیر مادر در این استان بسیار بالاتر از سایر استان‌ها کشور برآورد می‌شود. سایر استان‌ها مانند آذربایجان‌غربی، خوزستان، کرمان، لرستان، اصفهان درصدهای کمتری از مرگ مادر را گزارش کرده‌اند. در‌سال 94، سیستان‌وبلوچستان بالاترین میزان زایمان را درمیان مادران زیر 15‌سال داشت.
تقریبا تمام پاسخ‌دهندگان در این مطالعه عنوان کرده‌اند که رسم ازدواج ناف‌بری یا برای خودشان، بستگان‌شان یا یکی از کسانی که می‌شناختند، صورت گرفته بود. این رسم فراگیر به این معنی است که دو نوزاد با رضایت والدینشان به نامزدی هم درمی‌آیند و قرار بر این است زمانی که بزرگ شدند، با هم ازدواج کنند. رواج این پدیده به طرز چشمگیری درهمه روستاهای مورد بررسی بالا بود. همان‌طور که توسط افراد مطلع محلی گفته شد، فرد می‌تواند این وصلت نانوشته را در بزرگسالی‌اش لغو کند و تصمیم بگیرد که با کس دیگری ازدواج کند.
نسبت ازدواج زودهنگام کودکان به کل ازدواج‌ها در سیستان‌وبلوچستان درطول دهه اخیر هیچ‌گاه کمتر از 40‌درصد نبوده است. هیچ‌ کدام از پاسخگویان درهنگام مصاحبه درحال تحصیل نبودند و عمده‌ترین دلیل ترک تحصیل خود را ازدواج می‌دانستند. ازدواج 77.6‌درصد از پاسخگویان توسط یک فرد میانجی تدارک دیده شده بود. 51.1‌درصد از افراد گفتند که یک نامزدی رسمی ازطرف خانواده‌ها، برایشان برگزار شده بود. 51.5‌درصد از زنان، شوهرانی کمتر از 10‌سال بزرگ‌تر از خودشان داشتند و 37.5‌درصد از مردان با زنانی کمتر از 10‌سال کوچک‌تر از خودشان ازدواج کرده بودند.
42.9‌درصد از پاسخگویان، هرگز، در معرض پیام‌های پیشگیرانه از ازدواج زدوهنگام کودکان و در معرض آموزش جنسی قرار نگرفته بودند. تمام پاسخگویان از سن قانونی ازدواج بی‌اطلاع بودند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که آمار طلاق در هر دوجنس، در این استان درحال افزایش بوده، اما سطح این افزایش درمیان دختران زیر 18سال، درمقایسه با پسران بالاتر است. این یعنی که هر‌سال تعداد بیشتری از کودکان بیوه می‌شوند. مخصوصا زمانی که دختری خردسال با مردی بسیار بزرگ‌تر از خودش ازدواج کرده، این مسأله دیده شده است؛ ازدواج‌های از هم پاشیده شده، بسیاری از دختران را وادار به تنها زندگی کردن و بزرگ کردن فرزندان‌شان بدون حمایت می‌کند.
61.8‌درصد از زنان حداقل دو زایمان داشته و 20.6درصد، میانگین سنشان در نخستین زایمان، 17‌سال بوده است. 74.4‌درصد مردان پاسخگو حداقل دارای دوفرزند بودند و 45.7‌درصد آنها در زمان تولد، نخستین فرزندشان 17‌سال سن داشتند.
هرمزگان؛ 29‌درصد نمی‌دانستند
 با چه کسی ازدواج می‌کنند
29.4‌درصد پاسخگویان این پژوهش در استان هرمزگان؛ اطلاعی نداشتند که با چه کسی ازدواج می‌کنند. 51‌درصد گفتند که در زمان ازدواج خوشحال بوده‌اند، 19.6‌درصد به دلیل اجبار به ترک مدرسه، ناراحت بودند، 56.9‌درصد از پاسخگویان می‌خواستند که فرزندشان هم به همان شیوه‌ای که خودشان ازدواج کرده بودند، وصلت کنند، مجموع 66.4‌درصد از ازدواج‌ها، شامل جهیزیه و 90.2‌درصد آن شامل مهریه می‌شد و در 39.2‌درصد از موارد هیچ‌ کدام از اینها به عروس پرداخت نشده بود.
37.3‌درصد پاسخگویان معتقد بودند که هیچ فایده‌ای در ازدواج در سن پایین وجود ندارد. درحالی‌ که 19.6‌درصد پاسخگویان این امر را به‌عنوان یک عامل تقویت‌کننده ارتباطات و پیوندهای خانگی می‌دانستند. درمجموع 39.2‌درصد از افراد هم گفتند که ازدواج دیرهنگام منجر به سطوح بالاتر آموزش و فهم میان زوج‌ها می‌شود و 11.8‌درصد از آنها کاهش بارداری‌های نوجوانی را به‌عنوان یک فایده ازدواج دیرهنگام عنوان کردند.
استان  اصفهان، آخرین استانی که ازدواج های زودهنگام زیادی در آن اتفاق می افتد
آخرین سرشماری در‌سال 93 نشان داد که جمعیت این استان برابر با 5‌میلیون و700‌هزار نفر است. در پژوهش اخیر، 71.4‌درصد از پاسخگویان مرد حداقل دو فرزند داشتند و 28.6‌درصد از آنها، در 16سالگی پدر شده بودند. 84.1‌درصد از افراد متأهل از ازدواج‌شان آگاه بودند و 15‌درصد از آنها در زمان عقد نمی‌دانستند که با چه کسی ازدواج می‌کنند. 47.7‌درصد از تصمیم‌های ازدواج توسط والدین و سایر اعضای خانواده گرفته شده بود.
تفاوت سنی میان زن و شوهر در 10.8‌درصد از موارد بیش از 10‌سال بود و در 29.7‌درصد پایین‌تر از 10سال. علاوه بر این، 57.1‌درصد از مردها همسرانی داشتند که تقریبا هم‌سن‌و‌سال خودشان بودند، 40.9‌درصد درمواجهه با پیام‌های پیشگیرانه ازدواج زودهنگام کودکان ازسوی تلویزیون قرار گرفته بودند. 29.5‌درصد توسط دوستان و 15.9‌درصد هرگز اطلاعی از چنین پیام‌های پیشگیرانه‌ای نداشتند. به‌طورکلی، 20‌درصد از پاسخگویان معتقد بودند که ازدواج زودهنگام کودکان باید متوقف شود. 29.5‌درصد باور داشتند که این ازدواج‌ها باید ادامه یابد و 50‌درصد تداوم آن را به ویژگی‌های فردی، اندازه بدن و رفتار فرد وابسته می‌دانستند. بسیاری از پاسخگویان یادآور شدند که شاهد خشونت خانگی در زمان کودکی‌شان بودند.