محمد باقری‌زاده| آنها را با لباس‌های سفید می‌شناسند؛ با گوشی‌های معاینه، پنس‌های جراحی و سال‌های زیادی که برای «دکتر شدن» می‌گذرانند. دانشجویان پزشکی را در ایران خیلی‌ها از همان روزهای اول با نام «خانم دکتر» و «آقای دکتر» صدا می‌کنند؛ خانم و آقای دکترهایی که حالا خیلی‌هایشان به دلیل دیگری اسمشان روی زبان‌ها افتاده؛ نه به‌دلیل دکتر و تخصص‌شان که به دلیل مصرف مواد مخدر و دست آخر اعتیاد.
زنگ خطر این موضوع را در یک‌سال گذشته این مسئولان ستاد مبارزه با مواد مخدر و وزارت بهداشت بوده‌اند که به صدا درآورده‌اند. آخرین هشدار هم برمی‌گردد به چهار روز پیش؛ «جلال نژادجواد»، مدیرکل دانشجویی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی متوسط آمار اعتیاد در بین دانشجویان دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور را حدود 3.7درصد اعلام کرد. درصدی که با یک محاسبه سردستی از تعداد 200هزار دانشجوی این دانشگاه‌ها به عدد 7هزار و 400 دانشجوی درگیر اعتیاد می‌رسیم؛ آماری که بی‌تردید می‌تواند زنگ خطری برای نظام سلامت کشور باشد. نژادجواد البته درباره تاریخ انجام بررسی منجر به این نتایج توضیحی ارایه نداد تا همچنان مشکل وجود نداشتن آماری مستند در این زمینه به قوت خود باقی بماند.
«چون به عوارض آگاهیم
می‌توانیم مقابله کنیم»
فارغ از اختلاف‌های بیان‌شده در زمینه درصد دانشجویان علوم پزشکی درگیر اعتیاد و اگر معیار را گفته‌های سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر، یعنی عدد 1.6درصد در‌سال 90، قرار دهیم بازهم این موضوع، سوال‌های زیادی بین کارشناسان
مواد مخدر ایجاد کرده است؛ این‌که چرا کسانی که بخشی از وظیفه آینده آنها هشدار در زمینه ویرانگر بودن مواد مخدر و انواع روانگردان است خود به سمت چنین موادی روی می‌آورند. «امیر»، یکی از دانشجویان دوره دکتری علوم آزمایشگاهی است که حالا در شهر مشهد مشغول به تحصیل است. او مصرف انواع و اقسام موادمخدر را تجربه کرده و به «شهروند» می‌گوید که به‌طور مداوم از قرص «ریتالین» استفاده می‌کند. این دانشجو درباره دلیل استفاده از این قرص به‌طور مداوم می‌گوید: «من در تمام مراحل تحصیل از این قرص استفاده کردم و جواب کافی را هم گرفتم، از کنکور کاردانی به کارشناسی شروع کردم و حتی سرجلسه امتحان دکتری هم 4 قرص خوردم. نمی‌گویم ضرری برای بدن ندارد، اتفاقا دارد؛ آدم دچار احساس بی‌قراری می‌شود، بی‌خوابی می‌آورد و بدتر از آن بعضی شب‌ها دچار شوک وحشت می‌شود، اما کارآیی ذهن را بالا می‌‌برد. من و برخی از همکارانم در بیمارستان و مواقع فشار کاری استفاده می‌کنیم ولی چون به عوارض ناشی از این قرص آگاهیم بهتر می‌توانیم در مقابل تاثیرات منفی آن مقابله کنیم.» «پویا»، دانشجوی دوره دکترای روانشناسی بالینی هم به خبرنگار «شهروند» می‌گوید: «من برای بعضی امتحانات خاص و نه به‌طور مستمر از ریتالین استفاده می‌کنم، برای امتحان دکتری نیز یک‌ماه به‌طور مستمر استفاده کردم. در این مدت برخی شب‌ها دچار حالت «پامیک» یا همان ترس و وحشت در خواب می‌شدم ولی هیچ‌وقت معتاد به این قرص نشدم؛ دوره‌ای با هدف بهبود کارآیی ذهنی استفاده کردن با معتاد‌بودن متفاوت است.»
اگرچه به نظر می‌آید مصرف قرص ریتالین و موارد مشابه در بین دانشجویان دانشگاه‌های علوم‌پزشکی بیشتر از مواد افیونی شایع است اما «حسین» دانشجوی سال پنجم پزشکی که متولد یکی از شهرهای جنوبی است و هم‌اکنون در تهران مشغول به تحصیل است از مصرف مداوم مواد افیونی سخن می‌گوید. او دراین‌باره می‌گوید: «به نظر شما چرا دیگر افراد جامعه مصرف می‌کنند، منم مثل بقیه، مطمئن باش دلیل اصلی گرایش به تریاک و افیون، مشکلات مالی و اجتماعی است. همه فکر می‌کنند دانشجوهای پزشکی باید خوشحال باشند درحالی‌که این‌طور نیست. ما این همه در بیمارستان زجر می‌کشیم ولی درنهایت پول ناچیزی به ما می‌رسد، ضمن این‌که الان هرکسی مشکلات شخصی خاص خود را دارد. من تریاک می‌کشم تا از لحاظ روحی آرام بشوم و بتوانم کمتر بخوابم ودلیلی ندارد که همیشه هم مصرف کنم. چون به عوارض این مواد آگاه هستم حتما می‌توانم هر وقت که خواستم با آن مقابله کنم.»
سردرگمی آمار در زمینه اعتیاد دانشجویان
دوشنبه 17 خردادماه سال جاری عبدالرضا رحمانی‌فضلی، وزیر کشور در صحن علنی مجلس شورای اسلامی آمار معتادین کشور را ۵/۲میلیون نفر اعلام کرد اما در همان جلسه مهرداد بائوج لاهوتی نماینده مردم لنگرود در اعتراض به سخنان رحمانی‌فضلی آمار اعلام‌شده را کف معتادان کشور دانست و مدعی شد که بالای 5.5 الی 6 میلیون معتاد در کشور وجود دارد. علاوه‌بر این نمایند مجلس، برخی دیگر از فعالان اجتماعی نیز آمار ارایه‌شده توسط وزیر را منتج از سرشماری‌های قدیمی و غیرمستند دانستند. اما این سردرگمی و عدم‌وجود آماری که مورد تأیید تمام نهادهای مربوط باشد در زمینه «درصد دانشجویان دانشگاه‌های علوم پزشکی درگیر اعتیاد» نیز وجود دارد؛ موضوعی که می‌تواند شیوه‌های مبارزه با شیوع اعتیاد در بین دانشجویان را با اخلال مواجهه کند. اگرچه آمار 3.7درصدی بیان‌شده توسط مدیرکل دانشجویی وزارت بهداشت، آخرین اطلاعات منتشرشده رسمی در این زمینه است اما «محمدرضا داود آبادی‌فراهانی»، معاون فرهنگی و دانشجویی وزیر بهداشت، نیز بهمن‌ماه‌سال گذشته در گفتوگو با «ایرنا» ضمن بیان این‌که «حدود 90درصد دانشجویان علوم پزشکی تجربه مصرف سیگار داشته‌اند» از شیوع 6.4درصدی اعتیاد بین دانشجویان این دانشگاه نیز خبر داد. «پرویز افشار»، سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر در گفتوگو با «شهروند» ضمن رد آمار اعلام‌شده در این زمینه می‌گوید: «طبق قانون، منبع و منشا انتشار هرگونه آمار و اسناد در زمینه اعتیاد دبیرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر است و وزارت بهداشت نیز هر چند‌سال یک‌بار طرح‌های شیوع‌شناسی را انجام و نتیجه را به این ستاد ارایه می‌دهد». افشار در ادامه، آخرین طرح انجام‌شده در این زمینه را مربوط به سال 1390 می‌داند که نتیجه آن بیان می‌کند که «2.6درصد از دانشجویان وزارت علوم و 1.6درصد از دانشجویان دانشگاه‌های وابسته به وزارت بهداشت سابقه سوءمصرف مواد و نه اعتیاد دارند واین آخرین آمار قابل اعتنا است». سخنگوی ستاد مبارزه با
مواد مخدر، دیگر آمارهای اعلام‌شده را منتج از تحقیقات دانشگاهی یا منطقه‌ای می‌داند و آنها را قابل تعمیم به کل کشور نمی‌داند. «عباس ديلمي‌زاده» مدير عامل جمعيت خيريه «تولدی دوباره» و كارشناس حوزه اعتياد نیز درباره آمارهای متفاوت اعلام‌شده در زمینه اعتیاد دانشجویان نیز به «شهروند» می‌گوید: « شیوه بسیاری از این آمارگیری‌ها به‌طور مشخص و واضح بیان نمی‌شود و به همین دلیل نمی‌توان چنین اعدادی را معیار سیاست‌گذاری در زمینه مبارزه با شیوع و پیشگیری اعتیاد دانست؛ به‌عنوان مثال این‌روزها رسانه‌ها مدعی می‌شوند که اعتیاد در بین زنان در 4سال دو برابر شده‌است که این عدد براساس شاخص‌‌سال 86 و 90 بیان می‌شود، درحالی‌که چنین عددی اصلا درست نیست. متدولوژی این آمارگیری‌ها براساس مراجعه به مراکز پزشکی بوده‌است که با توجه به گسترش و توسعه این مراکز، بالطبع مراجعه نیز افزایش می‌یابد و تنها اعتیاد پنهان بخشی از زنان به حالت آشکار و قابل‌محاسبه رسیده است. بنابراین بیشتر از توجه به آمار باید به شیوه و متد آمارگیری توجه کرد چون قرار است متناسب با نتایج آن سیاست‌های پیشگیری و درمان
صورت گیرد.»
شکل‌گیری تشکل‌های دانشجویی جدید
با هدف مبارزه با اعتیاد
اما راهکارهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای مبارزه با شیوع اعتیاد در دانشگاه‌های وابسته به این وزرات چیست و چه برنامه‌هایی برای مقابله با این معضل در دستور کار این وزارتخانه قرار دارد یا باید در آینده قرار بگیرد. دبیرکل دانشجویی وزارت بهداشت پیش از این «توجه جدی به برنامه‌های ورزشی، تشکیل کارگروه آسیب‌های اجتماعی در معاونت اجتماعی وزارت بهداشت، ارایه مراقبت‌های سلامت روان، اجرای طرح همتایان سلامت و تبدیل خوابگاه‌های خودگردان به مشارکتی» را از برنامه‌های وزارت بهداشت برای کاهش آسیب‌هایی مانند اعتیاد در بین دانشجویان دانسته است. علاوهبراین سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر هم در گفتوگو با «شهروند»، مسئولیت پیشگیری و درمان اعتیاد در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی را متوجه وزارتخانه بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می‌داند و نقش دبیرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر را هماهنگی بین نهادهایی که باید در این زمینه کار کنند، می‌داند. «پرویز افشار» دراین‌باره می‌گوید: «وزارت بهداشت علاوه بر کمیته پیشگیری در کمیته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر هم عضویت دارد و برای جمعیت دانشجویی آن‌چه که بیشتر از همه برای ما اولویت دارد بحث پیشگیری اولیه است. در بدو ورود دانشجویان، دوره‌های آموزشی متعددی با همکاری این وزارتخانه در خوابگاهای دانشجویی و جلسات توجیهی ابتدای شروع تحصیل برگزار می‌شود. علاوهبراین امسال در تفاهمنامه ستاد با دو وزارتخانه بهداشت و علوم، سرفصل جدیدی را گشودیم که حمایت جدی از تشکل‌های دانشجویی است که قصد مبارزه با اعتیاد را در دانشگاه‌ها دارند.» افشار در ادامه درباره این تشکل‌های دانشجویی جدید ضمن بیان این‌که این تشکل‌ها هیچ فعالیت صنفی یا سیاسی نخواهند داشت، می‌گوید: «این تشکل‌ها کاملا خودجوش هستند که هدف مبارزه با آسیب‌های اجتماعی و اعتیاد را دنبال می‌کنند و ما در تفاهمنامه خود به‌طور جدی از این تشکل‌ها حمایت‌های لازم را گنجانده‌ایم.»
بی‌اثر بودن تبلیغات تلویزیونی
و آگاهی‌بخشی در پیشگیری
از اعتیاد دانشجویی
یکی از سیاست‌هایی که همواره در دستور کار وزارت بهداشت جهت پیشگیری از اعتیاد قرار داشته برگزاری کلاس‌ها و دوره‌های متعدد آگاهی‌بخشی بوده است که سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز به آن اشاره کرده‌است. اما سیاست آگاهی‌بخشی یا ایجاد تشکل‌های جدید با هدف پیشگیری از اعتیاد تا چه اندازه می‌تواند بر روی دانشجویان علوم پزشکی تأثیر داشته باشد. «عباس ديلمي‌زاده» که به‌عنوان مدير عامل جمعيت خيريه «تولد دوباره» سال‌ها در زمینه مبارزه با اعتیاد تجربه دارد، دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: «تعداد زیادی از دانشجویان درگیر اعتیاد و حتی دیگر اقشار جامعه، اولین مصرف خود را بین سنین 17 تا 22سال تجربه می‌کنند و هرچقدر ما بتوانیم تجربه اول را به تأخیر بیندازیم؛ حتی یک سال، احتمال بروز اعتیاد کاهش می‌یابد اما بحث و سوال مهم این است که چگونه می‌توان این سن را در بین دانشجویانی که خود در این زمینه تخصص دارند، افزایش داد و اعتیاد را به تأخیر انداخت.» این کارشناس حوزه اعتياد با بیان این‌که با شیوه‌های سابق نمی‌توان انتظار پیشگیری در بین این دانشجویان داشت، می‌گوید: «بی‌شک آگاه‌بخشی و برگزاری دوره‌هایی که درباره آینده اعتیاد هشدار می‌دهند، قطعا تأثیر چندانی نخواهد داشت. علاوهبراین تبلیغات تلویزیونی که با نشان دادن معتادان کارتن‌خواب سعی بر پیشگیری دارند درباره بسیاری از اقشار جامعه ازجمله دانشجویان علوم‌پزشکی بی‌تاثیر است چرا که آینده اعتیاد درباره افراد با موقعیت‌های اجتماعی مختلف، متفاوت خواهد بود.»