هامون طهماسبی - متین دهقان| عمرش وابسته است به آبگیری سد داریان. سدی که با وجود مخالفت محلی‌ها و نگرانی دوستداران محیط‌زیست تا دو ماه دیگر آبگیری خواهد شد و «چشمه بل» را به زیر خواهد کشید. می‌گویند، با آبگیری سد، چشمه در دریاچه آن غرق خواهد شد و دیگر اثری از چشمه بل یا به قول محلی‌ها «کانی بل» دیده نخواهد شد.
چشمه‌ای که دبی آن حدود سه تا چهار‌هزار لیتر در ثانیه است و همچون رودی خروشان، حجم عظیمی از آب پاک و قابل شرب را از دل کوه‌های اورامان کردستان بیرون می‌کشد و می‌تواند آب شرب شهری با 2میلیون نفر جمعیت را تامین کند. حالا دیگر فرقی نمی‌کند که توانایی‌های چشمه بل یا کانی بل محلی‌ها چقدر باشد، تصمیم‌ها گرفته شده، چیزی به پایان ساخت سد و آبگیری آن نمانده و با اتمام پروژه سد داریان، شصت و چهارمین اثر ملی کشور که سوم مردادماه سال 88 در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت، زیر آب می‌رود و حیاتش به پایان می‌رسد.
در جریان این مخالفت‌ها و نگرانی‌ها از آینده این چشمه و به عبارتی پایان یافتن حیات چشمه تاریخی بل در لرستان، خردادماه سال جاری، چشمه بل از محل مظهر جدیدی سرازیر شد تا با آبگیری سد، حیات چشمه به خطر نیفتد. به گفته محمود مشیری مجری طرح داریان، «با توجه به غرق شدن محل چشمه بل در دریاچه سد با درخواست سازمان محیط‌زیست مقرر شد مظهر یا همان محل خروج آب این چشمه در جایی دیگر و به دور از دریاچه منتقل شود. آب چشمه بل در تراز 836 متر (هشت متر بالاتر از نرمال) و 120 متر بالاتر از مظهر قدیم، در محل مظهر جدید سرازیر شد.» اما این انتقال هم مورد انتقاد دوستداران محیط‌زیست و مردم محلی، قرار گرفته و نگرانی‌ها و نارضایتی‌ها از اجرای این پروژه را کاهش نداده است. دوستداران محیط‌زیست، همچنان برای آبگیری نشدن سد داریان به منظور ادامه حیات این چشمه تلاش می‌کنند، نشست می‌گذارند، تجمع برگزار می‌کنند و از مسئولان می‌خواهند تا «آبگیری سد داریان را متوقف کنند.» بر همین اساس، در نشستی که به همت اندیشکده تدبیر آب ایران و پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف دراین‌باره برگزار شد، مختار هاشمی، سرپرست کارگروه مردمی نجات چشمه بل و همکار تحقیقاتی موسسه NIRES نیوکاسل برای پژوهش در زمینه پایداری، درباره پیامدهای نابودی چشمه‌های کارستی نظیر چشمه بل بر امنیت آب، هویت فرهنگی و امنیت ملی، با اشاره به این‌که این سد ارزیابی زیست‌محیطی ندارد، عمل نکردن مجری طرح به وعده‌هایش را مورد انتقاد قرار داد و گفت: «با یک رویکرد آزمون و خطا، کارفرمای سد داریان درحال انجام کارهایی است که ما می‌بینیم که نهایتا نتیجه‌اش نابودی کانی بل خواهد بود. ایده‌ای که الان به‌عنوان طرح احیا از زبان کارفرما کلید زده شده، قرار است با نابودی مظهر چشمه، آب را به مکان دیگری منتقل کند.
مشکل اصلی اجرای این طرح یکی این است که منطقه کارستی است. آن‌جا در امتداد زمین، درزهای کوچک و بزرگ زیادی وجود دارد که قطعا باعث اختلاط آب مخزن سد با چشمه خواهد شد و آبخوان چشمه که آب معدنی ناب است را از بین خواهد برد. ما در کارگروه مردمی نجات چشمه بل، از سال 88 مرتبا این نکات را سعی کردیم با گفت‌وگو و مذاکره علمی منتقل کنیم، اما متاسفانه به تخریب روی آوردند و بعد از آن ما دیگر چاره‌ای ندیدیم جز روی آوردن به کمپین مردمی.»
سرپرست کارگروه مردمی نجات چشمه بل، در ادامه با نمایشی خواندن طرح احیای چشمه، یادآوری کرد: «اطلاعات دریافتی از کارگران و عکس‌های پروژه، نشان می‌دهد که آب از
کناره سازه و نزدیکی مظهر، به بیرون نشت می کند و این نشان می‌دهد چشمه بل زنده است و مازاد آب آن با فشاری شگفت‌انگیز، عرض رودخانه سیروان را طی می‌کند!» از نظر هاشمی، انتقال سالم آب چشمه‌ای که نه سرچشمه‌اش را کشف کرده‌اند و نه مسأله گسل‌ها و خلل‌هایش را رفع کرده‌اند، امکان‌پذیر نیست.
ما راهکار داریم
او با تاکید بر این‌که ما فکر می‌کنیم که می‌شود چشمه را نجات داد و هنوز دیر نشده است، ادامه داد: «من یک پیشنهاد دارم؛ این آب برای چیست؟ تولید برق؟ 210 مگاوات برق ادعایی حتی اگر واقعا محقق شود، زیاد نیست. در همان استان، نیروگاه قلیان سنندج، 5 برابر این مقدار را تولید می‌کند. دغدغه دیگر چیست؟ انتقال آب به دشت گرمسیری مجاور؟ خب برای این کار حتی اگر راهکار مناسبی باشد، بایستی ابتدا ساخت تونل‌ها تکمیل شود که این خود سه تا چهار سال زمان می‌برد. یعنی تا چهار سال دیگر، امکان استفاده از این مزیت سد نیست؛ خب پس این عجله برای آبگیری سد برای چیست؟!»
او سپس خواسته مشخص ذینفعان محلی را توقف آبگیری عنوان کرد و گفت: «حداقل همین چهار سال را صبر کنیم که به صورت مشارکتی و با همفکری هم، مهندسی ارزش کنیم. ما پروپوزال و ایده‌های نجات‌بخشی مشخصی داریم که با همکاری یکی از بهترین مشاوران کشور و بر مبنای مستندات علمی نوشته شده است، اما متاسفانه هنوز به آن توجهی نشده است و مجریان طرح، به جای گفت‌وگو با ذینفعان محلی و توجه به این پیشنهادات، تنها به تسریع در سدسازی روی آورده‌اند.»
هاشمی افزود: «گاهی وقت‌ها می پرسند ما چند صد‌میلیارد تومان هزینه کرده‌ایم، حیف است تمام‌اش نکنیم و من می‌گویم، چشمه بل از همه چیز حیف‌تر است. اگر چشمه بل باشد، این پول جبران می شود. داریان نباید آبگیری شود چراکه مشکلات آن حتی در گزارش‌های محرمانه مشاوران پروژه هم مورد اعتراف قرار گرفته است. به همین دلیل صراحتا می‌خواهیم که چشمه بل بماند.»
حرکت مردمی نجات چشمه بل، در راستای حفظ مصالح نظام است
هاشمی، تلاش‌های مردمی برای نجات چشمه بل، را یک حرکت محیط‌زیستی منحصربه‌فرد در ایران نامید که برای اولین‌بار مثلثی را با سه ضلع گروه‌های مردمی، ارگان‌های دولتی و دانشگاهیان را زیر یک چتر جمع کرده است.
سرپرست کارگروه مردمی نجات چشمه بل با اشاره به مردمی بودن این حرکت ادامه داد: «ما فکر می‌کنیم تمام قدم‌هایی که برمی‌داریم اتفاقا در راستای تقویت امنیت ملی است. حرکت ما تنها یک خواسته مشخص دارد، یعنی «نجات چشمه بل» و در این راه، به واسطه تعاملات خوبی که داشتیم، توانستیم نیروهای اصلاح‌طلب و اصولگرا، علمای محلی، برخی ائمه محترم جمعه، ماموستا‌ها و شیخ‌ها را همراه کنیم.»
او با تاکید بر لزوم تقویت گفتمان محیط‌زیستی در حاکمیت کشور، از همراهی اقشار مختلف مردم، تشکل‌های محیط‌زیستی، هنرمندان و حتی نظام مهندسی کردستان با این کارگروه خبر داد.
طومار 70هزار امضایی، حمایت بیش از 100 سمن «ان جی او»، نامه شش نفر از نمایندگان مجلس استان کردستان به وزیر، نامه‌نگاری‌های مکرر استاندار کردستان از دیگر اقدامات حمایتی مهمی بود که مختار هاشمی به آن اشاره کرد، پیگیری‌هایی که البته بدون پاسخ مانده‌اند.
لزوم توجه به امنیت زیست‌محیطی
هاشمی در ادامه بر لزوم حرکت به سمت گفت‌وگوی مثبت امنیتی تاکید کرد: «باید دقت کنیم که این سد در بهترین حالت، 50سال عمر خواهد کرد؛ بعد از آن چه می‌شود؟ مهاجرت اقشار با توانمندی اجتماعی پایین به حاشیه شهرها چه پیامدهایی خواهد داشت؟ اینها هم جزوی از مسائل امنیتی است که با تغییرات اکوسیستم‌ها گره خورده است. در واقع، امنیت، 5 دسته نظامی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی را شامل می‌شود که هیچ‌یک از اینها به تنهایی عمل نمی‌کند؛ به بیان دیگر اگر امنیت زیست‌محیطی نداشته باشیم، امنیت سیاسی و اجتماعی هم نخواهیم داشت.» اعتراض‌ها به آبگیری سد داریان، در میان محلی‌ها و دوستداران محیط‌زیست ادامه دارد، اعتراضاتی که تاکنون به جز طرح انتقال چشمه که به گفته سرپرست کارگروه مردمی نجات چشمه بل، نتیجه‌بخش نخواهد بود، راهکار دیگری به خود ندیده و به نظر می‌رسد بار دیگر هزینه‌های میلیاردی برای ساخت سد، بر اعتراض‌ها پیروز خواهد شد و نتیجه آن تنها یادگار ماندن خاطرات روزهای خروش چشمه بل خواهد بود.