[اسما پورزنگی‌آبادی ] ظرفیت قبرستان قدیمی شهر کرمان رو به پایان است و شهرداری با وجود گذشت حدود هشت‌سال از شروع پروژه‌ای با عنوان «احداث آرامستان جدید» هنوز نتوانسته آن را به جایی برساند. قبرستان فعلی شهر کرمان در شرقی‌ترین نقطه شهر، در محدوده قانونی شهر و در دامنه کوه‌های «صاحب‌الزمان» و در مجاورت جنگلی دست‌کاشت قرار دارد. جنگلی که بیش از 60سال دارد و آن را به نام پردیسان قائم معرفی می‌کنند و برای مردمان شهری کویری چون کرمان، حکم بهشتی سبز و پرطراوت دارد. با تمام‌شدن ظرفیت قبرستان، شهرداری از سال‌های گذشته، رسم دفن اموات در پای درختان این جنگل را باب کرده است. موضوعی که این روزها بیش از همیشه در بین مردم کرمان از آن سخن گفته و نسبت به آن ابراز نگرانی می‌شود.
جابه‌جایی قبرستان کرمان در دهه‌های گذشته بارها و بارها اتفاق افتاده است و از گوشه‌ای به گوشه‌ای دیگر رفته است. اما این‌بار کار جابه‌جایی گره خورده است. ماجرا از اواخر دهه80 شروع شد. زمانی که مقامات شهر خیلی جدی‌تر به موضوع جابه‌جایی قبرستان و در واقع احداث قبرستانی جدید فکر می‌کردند. تجربه زلزله بم و فاجعه دلخراشی که ایجاد شد، باعث شد سایه این حادثه هولناک به آنها یادآوری کند که حتی روزگاری ممکن است در یک شهر بر اثر حادثه‌ای مشابه مسئولان دریابند که قبرستان شهر هم کوچک است! از آن زمان که احداث قبرستان جدید در دستور کار قرار گرفته تا همین امروز چالش‌های زیادی بر سر راه شهرداری قرار گرفته است. نخست اینکه سایت مناسبی برای احداث قبرستان در این شهر 13هزار هکتاری پیدا نمی‌شد. شهر کرمان مثل یک کاسه است و آب شرب مردمانش از دشت‌ها و کوه‌های اطراف آن می‌رسد. شهرداری هر جا در اطراف شهر زمینی خالی و مناسب قبرستان پیدا کرد، آب منطقه‌ای و محیط‌زیست آن را رد کردند. مگر می‌شود روی سفره آب زیرزمینی مُرده دفن کرد؟
سرانجام، محدوده‌ای حدودا 400 هکتاری در مجاورت قبرستان فعلی که آن هم در دامنه کوه‌های صاحب‌الزمان (عج) قرار دارد، به تصویب رسید تا «آرامستان جدید» آنجا ساخته شود. شهرداری کار را شروع کرد. ایجاد جاده دسترسی، تأمین آب و برق و ساخت غسالخانه و تعیین شکل و شمایل قبرستان به گونه‌ای که هم دفن اسلامی در آن صورت گیرد و هم از فضای موجود نهایت استفاده شود، آغاز شد. اما کار به‌کندی پیش رفت.
شهرداری با کمبود پول برای این پروژه مواجه شد. شهرداری کرمان همیشه درآمد خیلی کمی دارد و البته شوراهای گذشته هم جز تذکر و هشدارهای کم‌‌جان نسبت به اینکه قبرستان جدید زودتر ساخته شود، کاری نمی‌کردند تا حداقل بخشی از بودجه به سمت ساخت آرامستان جدید برود. شهرداری در دوره‌ای در قبرستانی که هنوز ساخته نشده بود، 20هزار قبر را هم پیش‌فروش کرد تا شاید با این پول بتواند پروژه را پیش ببرد. این هم افاقه نکرد و پروژه کند پیش می‌رفت. کسانی که شیشه عمرشان می‌شکست، اما نمی‌توانستند صبر کنند تا شهرداری پروژه‌اش را اجرا کند.
مرگ‌ومیرها ادامه داشت و قبرهای قبرستان قدیمی هم یکی پس از دیگری فروخته می‌شد، در جریان همین اتفاقات بود که شهرداری کرمان پای قبرستان فعلی را به سایه‌سار زیر درختان جنگل باز کرد. سایتی به نام بوستان محرم در زیر درختان جنگل، بنابر گفته مدیرعامل آرامستان شهرداری کرمان، حدود هشت‌سال پیش ایجاد شد. علی عسکری می‌گوید که ظرفیت همین بوستان که آخرین امکان شهرداری برای دفن مردگان در قبرستان فعلی است، رو به پایان است. او می‌گوید: «اگر فاجعه‌ای رخ ندهد، فقط تا پایان سال 99 می‌شود در این قبرستان جایی برای آرامیدن اموات یافت.» انگار که سایه فاجعه هنوز هم با ما است. از زلزله بم تا امروز. »
پیشروی قبرستان در داخل جنگل یعنی اینکه پای هر درخت، قبر کندن و بتن و سیمان ریختن. درختانی که بیش از 60سال عمرشان است. محمد لطیف‌کار، روزنامه‌نگار نسبت به این وضع پیش‌آمده سخت نگران است. او در این‌باره با اشاره به اینکه در این چند سال، درختی برای باز شدن جای قبرها قطع نشده است، می‌گوید: «شهرداری به جای قطع یک یا چند درخت مشغول انکار تمامی جنگل بوده و براساس همین بینش، قبرستان شهر در داخل جنگل پیشروی شگفت‌انگیزی کرده است. من قصدم یادآوری اهمیت این جنگل عظیم مصنوعی که بیش از 60سال عمر دارد و نیز یافتن یک مقصر تا همه‌چیز را به گردن او بیندازم، نیست. می‌خواهم از جفایی بگویم که بسیاری، کم‌وبیش در آن سهم دارند و از غفلت‌هایی بگویم که چگونه تیشه به ریشه زندگی این جنگل و به تبع آن به حیات اجتماعی ما بزند.»
پایان این تراژدی، یعنی دفن مردگان کرمان پای درختان کاج جنگل، به اجرای پروژه آرامستان جدید بند است. شهردار کرمان سال گذشته، بار دیگر عزم آن کرد تا همین پروژه نیمه‌کاره را جمع کند و قبرستان را جای دیگری احداث کند. اما آب منطقه‌ای و محیط‌زیست مجدد سر راه او سبز شدند و هشدار دادند که تمام زمین‌های خالی اطراف شهر که از نظر شهرداری برای قبرستان مناسب است، روی سفره‌های آب قرار دارد. همان آبی که مردم شهر از آن می‌نوشند. شهرداری هم تسلیم شد و برگشت به محل پروژه. پروژه‌ای که بخشی از آن اجرا و جاده دسترسی‌اش آسفالت شده، طراحی آن صورت گرفته و تکلیف آب و برق آن هم تا حدی معلوم و قبرهایی هم در آن پیش‌فروش شده، اکنون با چالشی تازه مواجه شده است.
زمینی آنجا هست که ارتش روی آن ادعای مالکیت دارد. حالا کارشناسان حقوقی دارند روی این موضوع کار می‌کنند. محمد فرشاد، رئیس شورای شهر کرمان هفته گذشته در نشست عمومی شورا از استاندار کرمان خواست تا پادرمیانی کند که مشکل این زمین حل شود و شهرداری بتواند کار را به سرانجام برساند.
او در آن جلسه این را هم گفت: «تکمیل پروژه آرامستان از ابتدای دوره پنجم شورا مطرح بود، ولی هنوز نتوانستیم در آستانه سال چهارم فعالیت خود، گزارشی از آن را به جامعه ارایه دهیم.» علی خدادادی، رئیس کمیسیون خدمات شهری و محیط‌زیست شورای شهر کرمان که در سه سال گذشته، بارها و بارها نسبت به کمبود قبر در کرمان هشدار داده، نگران است اگر خدای ناکرده حادثه‌ای رخ بدهد یا همین کرونا در کرمان فاجعه‌ای به بار بیاورد و مردگان روی دست شهر بمانند: «مشکل کمبود قبر در قبرستان فعلی کرمان جدی است و شهرداری کرمان باید هرچه زودتر برای اجرای پروژه آرامستان جدید اقدام کند.»
اما مدیرعامل سازمان آرامستان شهرداری کرمان امیدوار است: «شورا و شهرداری در بودجه سال 99 پول خوبی برای این پروژه کنار گذاشته‌اند. مشکل مالکیت زمین مدنظر ارتش حل شود، امید فراوان داریم که تا پایان سال بساط قبرستان از پای درختان جنگل جمع شود و به محل جدید کوچ کنیم.» عسکری برای محکم‌کاری هشدار می‌دهد که «فقط پایان امسال می‌توان در قبرستان فعلی قبر حفر کنیم.» چون دیگر آنجا جای خالی وجود ندارد.
برشی از گذشته
مشکل آرامستان کرمان تازه نیست. به گزارش نشریه استقامت، سال 97 رضا حکاک‌زاده، مشاور شهردار در حوزه ترافیک و حمل‌و‌نقل شهری درباره طرح احداث آرامستان جدید این شهر گفت: «انتخاب عرض ۱۲ متر برای مسیرهای سواره‌رو، با آمار ترافیکی‌ای که اعلام شد، مطابقت ندارد، ضمن اینکه به نظر می‌رسد میدانی هم که برای دسترسی‌ها طراحی شده است، پاسخگوی ترافیک آرامستان نیست.
حمل‌و‌نقل عمومی و مسیر دوچرخه نیز در طراحی آرامستان جدید دیده نشده است.» رضا ناصری، مشاور شهردار و دبیر کارگروه معماری و شهرسازی شهرداری کرمان هم گفته بود: «قبرستان جدید باید از زمان انجام نخستین تدفین‌ها شکل منظم و مرتبی داشته باشد و به مرور زمان وسعت گیرد؛ در همه مراحل و دوره‌های تدفین نیز آباد به نظر بیاید، اما طرح فعلی به‌گونه‌ای است که فقط زمانی که تمام قبرها پر و تمام کارها انجام شده باشد؛ قبرستان به شکل آباد درمی‌آید و این یعنی ۳۰، ۴۰سال دیگر.» او به شکل دایره‌ای و طراحی گلبرگ‌ها در طرح آرامستان جدید اشاره کرده و گفته بود: «یک انسان با قد متوسط یک‌متر و ۷۰ سانتی‌متری، هیچ‌وقت این طراحی را نمی‌بیند و درک نمی‌کند.» ناصری همچنین با بیان اینکه مسأله مهم دیگر، اقتصاد زمین و اقتصاد طراحی است، گفت: «در این طرح فضای منفی زیادی ایجاد شده که این فضای منفی، حس منفی هم ایجاد می‌کند.» در این جلسه حسن مختاری، طراح آرامستان جدید کرمان نیز به شرح جزئیات طرح پرداخته است. این پروژه از سال ۹۰ آغاز شده و هنوز هم نیمه‌تمام مانده است، حالا در سال 99 اختلاف نظر بر سر زمین‌ها با ارتش هم به این مشکلات افزوده است.