شهروند| طاعون با موج گرما سر رسید و این‌بار بیشتر از 50 بز و گوسفند وحشی را در کرمان کشت. این آغاز تاخت و تاز بیماری «طاعون نشخوارکنندگان کوچک» در سال جاری است. ویروس طاعون از دو هفته پیش به جان حیوانات پارک ملی «خَبر» افتاده است. از آن وقت محیطبانان هر کجا که برای سرکشی پا گذاشته‌اند، چشمشان به یک لاشه خورده؛ به چهارپایی که تا پیش از این در کوه و دشت می‌جهید، اما رها کردن دام‌های اهلی در زیستگاه‌ها جانش را گرفت و چاره‌ای برایشان نماند جز اینکه لاشه را بسوزانند تا شرّ طاعون کم شود. طاعون نشخوارکنندگان کوچک (ppr)سه، چهار سالی است که در کوه و دشت‌های ایران می‌تازد و قربانی می‌گیرد. این بیماری از دام‌های اهلی کوچ (گوسفند و بز) به نشخوارکنندگان وحشی منتقل می‌شود؛ جبیر و کَل و بز و قوچ و میش را می‌کشد و زحمت محیطبانان را برای حفاظت از حیات وحش بر باد می‌دهد. طاعون در سال‌های اخیر از حیات وحش ایران قربانیان بسیار گرفته و اوضاع را بحرانی کرده و راه حل هر بار این بوده: واکسیناسیون فراگیر و به‌موقع تمام دام‌های اهلی و جلوگیری از ورود دام اهلی به مناطق تحت مدیریت محیط زیست. بر اساس آمار سازمان دامپزشکی کشور در سال 1395، 380 کانون بیماری طاعون شناسایی شد و سال 96 تعداد کانون‌ها به 14 نقطه رسید. یک ماه پیش علی‌صفر ماکنعلی، معاون بهداشتی و پیشگیری سازمان دامپزشکی از برنامه ریشه‌کنی طاعون نشخوارکنندگان کوچک در ایران در سال 1397 خبر داده بود. این برنامه البته هنوز به سرانجام نرسیده، اما مسئولان این سازمان ابراز امیدواری کرده‌اند که تعداد کانون‌های طاعون امسال تک‌رقمی شود، چنان‌که حتی نیازی به واردات واکسن خارجی نباشد. بر اساس اطلاعات همین مرجع، این بیماری در دهه 90 از دام‌های اهلی هم این‌طور قربانی گرفته است: در سال 90 تعداد ۱۴۸۵۷، در سال 91 تعداد ۵۸۰۱، در سال 92 تعداد ۱۵۹۱۸، در سال 93 تعداد ۸۶۰۵، در سال 94 تعداد ۳۷۲۹، در سال 95 تعداد ۱۰۹۱ گوسفند و بز. این آمار نشان می‌دهد که در طول این سال‌ها بیماری روند نزولی داشته است.
«لاشه‌ها را آتش زدیم، چاره‌ای نبود»
دو روز پیش خبر آمد که طاعون به پارک ملی «خبر» رسیده اما یکی از محیطبانان کرمان به «شهروند» می‌گوید که نخستین لاشه‌ها از 20 روز پیش در این پارک پیدا شد: «ما هم لاشه‌ها را سوزاندیم تا بیماری منتقل نشود، چاره‌ای نبود.» محیطبانان منطقه تمامی آبشخورها و چشمه‌های اطراف منطقه را هم ضد عفونی کردند. مهدی مکی‌آبادی، یکی از محیطبانان کرمان که در ضد عفونی آبشخورها و معدوم‌سازی لاشه‌ها در پارک ملی «خبر» شرکت داشته، می‌گوید: «بعد از دیدن لاشه‌ها آنها را سوزاندیم؛ جبیر و کَل و بز و میش و قوچ افتاده بودند. از طرف اداره کل محیط زیست کرمان هر جا آبریزی در منطقه بود، ضد عفونی کردیم. پارسال در این منطقه طاعون نداشتیم. گمان کنم از سال 70 این بیماری در این منطقه نبود و حالا به خاطر دام‌ها پیدا شده و حیوانات را کشته است. مردم دام‌های اهلی‌شان را می‌آورند و نمی‌دانند دام‌هایشان مریض‌اند و حیوانات را می‌کشند. بیشتر دام‌ها واکسینه می‌شوند، اما این گوسفند و بزهای مریض قاچاقی خرید و فروش می‌شوند.»
این‌طور که رضا جزینی‌زاده، مدیر کل حفاظت محیط زیست استان کرمان گفته، از نخستین لحظات مشاهده تلفات در منطقه، ستاد بحران‌های مخاطرات زیست‌محیطی تشکیل شده و تمامی اقدامات لازم با هماهنگی سایر دستگاه‌های مرتبط در دستور کار قرار گرفته است. اداره کل دامپزشکی استان کرمان هم پس از نمونه‌برداری از لاشه‌ها و انجام آزمایش‌های تخصصی بیماری را تایید کرده است: طاعون. با رسیدن بیماری بالاخره ورود دام اهلی به پارک ملی ممنوع شد، اما باز هم دیر. اداره محیط زیست اعلام کرده ورود گردشگر هم به داخل و حاشیه پارک ملی ممنوع شده است. پیش از این، مدیرکل دفتر حیات وحش و آبزیان آب‌های داخلی سازمان حفاظت محیط زیست هم گله کرده بود که دامپزشکی تنها زمانی که بیماری در نقطه‌ای خاص در دام‌های اهلی یا حیات وحش گزارش شود نسبت به واکسیناسیون دام‌ها آن هم در همان کانون بیماری اقدام می‌کند و به همین دلیل تلفات حیات وحش در منطقه بیشتر می‌شود. آذر سال پیش مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی سازمان دامپزشکی گفته بود که کشورمان طرح مبارزه با بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک را در کشورهای افغانستان، پاکستان و تاجیکستان انجام می‌دهد. چند سالی است که نقل و انتقال دام‌ها، خشکسالی که حیوانات حیات وحش را به سمت مناطق روستایی و پُرآب می‌کشاند و واکسینه نکردن دام‌ها و آمدنشان به زیستگاه‌های حیات وحش، طاعون را دلیل تازه تلفات حیوانات وحشی کرده اما سازمان دامپزشکی مدعی است که ریشه‌کن‌شدن طاعون نشخوارکنندگان کوچک تا سال 2030 در جهان قطعی است؛ تا آن زمان 12 سال دیگر باقی است و طاعون شاید هر سال سر برسد.