فاطمه صفری| قدم‌به‌قدم پیش می‌رویم و انتظار تحقق وعده‌های انتخاباتی حسن روحانی را داریم، وعده‌هایی نه‌چندان تازه اما مهم که تعمیم آن به کل جامعه امری بدیهی است، حضور مضاعف زنان در کابینه دولت دوازدهم که موافقان و مخالفان بسیاری دارد، چراکه بسیاری بر این باورند حضور زنان در عرصه‌های مختلف یکی از دلایل بیکاری است یا آن‌که زنان باید در خانه ایفای نقش کنند. اما روحانی نه‌تنها در دور دوم انتخابات بلکه در یازدهمین دوره از انتخابات وعده حضور بانوان را در کابینه خود داده بود و تا حد زیادی توانست به این موضوع جامه عمل بپوشاند.
اگرچه در دولت‌های پیش از روحانی جرقه حضور زنان زده شد، اما حضورشان کمرنگ‌تر و تنها در بدنه اجرایی دولت‌ها دیده می‌شد. اما زمانی که حسن روحانی بر مسند قدرت تکیه زد، حضور زنان به کرات دیده شد، همین امر موجب شد تا زنان به‌خوبی نقش‌آفرینی کنند؛ از «شهیندخت مولاوردی» معاون اول رئیس‌جمهوری و «معصومه ابتکار» گرفته تا «معصومه پرندوار» به‌عنوان فرماندار شهرستان هامون استان سیستان‌وبلوچستان که مهر تاکیدی بر حضور زنان بود و می‌توان از آن به‌عنوان حرکت کارآمدی یاد کرد؛ حرکتی که شاید به مزاج هر کسی خوش نباشد.
با این وجود، یکی از وعده‌های دور دوم از انتخابات روحانی روی همین موضوع کلید خورد، وعده‌ای که به‌نظر می‌رسد سهم عظیمی از آرای خاموش را به خود اختصاص داد، چراکه سال‌های‌سال است بانوان در انتظار جایگاه مساوی و عدم‌تبعیض جنسیتی به سر می‌برند. اما این‌که حسن روحانی مجددا به وعده خود جامه عمل می‌پوشاند، جای سوال دارد. حسن روحانی اکنون به‌عنوان منتخب مردم و کسی که اکنون بر مسند قدرت تکیه زده است، در نخستین نشست خبری خود بیان کرد: «برای جوانان و زنان برنامه‌های تازه‌ای دارد و به مسئولان در این‌باره سفارش کرده است.»
اما ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود، چندی پیش شهیندخت ملاوردی گفت: «در دولت گذشته که بارها به آن اشاره شده حدود 700هزار زن از اشتغال برکنار شدند، به تعبیری می‌توان گفت آنها را خانه‌نشین و از حق طبیعی‌شان محروم کردند.» با نگاهی به دولت یازدهم متوجه این مهم می‌شویم که زنان در بدنه دولت و پست‌های میانی نقش بسزایی داشتند، شاید برای همین است که بسیاری روزنه‌ای امید از تحقق وعده روحانی در دل دارند و چشم امیدشان به این است که در دولت دوازهم سهم مضاعفی به زنان اختصاص پیدا می‌کند.
اگرچه در این رابطه ملاوردی گفته بود: «در دولت یازدهم اشتغال زنان افزایش یافته و این موضوع نشان‌دهنده آن است که به اشتغال زنان بها داده شده، حتی در بالاترین پست‌های مدیریتی ما شاهد حضور زنان نیز هستیم.» معاون امور خانواده و زنان ریاست‌جمهوری با تاکید بر این‌که دولت یازدهم فضای خوبی را برای حضور زنان در عرصه‌های اجتماعی به وجود آورده است، گفت: این امر موجب شده فضایی که در کابینه دوازدهم وجود دارد، متفاوت از کابینه یازدهم باشد و زنان نیز در آن سهمی خواهند داشت. سهمی که مولاوردی روز شنبه در رابطه با آن گفت: «پیش‌بینی ما معرفی دو سه وزیر خانم برای حضور در کابینه دولت دوازدهم است.» مولاوردی ضمن ابراز امیدورای درباره حضور زنان در کابینه دولت دوازدهم در این رابطه بیان کرد: «با تجربه‌ای که از دولت یازدهم داریم و تفاوتی که شرایط شروع کار دولت دوازدهم با دولت یازدهم دارد، زمینه برای استفاده از خانم‌ها به‌عنوان وزیر در کابینه دوازدهم خیلی مساعدتر است. اما تمام این مقولات را باید بسته به تصمیم‌گیری رئیس‌جمهوری و تصمیم نهایی را نیز با مجلس دانست.
این موضوع بیانگر سهم‌خواهی زنان است؛ سهمی که در جای‌جای قانون اساسی به‌عنوان برابری زن و مرد از آن یاد شده است. اصل بیستم قانون اساسی گواه این موضوع است که «همه افراد ملت اعم از زن و مرد یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلام برخوردارند.» اما این‌که آیا در دولت جدید حضور زنان پررنگ‌تر می‌شود یا نه جای سوال دارد و این‌که به پیشنهاد معاون امور زنان جامه عمل پوشانده می‌شود یا نه جای بحث دارد. در این رابطه با برخی از کارشناسان گفت‌وگو کرده‌ایم.
پیشینه
نقش زنان در دولت دهم و یازدهم
ایران طی سال‌های 2006 تا 2015 نامناسب‌ترین رتبه شکاف جنسیتی را داشته است، تا جایی که در حوزه سیاست با وجود ایفای نقش بانوان روند نزولی را در امر مشارکت در پیش گرفته بود و تا جایی رو‌به‌گسترش بود که نگرانی بسیاری از فعالان را برانگیخت، چراکه با مورد توجه قراردادن برخی از لوایح و تصمیم‌گیری‌ها امکان تبیین آن نمود بیشتری پیدا می‌کند. بکارگیری روش‌های تبعیض جنسیتی با رویکردهای تشویقی، تنبیهی و مهار موج فزاینده ورودی‌های دانشگاه نخستین و مهمترین عملکرد قوه مجریه در آن دوران بود. این رویکرد که با تکیه بر داده‌های فرهنگی پایدار در جامعه سعی در محدودکردن فضاهای دانشگاهی برای مشارکت زنان داشت، برنامه‌ریزی خاصی نیز بر کاهش ساعت کاری زنان و به نوعی کاهش مشارکت اقتصادی زنان در جامعه داشت. براساس گزارش‌های مرکز آمار، نرخ مشارکت اقتصادی زنان بین 10 تا 60سال در تابستان سال گذشته به بیش از 11درصد رسیده است. این درحالی است که در آغاز به کار دولت نهم این نرخ به 17درصد افزایش یافته بود، به عبارتی نرخ مشارکت زنان هرچند از سال 76 تا 84 بیش از 7درصد رشد کرد، اما در فاصله سال‌های 84 به بعد بشدت کاهش پیدا کرد.
مشارکتی که در پایان دوره دولت اصلاحات به حدود 15درصد رسیده بود، در دولت نهم و دهم با نگاهی متفاوت با مسیر قبلی به زیر 13درصد سقوط کرد. از دیگر اقدامات دولت دهم، حذف بیشترین تعداد رشته‌های دانشگاهی از میان رشته‌های انتخابی دختران در سال تحصیلی 1392-91 در دولت دهم ثبت شد. 36 دانشگاه دولتی زنان را از 77رشته دانشگاهی حذف کردند. طبق آمار دفترچه‌های انتخاب رشته در سال تحصیلی 92-91و مقایسه آنها با دفترچه‌های سال پیش از آن 5178 ظرفیت دانشگاهی در برخی رشته‌ها فقط به مردان اختصاص داده شده، ولی هیچ زنی در آنها پذیرش نشده بود. رشته‌هایی که بیشتر مربوط به گروه علوم ریاضی و فنی بود. اما پس از آن‌که روحانی بر مسند قدرت تکیه زد، در ساختار سازمان مسئول امور زنان در دولت بستری مطلوب را برای توجه به مسائل آنها ایجاد کرده است. ارتقای سطح مرکز به معاونت فرصتی مناسب برای ایجاد نقش موثر در مراکز تصمیم‌گیری مثل هیأت وزیران و ارتباط با وزرا فراهم کرده است. در مجموع آنچه موقعیت زنان را در دولت یازدهم با‌وجود انتظارات جدی جامعه دچار تغییر نسبی کرده، رویکرد این دولت نسبت به زنان و پذیرش نقش انسانی آنها در تعاملات اجتماعی و پذیرش جایگاه آنان در فرآیند توسعه کشور است که با نگاهی اجمالی شاهد چگونگی حضور زنان در عرصه‌های مختلف سیاسی بوده‌ایم. یک سفیر زن، دو معاون وزیر، چند رئیس سازمان و سه معاون رئیس‌جمهوری در بدنه دولت به همراه وجود مدیریت‌های ارشد در سطوح استان‌ها نظیر فرمانداران و معاونان استانداران و مدیران کل تصویر مشارکت سیاسی زنان در دولت یازدهم را با تغییری جدی روبه‌رو کرده است.
نظر موافق
50درصد جامعه به دست زنان
شهربانو امانی، فعال سیاسی | اگرچه حضور بانوان در هیأت دولت مخالفان بسیاری را می‌طلبد، اما شهربانو امانی نظری متفاوت در این زمینه دارد و معتقد است: «بدون شک آقای روحانی به وعده پیش از انتخابات خود جامه عمل می‌پوشاند، همچنین باید توجه داشت تجربه و توان کافی نشان داده که دانش کافی در زنان کشور وجود دارد، آنها خود را به خوبی نشان داده‌اند و ایفای نقش می‌کنند.»
این فعال سیاسی با اشاره به عملکرد خوب و مناسب زنان در عرصه‌های مختلف سیاسی در این زمینه ادامه داد: «با توجه به فعالیت زنان در مناصب مختلف می‌توان امید داشت چنین وعده‌ای محقق خواهد شد، چراکه بانوان می‌توانند در کسوت هیأت دولت حضور پیدا کرده و شایستگی‌هایی که دارند را به نمایش بگذارند.»
امانی با ابراز خشنودی در این زمینه ادامه داد: «همچنین آقای روحانی با مشاهده حضور تاثیرگذار بانوان در جامعه که نشان‌دهنده حضور بی‌وقفه و تمام قد زنان در ارتباط با به صحنه آوردن مردم در پای صندوق‌های رأی و خلق حماسه 29اردیبهشت وصف‌ناپذیر است که این ویژگی نمایانگر توان مدیریت در پست‌های وزارتی و سایر پست‌های اجرایی است، چراکه زنان نیمی از سرمایه اجتماعی جامعه ما محسوب می‌شوند.»
با توجه به این‌که زنان نیمی از جامعه را تشکیل می‌دهند، باید توجه داشت که تاثیرگذاری بسزایی در عرصه‌های مختلف نیز دارند. امانی در این زمینه توضیح داد: «این انتخابات به خوبی نشان داد که در سراسر کشور اعتماد عمومی جامعه به بانوان تا چه اندازه است، زیرا با نگاهی به انتخابات شورای شهر و روستا و انتخاب‌شدن تعداد کثیری از زنان برای شورای شهر و روستا و پایتخت کشور نشان از مطالبه‌گری جامعه و انتظار (العهد و من الوفای) آقای روحانی از وجود مضاعف زنان در کابینه دولت دارد، به همین جهت می‌توان قطع به یقین گفت این وعده اجرایی می‌شود.»
این فعال سیاسی با اشاره به حضور دوبرابر زنان در مجلس دهم ادامه داد: «با نگاهی به مجلس دهم و رأی اعتماد به زنان، مشکلی در کابینه برای حضور زنان به وجود نمی‌آید، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت این امکان برای دولت دوازدهم وجود دارد که با استفاده از بانوان مدیر و مدبر روان‌سازی و حکمرانی خوب دولت، در مسیر خدمت به مردم ایران میسر خواهد شد.»
امانی با اشاره به عملکرد مناسب دستجردی در دولت دهم در این زمینه ادامه داد: «اما نباید پنداشت که همچون دولت دهم که زنانی را به پست وزارت برگزید که سپس آنها را عزل کردند، چراکه ایشان سعی می‌کردند که همواره منافع ملی را در وزارت بهداشت درنظر بگیرد، اما دولت دهم این موضوع را برنتابید و به راه خود ادامه داد. همچنین با نگاهی به مجلس دهم، حضور مضاعف زنان را شاهد هستیم. از دیگر سو زمانی که لیست امید و نماینده‌های مردم می‌دانند که نیمی از رأی خود متعلق به بانوان است و این توانایی را در جامعه مشهود دیدند.»
هر چند حضور زنان در اجتماع مخالفان بسیاری دارد، اما این فعال سیاسی در این زمینه می‌گوید: «اما درمورد مخالفان این امر باید گفت برخی برای خود قوانین نانوشته مخصوص خود را در زمینه‌های مختلف دارند که در چارچوب قانون اساسی وجود ندارد. بخشی اقلیت جامعه که مورد قبول مردم جامعه برای اداره کشور واقع نشد. زنانی که در کابینه مجلس و جامعه فعالیت می‌کنند، اگر بسترسازی لازم برای حضور زنان در پست‌های مدیریتی صورت بگیرد، بسیار کارآمد و مفید خواهند بود، چراکه هم‌اکنون در جامعه ما اکثریت زنان معمولا شاغل هستند و به‌عنوان کمکی برای خانواده محسوب می‌شوند.»
امانی در خاتمه با اشاره به این‌که در گذشته نیز زنان در عرصه‌های مختلف مانند دفاع مقدس خود را به خوبی نشان داده‌اند، ادامه داد: « زنان سرمایه های ملی ما محسوب می‌شوند، چراکه شانه‌به‌شانه مردان کار کرده‌اند، چه در دفاع مقدس و چه در سایر مشاغل که این امر موجب شده تا ما شاهد افزایش درآمد ملی باشیم. همچنین این امر موجب شده تا دولت دوازدهم ترغیب به استفاده از زنان در دولت دوازدهم شود. اما متاسفانه این موضوع برای بخشی از جامعه مقبولیت ندارد و معتقدند حضور بانوان در جامع موجب ناامنی و ازبین‌رفتن بازار کار برای مردان می‌شود که باید با این بخش از جامعه مبارزه کرد.»
کارشناس بی‌طرف
حضور زنان در دولت دوازدهم خودنمایی می‌کند
مهرداد لاهوتی، نماینده مجلس شورای اسلامی| حضور زنان در مناصب دولتی موضوعی بوده که همواره مورد بحث قرارگرفته؛ یکی جدال عدم حضورشان در مناسب دولتی و اجرایی، دیگری چگونگی ایفای نقش که مخالفان و موافقان بسیاری را می‌طلبد. مهرداد لاهوتی از موافقان حضور زنان در کابینه دولت دوازدهم در این زمینه معتقد است: «حضور زنان در کابینه دولت دوازدهم به چند دلیل محقق می‌شود، زیرا این موضوع به‌عنوان یکی از وعده‌های آقای روحانی مطرح شد. همین موضوع بوده و باید به آن جامه عمل بپوشاند.»
با توجه به این‌که بانوان نیمی از جامعه را تشکیل می‌دهند همین موضوع دلیلی است برای هموارکردن دشواریی‌ها. این نماینده مجلس ادامه داد: «از نکاتی که باید به آن توجه ویژه‌ای داشت این است که بانوان 50درصد جامعه را تشکیل می‌دهند، به همین جهت باید درنظر داشت بر اساس منطق حضور بانوان در کابینه امری قابل‌قبول برای آنان تلقی می‌شود.»
لاهوتی در خاتمه ضمن یادآوری حضور بانوان در مناصب مختلف خاطرنشان کرد: «موضوع دیگر قابل تامل آن است که معمولا زنانی که در عرصه‌های مختلف حضور پیدا می‌کنند، در عملکردشان سلامت و دقت بیشتری وجود دارد، بنابراین آقای روحانی نیز در این زمینه تلاش می‌کنند تا به وعده‌ای که دادند جامه عمل بپوشانند، چراکه نگاه آقای روحانی به حضور زنان در عرصه‌های مختلف، نگاهی مثبت است، به همین جهت از این مقوله می‌توان نتیجه گرفت نسبت به دوره قبل حضور زنان در کابینه ایشان بسیار قابل‌قبول‌تر از گذشته خواهد بود.»
نگاه مخالف
وعده بسیار است
ناصر ایمانی، تحلیلگر مسائل سیاسی | حضور زنان در عرصه‌های اجرایی و مدیریتی موافقان و مخالفان بسیاری را می‌طلبد، زیرا بسیاری از بانوان از توانمندی و قابلیت‌های بسیاری برخوردارند. ناصر ایمانی، تحلیلگر اصولگرا در این زمینه معتقد است: «ابتدا باید گفت حضور زنان در کابینه جدید به تصمیم‌گیری آقای روحانی بستگی دارد.»
این تحلیلگر سیاسی با اشاره به این‌که شرایط و امکانات حضور زنان در جامعه وجود دارد و با نگاهی به دولت‌های گذشته متوجه این مهم می‌شویم، در این زمینه ادامه داد: «در شرایط کنونی امکان حضور زنان نه‌تنها در کابینه دولت و پست‌های مدیریتی وجود دارد، بلکه با نگاهی به دولت قبل متوجه حضور وزیر زن در کابینه دولت‌های گذشته می‌شویم، در صورتی که در دولت یازدهم تنها معاونان زن را شاهد هستیم.»
تا بوده همین بوده با نزدیکی به انتخابات تعداد وعده‌ووعید‌ها بیشتر و بیشتر می‌شود، اما پای عمل که برسد، فراموش می‌شود. ایمانی در این زمینه ادامه داد: «البته نکته‌ای که لازم به ذکر است این‌که موضوع بکارگیری بانوان در عرصه‌های مختلف با نزدیکی به انتخابات بیش از پیش موردتوجه قرار می‌گیرد و به شعار‌های انتخاباتی تبدیل می‌شود که تجربه نشان داده بعد از انتخابات چنین وعده‌هایی محقق نمی‌شود.» این تحلیلگر سیاسی با ابراز تاسف در این زمینه ادامه داد: «به‌طور کلی ما در عرصه‌های گوناگون نیروهای توانمندی داریم که می‌توان از این نیرو‌ها به‌عنوان وزیر استفاده کرد که سابقه آن نیز وجود دارد.»
ایمانی با اشاره به این‌که بانوان از پتانسیل‌های مدیریتی بسزایی برخوردارند، در این زمینه ادامه داد: «این امکان وجود دارد از پتانسیل بانوان در نظام مدیریتی بیشتر مورد استفاده قرار بگیرد، نه صرفا در مجلس چراکه در عرصه‌های اجرایی بانوان تجربیات خوبی از خود نشان داده‌اند، همچنین در گذشته بانوان در بخش‌هایی به‌عنوان شهردار، فرماندار، وزیر و معاون رئیس‌جمهوری انتخاب شده‌اند که نشان‌دهنده پتانسیل حضور زنان در عرصه‌های اجرایی است. هم‌اکنون معاون وزیر نفت از بانوان است که در این زمینه هم عملکرد مناسبی از خود به نمایش گذاشته است.»
این تحلیلگر سیاسی با اشاره به این‌که استفاده از ظرفیت بانوان یکی از لازمه‌های جامعه کنونی ما است، زیرا بانوان نیمی از جامعه را تشکیل می‌دهند، یادآور شد: «همچنین باید توجه داشت که50درصد جامعه متشکل از بانوان است و اگر بتوانیم از این 50درصد، 5درصد را به سطوح مدیریتی اختصاص دهیم، پیشرفت چشمگیری را در سطوح مدیریتی شاهد خواهیم بود. اگر از بانوان استفاده شود، این قشر به مرحله‌ای از خودباوری می‌رسند که می‌توانند در کشور مدیریت‌های اجرایی را بر دوش بگیرند و زمانی که به این خودباوری برسند و اقناع شوند که از این توانمندی برخوردارند، مسلما سایر بانوان پا به عرصه می‌گذارند.»
تجربه دیگران
حضور زنان در دولت آمریکا
تعداد زنانی که در کابینه دولت مردان آمریکا به فعالیت پرداختند، در این زمینه باید گفت یکی از اقداماتی که یک رئیس‌جمهوری پس از انتخاب‌شدن از جانب مردم کشورش باید انجام دهد، انتخاب کابینه برای پیشبرد اهداف موردنظر خود و کشورش است که در این میان قطعا به غیر از مردان، زنان نیز می‌توانند عضوی از این کابینه باشند. اوباما در زمان ریاست‌جمهوری‌اش از حضور 6زن در کابینه خود بهره برد که عبارت بودند از «هیلدا سولیس» سیاستمدار و وزیر کار آمریکا، «کاتلین سیبیلیوس» سیاستمدار از حزب دموکرات و وزیر کنونی وزارت بهداشت و خدمات انسانی ایالات‌متحده آمریکا، «جنت ناپالیتانو» وزیر امنیت داخلی، «سوزان رایس» نماینده دایم آمریکا در سازمان ملل متحد، «لیسا جکسون» رئیس آژانس حفاظت محیط‌زیست ایالات‌متحده آمریکا و «هیلاری کلینتون» وزیر امور خارجه ایالات‌متحده آمریکا که این امر نشان‌دهنده جایگاه زنان درزمان رئیس جمهوری باراک اوباما در کشوری چون آمریکاست. اما با روی‌کارآمدن ترامپ دونالد و انتخاب‌شدنش به‌عنوان چهل‌و‌پنجمین رئیس‌جمهوری ایالات آمریکا، کابینه‌ای متفاوت داشت و به‌نظر می‌رسد حضور زنان کمرنگ‌تر شده است، چراکه دونالد ترامپ کابینه‌اش را براساس تصورات و عقاید خودش تشکیل داده است که از این میان تنها 2نفر زن هستند؛ «نیکی هیلی» سفیر جدید ایالات متحده در سازمان ملل متحد و «بتسی دی‌واس» وزیر پیشنهادی برای وزارت آموزش‌وپرورش.
منابع دیگر
بیشتر بدانیم
روزنامه «شهروند» برای دستیابی راحت‌تر و سریع‌تر مخاطبان و علاقه‌مندان به مطالعه در رابطه با آیا در دولت دوازدهم شاهد حضور مضاعف بانوان هستیم یا خیر اقدام به تهیه منابع دیگر در رابطه با این موضوع کرده است. به همین جهت اگر به این موضوع علاقه‌مند و مایل هستید مطالب بیشتری در این زمینه بخوانید، می‌توانید به آدرس‌هایی که در زیر آمده است، مراجعه کنید.
خبرگزاری ایسنا
www.isna.ir/news/96012913033B1
اقتصاد نیوز
www.eghtesadnews.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7-61/170152
روزنامه دنیای اقتصاد
www.donya-e-eqtesad.com/SiteKhan/1213933
خبرگزاری ایسنا
www.isna.ir/news/96030804623