احسان ایروانی کارشناس امور بهره‌برداری و احیای اماکن و بافت‌های تاریخی
نگاهی به طرح‌های موجود شهری می‌تواند در دریافت و تحلیل تغییر و تحولات شهری و چگونگی تصمیمات مسئولان مربوطه برای توسعه ‌شهری، صیانت از بافت‌های تاریخی و نظارت اجتماعی موثر باشد:  
طرح جامع شهری چیست؟ طرح جامع شهری به طرحی  بلندمدت می‌گویند که در آن نحوه استفاده از اراضی و منطقه‌بندی مربوط به حوزه‌های مسکونی، صنعتی، بازرگانی، اداری، کشاورزی، تأسیسات و تجهیزات، تسهیلات شهری و نیازمندی‌های عمومی شهری، خطوط کلی ارتباطی و محل مراکز انتهایی خط (ترمینال) و فرودگاه‌ها و بنادر و سطح لازم برای ایجاد تأسیسات و تجهیزات و تسهیلات عمومی مناطق نوسازی، بهسازی و اولویت‌های مربوط به آنها تعیین و ضوابط و مقررات مربوط به کلیه موارد فوق و همچنین ضوابط مربوط به حفظ بنا و نماهای تاریخی و مناظر طبیعی تهیه و تنظیم می‌شود.
طرح تفصیلی طرحی است که براساس معیارها و ضوابط کلی طرح جامع شهر نحوه استفاده از زمین‌های شهری در سطح محلات مختلف و موقعیت و مساحت دقیق زمین برای هر یک از آنها و وضع دقیق و تفصیلی شبکه عبور و مرور و میزان تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی در واحدهای شهری و اولویت‌های مربوط به مناطق بهسازی و نوسازی و توسعه و حل مشکلات شهری و موقعیت کلیه عوامل مختلف شهری در آن تعیین می‌شود و نقشه‌ها و مشخصات مربوط به مالکیت براساس مدارک ثبتی تهیه و تنظیم می‌شود. طرح راهبرد توسعه شهری یکی از طرح‌های استراتژیک و نوین است که از ‌سال 85  به وسیله دکتر ناصر براتی در ایران پیاده شده است و در حال تبدیل‌شدن به قانون است. اجزای « CDS» با توجه به شرایط و ویژگی‌های هر شهر اغلب تغییر می‌کند و به سه اصل طراحی و ارزیابی، چشم‌انداز و استراتژی، اجرا و نظارت است. طرح بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده برای بهسازی، نوسازی و بازسازی محله‌های شهری اعم از قدیم، جدید یا مسأله‌دار به ‌عنوان طرح تفصیلی بخشی از بافت موجود شهر تهیه می‌شوند.
طرح آماده‌سازی توسعه‌های جدید در شهرها؛ این طرح‌ها مجموعه عملیات لازم برای مهیاکردن زمین برای احداث مسکن و تأسیسات لازم مربوط مطابق قانون زمین شهری و آیین‌نامه‌های اجرایی آن است و به‌عنوان طرح تفصیلی توسعه‌های جدید شهری تهیه می‌شود.
طرح تفصیلی موضوعی برای احیای برخی از مکان‌های متروک با عملکردهای قبلی خاص و ناحیه‌هایی وسیع (مثل معادن) یا حفاظت چند ناحیه باارزش معماری در محورها، حومه‌ها و سواحل  یا برای فعالیت‌های تفریحی و گردش و نیز فضای سبز یا کمربند سبز تهیه می‌شود و همان طوری که از معنای لغوی آن برمی‌آید معطوف به موضوعات خاص برنامه‌ریزی و درواقع برای تکمیل طرح‌های تفصیلی پایه و موضعی است و مشخصات عمومی چنین طرحی عبارت است از زمان محدود تغییر در موضوع خاص محدوده‌هایی خاص در بخشی از شهر یا در سطح تمام شهر و همراه با ویژگی‌های قابل تغییر یا اصلاح‌بودن. از نظر مشخصات اجرایی نیز این طرح می‌تواند به وسیله بخش عمومی یا خصوصی یا ترکیبی از هر دوی آنها صورت گرفته و با همکاری نهادهای مرتبط با موضوع اجرا شود. وظایف خاص طرح ساماندهی جنبه‌های خاص، تقویت سایر طرح‌های شهری و تعیین وظایف نهادهای ذی‌ربط بوده و اسناد آن نیز شامل نقشه پیشنهادها، گزارش مکتوب برای ضرورت‌ها و سیاست‌های اجرایی و سایر مطالب توضیحی و تشریحی است.
طرح تفصیلی موضعی؛ طرح موضعی طرحی است که هم از نظر زمانی و هم از نظر مکانی با محدودیت همراه بوده و شامل طراحی توسعه جدید شهر با تجدید نظر در طرح‌های توسعه قبلی یا بهسازی مناطقی از شهر یا ترکیبی از اینها خواهد بود. از نظر مشخصات عمومی این طرح برای حداکثر مدت 10‌ سال و همراه با قابلیت تغییرات عمیق در محدوده نسبتا کوچک‌تر تهیه شده و قابل تغییر و اصلاح است. اجرای آنها به وسیله بخش عمومی یا خصوصی یا ترکیبی از هر دوی آنها صورت گرفته و با همکاری نهادهای مختلف به‌ویژه بخش‌های مرکزی یا نواحی بزرگ جدید انجام خواهد شد. وظایف خاص چنین طرح ، ساماندهی مراکز شهری ساماندهی نواحی مسکونی قدیم یا جدید و ساماندهی نواحی صنعتی تجاری، تفریحی، گردشگری و غیره است. اسناد آن نیز شامل نقشه پیشنهادها، سند پیشنهادها و سیاست‌های اجرایی و سایر مطالب توضیحی و تشریحی همراه با برآوردهای مالی است.
طرح‌ هادی شهری برای گسترش آتی شهر و نحوه استفاده از زمین‌های شهری برای عملکردهای مختلف به منظور حل مشکلات حاد و فوری شهر و ارایه راه‌حل‌های کوتاه‌مدت و مناسب برای شهرهایی که دارای طرح جامع نیست، تهیه می‌شود. طرح شهرهای جدید، طرحی است که برای ایجاد شهرهای جدید طبق تعریف ماده (۱) تصویب‌نامه شماره ۲۳۴۰/ت۲۷۶هـ مورخ ۲۵/۶/۱۳۷۱ در قالب طرح‌های کالبدی ملی و منطقه‌ای و جامع ناحیه‌ای، ضرورت و مکان ایجاد آنها با سقف جمعیتی و نوع فعالیت معین به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران خواهد رسید و متعاقب آن و مانند سایر شهرها باید برای آنها طرح جامع و تفصیلی تهیه شود.
 طرح شهرک‌های مسکونی طرحی است که برای ایجاد یک مرکز جمعیتی جدید در خارج از محدوده قانونی و حریم شهرها ـ مصوب ۱۳۵۵ ـ تهیه می‌شود.
طرح سایر شهرک‌ها (صنعتی، تفریحی‌و...) طرحی است که برای ایجاد شهرک غیرمسکونی با عملکرد خاص نظیر صنعتی، توریستی، تفریحی و… طبق مقررات و قوانین مربوط به آنها تهیه می‌شود.