[امیرحسین احمدی] بهار 99 دومین استان دارای بیشترین بیکار کشور با میزان بیکاری نوزده و یکدهم درصد بود؛ استانی در غرب ایران که سهونیم درصد از گوشت قرمز کشور را تأمین میکند؛ همان استانی که به گفته رئیس سازمان جهاد کشاورزیاش، یکی از منابع ژنتیکی دام ایران است و سید طاهر نوربخش، دبیر اجرایی خانه کشاورز چهار محال و بختیاری میگوید در ارتفاع دو هزار متری از سطح دریا کشاورزی دارد. نعمتی که در کمتر نقطهای در دنیا دیده میشود. اما سوء مدیریت آن را به استانی تبدیل کرده که در بیکاری مثالزدنی است و نبود صرفه اقتصادی، کشاورزی را در آن تبدیل به هیچ کرده است.
بر اساس میزان بیکاری این استان در بهار امسال، دست یافتن به شغل وضعیتی بغرنج دارد. بیش از 947هزار نفر جمعیت دارد، یعنی یکودو دهم درصد از جمعیت هشتاد میلیونی کشور. از همین مقدار 607هزار و 447 نفر در 43 شهر چهارمحال و بختیاری زندگی میکنند؛ از شهرکرد تا فارسان و بروجن و لردگان و 36درصد جمعیت هم در روستاها پراکنده شدهاند. از تمام 250هزار هکتار زمین که به انواع تولید کشاورزی اختصاص یافته است، 48هزار و 332میلیارد ریال محصول کشاورزی و دامی به دست میآید. از غله و حبوبات و میوه گرفته تا شیر و گوشت و مرغ و شیلات در 250هزار هکتار زمین این استان تولید میشود که بر اساس آمار سازمان جهاد کشاورزی این استان، 66هزار نفر جمعیت در آن مشغول به کشت و کارند، یعنی کشاورزی در مشاغل این استان سهم 18درصدی دارد. تولیدات کشاورزی استان یکهزار و 448هزار تن است. استانی که ظرفیتهای زیادی دارد، اما استفاده چندانی از آنها نمیشود.
20درصد بادام صادراتی ایران را بختیاریها به عمل میآورند
309هزار تن دام و طیور در این استان تولید میشود که 21درصد تولید محصولات کشاورزی است و شیلات نیز 21هزار تن از این محصولات را به خود اختصاص داده است. 3هزار و 200 تن محصولات گلخانهای، یعنی دو دهمدرصد و ششهزار و 800 تن هم قارچ دکمهای در چهارمحال و بختیاری رشد مییابد. ظرفیتی که ذبیحالله غریب در گفتوگوی اخیر خود با شبکه ایرانکالا، رشد آن را نیروی محرکه توسعه اقتصادی استان چهارمحال و بختیاری دانسته است: «۲۹ درصد از تولید ثروت ارزش افزوده این استان مربوط به بخش کشاورزی است که یکسوم اقتصاد این استان را به خود اختصاص داده است.» غریب از این هم گفته بود که چهارمحال و بختیاری استانی کوهپایهای است که ظرفیت خوبی در دامپروری و کشاورزی دارد: «بیش از ۲۰درصد بادام صادراتی کشور متعلق به این استان است که به هندوستان صادر میشود و رتبه نخست پرورش ماهیان سردآبی را از آنِ خود کرده است.»
چهارمحال و بختیاری در حوزه آبزیپروری یکدرصد وسعت کشور را دارد، اما 10درصد استحصال آب شیرین در این استان انجام میشود. ۲۵هزار تن ماهی قزلآلا در این استان تولید میشود که ۱۵درصد تولید کل کشور است.
بر اساس آمار، از تمام زمینهای زراعی چهارمحال و بختیاری، 133هزار هکتار یعنی 53درصد آن مختص کشت است. 133هزار هکتاری که 77هزار هکتار آن یعنی 58درصد کل زمینها آب پایدار دارد و آبی کشت میشود و 43درصد دیگر با باران هرساله محصول میدهد. در مجموع 903 هزار تُن حاصل به دست آمده زمینهای کشاورزی چهارمحال و بختیاری است که حدود 853هزار تن آن از کشت آبی و 50هزار تن از کشت دیم به دست میآید. دبیر اجرایی خانه کشاورز استان میگوید که چهارمحال و بختیاری استانی است که از نظر منابع آب، خاک و نور بهترین شرایط را برای تولید میوههای سردسیری و محصولات کشاورزی دیگر دارد: «آبهای سطحی این استان بدون کمترین املاح مضر برای کشاورزی، نقطه قوتی است که در این سالها نادیده گرفته شده است و از نظر خاک هم خاک استان چهارمحال و بختیاری به دلیل نوع و مدت تابش نمونه است. در مورد نور هم باید گفت که برخی مناطق استان برخی روزهای سال 15 ساعت نور دارند.»
در استان چهارمحال و بختیاری محصولات سردسیری بسیاری به بار مینشیند: «اگر هزاران سال در استانهای شمالی کشور بگردید، هیچ وقت نمیتوانید نقطهای بیابید که در آن گل شاخه بریده رز هلندی عمل آید، اما در چهارمحال و بختیاری در نقاطی با ارتفاع بیش از یکهزار و 500 متر این گل به راحتی رشد میکند و مدت نگهداری آن هم بالا میرود.»
با این همه، نوربخش میگوید آنچنان که باید و شاید از ظرفیتهای کشاورزی این استان استفاده نشده است. «کشاورزان و خاک و آب در این استان مشکل ندارند؛ مشکل مدیریت و سوء مدیریت است که به سمت کشاورزی بادکنکی میرود. کشاورزی ظرفیتی معین دارد و مهمترین اصل در آن پایداری است؛ نکتهای که مسئولان بخش کشاورزی به آن توجهی ندارند.» میگوید نزدیک به 800 نفر کارشناس کشاورزی در سطح استان چهارمحال و بختیاری وجود دارند. «وقتی از توان فنی این افراد استفاده نشود و مدیریت به یک نفر یا در یک بخش متمرکز شود، کار آن 800 نفر هیچ میشود.»
محصولاتی که بینام و نشان صادر میشوند
از هر هکتار زمین آبی بهطور میانگین حدود 5 تا 6 تن محصول برداشت میشود، درحالیکه از زمین دیم در هر هکتار بهطور متوسط 900 کیلو محصول به دست میآید. برای مثال گندم که بیشترین سهم از زمینهای زراعی این استان را دارد، در هر هکتار دیم بین 800 تا یک تن و 200کیلو بار دارد درحالیکه در یک زمین آبی در بدترین شرایط بیش از دو تن گندم میروید. زمینهایی که 10درصد منابع آبی سطحی کشور را هم در خود جای دادهاند.
به باور نوربخش، نبود صرفه اقتصادی همان چیزی است که جذابیت کشاورزی را بهعنوان شغل تبدیل به هیچ میکند. «بهرهوری آب و بهرهوری اقتصادی در کشاورزی ما وجود ندارد. عملکرد محصولات هنوز در کشور ما به یک تن نمیرسد. این یعنی زراعت صرفه اقتصادی برای بهرهبرداران زمینها ندارد. کسی که پنج هکتار زمین دارد چطور با 800 کیلوگندم 2هزار و 500تومانی در هر هکتار زندگی یک ساله خود را تأمین کند؟» به گفته او دلیل نداشتن صرفه اقتصادی، بینام و نشان بودن محصولات کشاورزی استان است. «بادام، شیلات،گردو و زعفرانی که در این استان تولید و به نقاط دیگر دنیا صادر میشود هیچ نشان و بستهبندی ندارد. مثل آدم بیشناسنامهای است که نمیتواند هیچجا برای خودش موقعیتی دستوپا کند.»
بر اساس آمار سازمان جهاد کشاورزی استان چهارمحالوبختیاری، متوسط بارندگی درسال 1397 حدود 311میلیمتر بود که نسبت بهسال قبل از آن 36درصد کاهش و در یک میانگین بلندمدت کاهش40درصدی داشت. با این حال، استان چهارمحالوبختیاری یکی از پربارانترین استانهای کشور است: «در نقطهای از استان سالانه 1450میلیمتر باران داریم. اما هنوز کشاورزی سبز در این استان نمیبینیم یعنی کشاورزی که با استفاده از سامانههای آبیاری، بهرهوری تولید محصولات از آب باران را افزایش دهد. سهم ما از باران همچنان دیمزارهایی است که کمتر از نصف یک زمین آبی محصول دارند.»
29درصد زمینهای کشاورزی چهارمحالوبختیاری آیش هستند
حدود 71هزار هکتار از زمینهای زراعی استان به صورت آیش کشت میشوند. یعنی زمینهایی که یکسال کشت در آنها صورت میگیرد و سال بعد زمین رها میشود. براساس اعلام سازمان جهاد کشاورزی چهارمحالوبختیاری، 29درصد زمینهای زراعی استان که به طور آیش کشت میشوند، به دلیل کمبود آب بالاجبار کشت نشدهاند.
زمینهای کشاورزی شهرکرد، لردگان، فارسان و دیگر شهرهای چهارمحالوبختیاری، دیم یا آبی، پربازده یا کمبازدهاند. باغ هم ظرفیت دیگری از کشاورزی استان است که سیب، هلو، انگور، بادام، گردو و محصولات سردسیری دیگری نیز در این استان به عمل میآید.
ارزش محصولات دامی و طیور هم به 17هزار و 250میلیارد ریال میرسد که 36درصد از درآمد کل کشاورزی است. محصولات باغی با بیش از 15میلیارد ریال درآمد 32درصد از درآمد کل این بخش را به خود اختصاص داده و سهم زراعت هم 11هزار و 301میلیارد ریال یعنی 23درصد است. آبزیان هم با 3هزار و 484میلیارد ریال، 7درصد سهم آن است.
از میان تمام محصولات زراعی چهارمحالوبختیاری، گندم در 60هزار هکتار کشت میشود. نزدیک به 24هزار هکتار زمین آبی و 36هزار هکتار زمین دیمی. یعنی 45درصد از زمینهای استان سهم گندمی است که نخستین کشت چهارمحالوبختیاری به حساب میآید. 16هزار تن سهم حبوبات از زمینها، 23هزار تن سبزی صیفی و 8هزار تن محصولات جالیزی است. سهم کل غلات از برداشت، 154هزار تن است که عمده آن به گندم اختصاص دارد. 45درصد سهم گندم از زمینهای استان به معنای کاهش سهم جو است. محصولی که خوراک عمده دام را تشکیل میدهد.
در استانی که بخشی از جمعیت آن را ایلیاتیهای دامپرور تشکیل میدهند و 21درصد از محصولات آن نیز دامی است، 3درصد از مراتع آن خوب، 37درصد متوسط و 60درصد فقیر است. رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان چندی پیش گفته بود تولید 350هزار تن ذرت و 250هزار تن علوفه، این استان را از واردات نهاده دامی بینیاز کرده اما اعداد نشان میدهد که توسعه دامپروری در چهارمحالوبختیاری نمیتواند به اتکای مراتع آن باشد مراتعی که حالا با کاهش بارش نیز مواجه است.
میزان مشارکت اقتصادی در چهارمحالوبختیاری درسال 97، چهلوهشت دهمدرصد و این میزان بین مردان 46درصد و بین زنان 16درصد است و کشاورزی هجدهودو دهمدرصد از سهم تمام اشتغال استان را دارد. نزدیک به 33درصد صنعت و حدود 45درصد هم خدمات. تعداد کشاورزان کل استان66هزار و دو نفر است. هر چند بیشتر روستانشینان در لردگان سکونت دارند اما از هزار و 448 هزار تن محصولات کشاورزی چهارمحالوبختیاری، شهرکرد با تولید 404هزار تن محصول بیشترین، بروجن با تولید 221هزار تن 15درصد و لردگان با تولید 180هزار تن 12درصد سهم تولیدات را به خود اختصاص دادهاند.
کشاورزی میتواند به کمک کاهش میزان بیکاری بیاید
چهارمحالوبختیاری؛ همان استانی که کشاورزیاش به ارتفاع 2هزار متری میرسد فقط 18درصد از شاغلان آن کشاورزی میکنند. استانی که چندی پیش یکی از باغدارانش توانسته است 800رقم میوه را در دل 180 هکتار باغ جای دهد. گونههای مختلف هلو، انگور، سیب، بادام و گردو که از سراسر جهان جمع شدهاند. عبدالله کبیری، باغدار نمونه استان به خبرگزاری ایانا گفته بود که در دنیا همه جور میوه را نمیتوان یک جا جمع کرد اما اقلیم چهارمحال این امکان را میدهد که بتوان گونههایی متفاوت از هر میوه را کاشت و بهرهاش را دید. بسیاری از کارشناسان، ظرفیت باغداری و دامپروری این استان را امتیازی میدانند که میتواند کمک بسیاری به توسعه آن کند. اما تا به امروز آن چنان که باید و شاید به این ظرفیتها اهمیتی داده نشده است. نوربخش معتقد است که کشاورزی میتواند به کمک کاهش میزان بیکاری در کشور بیاید. «اگر در میزان آبی که داریم مصرف میکنیم، صرفهجویی شود و موازی با آن بهرهوری تولید به ازای هر یک متر مکعب آب افزایش یابد یعنی آب را در زمین نگه داشته و میزان بیشتری ماده خشک نیز تولید کردهایم. از سوی دیگر آینده کشاورزی هم حفظ شده است. اینها را بگذاریم کنارهم؛ یعنی بالا بردن اشتغال و تضمین آینده اشتغال. کشاورزی اساس اقتصاد ماست اگر سوءمدیریت نباشد و مسئولان دائم به دنبال زمین جدیدی برای کشت نروند تا ظرفیت آب از بین برود، خاک آلوده و نیروی انسانی هم تلف شود.»