[ ملیحه محمودخواه ] هفته گذشته تهران میزبان اتفاقی تلخ بود، انفجار کلینیکی در شمال تهران موجی از نگرانی و استرس را در مردم ایجاد کرد. این استرس برای افرادی که اعضای خانواده‌شان در زمان حادثه در کلینیک حضور داشتند، دوچندان بود و وقتی شرایط برایشان سخت‌تر می‌شد که هر لحظه خبری ضد و نقیض از وضع عزیزشان دریافت می‌کردند. این شرایط گاهی آنان را به شیون وامی‌داشت و گاهی عصبانیت جایگزین آن می‌شد، اما این شرایط برای خانواده‌ها وقتی کمی تقلیل پیدا کرد که تیم حمایت روان جمعیت هلال‌احمر در صحنه حاضر شد. اعضای این تیم تلاش کردند با خانواده‌ها صحبت کنند و درواقع رابط بین فرمانده عملیات و خانواده‌های نگران شوند. این حادثه نشان داد که حضور تیم‌های حمایت روانی تا چه اندازه اهمیت دارد. «شهروند» در گفت‌وگو با اعضای تیم حاضر در این حادثه به بررسی حضور این تیم پرداخته است.

وقتی شرایط از حالت عادی خارج می‌شود، بحران رخ می‌دهد. بحران می‌تواند به چند ساعت محدود شود يا هفته‌ها طول بكشد. در زمان وقوع بحران‌ها و حوادث، کارهای زیادی برای کمک به فردی که خودش در حادثه بوده یا افراد نزدیک به او انجام‌می‌شود تا با این کمک‌ها شخص از نظر تعادل هيجانی به حالت باثبات قبلی برگردد و زمانی كه به تعادل هيجانی دست پيدا كرد، بحران رفع می‌شود، به همین دلیل وجود تیم‌هایی که در زمان حادثه و بحران توانایی بازگرداندن تعادل هیجانی به فرد را دارند، بسیار اهمیت دارد.
جمعیت هلال‌احمر به‌عنوان نهادی امدادی تیمی از متخصصان تشکیل داده است که توانایی برعهده داشتن مداخلات روانی در زمان‌های بحرانی را دارند. چند روز گذشته وقتی ساختمان کلینیک سینا اطهر دچار آتش‌سوزی شد، این تیم به محل حادثه اعزام شد تا از آلام بازماندگان و افرادی که در محل حادثه حضور داشتند، کم کند. این تیم در مدت حضورش که کوتاه بود توانست تأثیر زیادی در صحنه حادثه داشته باشد.
به اعتقاد مینا نظری‌کمال که مدیریت تیم حمایت روان جمعیت هلال‌احمر را برعهده داشت، بحث مداخلات روانی بسیار اهمیت دارد و نمی‌توان آن را نادیده گرفت، علت تشکیل این تیم نیز اهمیت بُعد روانی حوادث برای افرادی است که به نوعی در حادثه دخیل هستند. او می‌گوید: «جمعیت هلال‌احمر تیم‌های واکنش سریع برای حمایت روانی دارد که در شرایط سخت به میدان می‌آیند. چند شب پیش در حادثه انفجار کلینیک سینا اطهر ساعت 12 شب از این تیم خواسته شد تا در محل حادثه حاضرشود.»
وقتی تیم روان‌شناختی به محل حادثه رسید، خانواده‌های بازماندگان در شرایط مساعدی قرار نداشتند. مدام اخبار ضدونقیض به آنان می‌رسید و نمی‌دانستند که عزیزان‌شان زنده هستند یا از دنیا رفته‌اند. از مرگ آنان مطمئن نبودند و نمی‌دانستند باید به پزشکی قانونی مراجعه کنند یا به بیمارستانی که مجروحان منتقل شده‌اند. این موضوع سبب می‌شود که آنان واکنش‌های هیجانی زیادی داشته باشند. نبود منبعی درست از اخبار، استرس آنان را هر لحظه بیشتر و شرایط را برایشان سخت‌تر می‌کرد. به محض ورود تیم تلاش شد تا بازماندگان را کم‌کم با مسأله فوت عزیزان‌شان مواجه کنیم و مردان خانواده را به پزشکی‌قانونی فرستادیم. در این حادثه پرخاشگری به امدادگران یا مأموران اورژانس رفتاری مشهود بود که برای حل آن نیز نیاز به آسیب‌رسانی و مداخله و آرامش‌بخشی بود.
هلال‌احمر پرچم‌دار حمایت روانی در حادثه
پس از حادثه تیم پشتیبانی حمایت روان در محل حادثه بود و برخی از خانواده‌ها ساعت‌ها تشنه و گرسنه آنجا حضور داشتند، به همین دلیل این تیم تلاش کرد فضایی را برای اسکان خانواده‌ها مهیا کند تا از ساختمان و محل حادثه کمی فاصله بگیرند. متقاعدکردن خانواده‌ها برای بازگشت به خانه، ارایه پیشنهاداتی برای مدیریت بهتر تماشاچیان صحنه و متفرق‌کردن مردم و تماشاچیان از خانواده‌ها از دیگر کارهایی بود که این تیم انجام داد. نظری‌کمال تمامی این اقدامات را سطح یک کمک‌های اولیه روان‌شناختی می‌داند و معتقد است این اقدامات زمانی تأثیر بیشتری دارد که اقدامات هماهنگ بین سازمان‌های متولی انجام شود.
کمک‌های اولیه روان‌شناختی یا حمایت روانی اجتماعی بسیار اهمیت دارد، درواقع کسی که به‌عنوان روان درمانگر وارد عمل می‌شود، وصل‌کننده فرماندهی حادثه به جمعیت آسیب‌دیده است؛  اطلاعات را می‌دهد، اسامی جانباختگان و مجروحان را دریافت‌می‌کند و آن را به مردمی که مدام در شایعات غوطه‌ورند، می‌رساند، سوالات مردم را پیگیری می‌کند، با رعایت شرایط روحی افراد وضع حادثه‌دیده را به خانواده آنان اطلاع دهد و اگر مشکل جسمی و روانی دارند، به آنان کمک می‌کند. نظری‌کمال آرامش‌بخشی را نخستین قدم برای افراد حاضر در محل حادثه عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: «گاهی حضور طولانی‌مدت افراد در محل حادثه می‌تواند به آنان آسیب بزند، به همین دلیل باید در اولین قدم آنان را قانع کرد تا  محل را ترک کنند. از سوی دیگر درمانگر باید بتواند شایعه‌پراکنی را مدیریت کند و آن را از بین ببرد، به همین دلیل  نیازمند آن است که تیم حمایت روان از قبل آموزش‌های حضور در حوادث را بیاموزند.

8 اقدام اصلی در حمایت روانی
هشت اقدام اصلی در حمایت روانی وجود دارد که همه اعضای تیم‌های امدادی باید با آن آشنا باشند و کسی که مداخله‌کننده اصلی حمایت روانی است، باید آموزش‌های تخصصی‌تر را بگذراند. نحوه برقراری ارتباط با خانواده بازماندگان از اصلی‌ترین کارهایی است که باید برای حمایت روان انجام داد و پس از آن باید مشکل آنان را پرسید و‌ درصد پیداکردن پاسخ سوالات‌شان برآمد. ایجاد احساس امنیت و آسایش ازجمله اقدامات دیگری است که باید برای حمایت روانی افراد حاضر در محل حادثه انجام داد و تلاش کرد شرایط را برای آنان کمی تسهیل کرد. تثبیت هیجانی از دیگر کارهایی است که تیم حمایت روان آن را برعهده می‌گیرد. در چنین شرایطی دور کردن کودکان از کنار والدینی که گریه‌وزاری می‌کنند و سپردن آنان به نیروهای پشتیبانی از دیگر کارهایی است که می‌تواند تا حدودی آرامش را در محیط برقرارکند. استفاده از دارو هم می‌تواند در این شرایط موثر باشد که این اتفاق باید با هماهنگی نیروهای اورژانس حاضر در منطقه انجام شود.  
جمع‌آوری اطلاعات و انتقال به خانواده‌هایی که مدام در فضای شایعات قرار دارند، از دیگر کارهایی است که می‌تواند به نگرانی خانواده‌ها پایان دهد و آنان را از استرس دور کند. وقتی حادثه‌ای طولانی می‌شود، وصل کردن این افراد با مددکاران یا خیرین نیز می‌تواند از کارهایی باشد که روان‌درمانگر مداخله در بحران انجام می‌دهد. بازتوانی، آموزش و ارجاع درواقع از وظایف اعضای تیم حمایت روان است که باید با هماهنگی سایر ارگان‌ها انجام‌شود.
نظری‌کمال معتقد است  تیم حمایت روان می‌تواند نقش مشاور را در حوادث و بحران‌ها برای فرمانده عملیات انجام دهد تا در مدیریت تجمعات اندوه بتواند مشاور خوبی برای فرمانده عملیات و تیم‌های امدادی باشد و تأکید دارد که این موضوع وقتی تأثیرگذار‌تر است که همراهی همه سازمان‌ها را به دنبال داشته باشد. در چنین حوادثی باید اورژانس، آتش‌نشانی و حتی نیروی انتظامی با این تیم‌ها هماهنگ باشند تا اعضای تیم بتوانند در آرام‌کردن فضا نقش موثری ایفا کنند.  او به رسمیت شناخته‌شدن چنین تیم‌هایی را بسیار مهم می‌داند و معتقد است محدودنکردن فعالیت تیم حمایت روان می‌تواند به  خدمات‌رسانی به بازماندگان کمک زیادی کند، زیرا این تیم می‌تواند مشاور همه مسئولان حاضر در حادثه باشد و در جایی که فرمانده عملیات خسته است، با مشاوره این تیم فرماندهی عملیات را به معاونش تحویل دهد و مدت کوتاهی استراحت کند. درواقع می‌توان به این تیم نگاه شبه‌مدیریتی داشت تا چالش مشکلات روان را در حوادث کاهش داد.

دو تیم حمایت روان هلال‌احمر در محل حادثه حاضر شدند
ابراهیم تاجیک‌نوری، معاون امدادونجات جمعیت هلال‌احمر استان تهران نیز به «شهروند» می‌گوید: «در حوادث افراد از دو نظر آسیب می‌بینند؛ برخی در دل حادثه هستند و دچار مشکل جسمی می‌شوند، اما برخی دیگر از نظر جسمی آسیب نمی‌بینند و بیشترین آسیبی که متوجه آنان می‌شود، مشکلات روانی است که اگر به آن توجه نشود، مخاطرات زیادی را با خود به همراه خواهد داشت.»
او معتقد است مشکلات جسمی آسیب کمتری به افراد می‌زند، زیرا در آسیب جسمی علایمی داریم که می‌توانیم تشخیص دهیم  شرایط فرد آسیب‌دیده چگونه است، اما اختلالات روانی هیچ علایم و نشانه‌ای ندارد و این آسیب می‌تواند مدت‌ها با فرد بماند و او را آزار دهد، به همین دلیل توجه به بُعد روانی حادثه بسیار اهمیت دارد. در حادثه انفجار در کلینیک سینا اطهر زمانی که تیم عملیاتی و امدادی جمعیت هلال‌احمر متوجه شد تیم مداخلات روانی از ارگان‌های دیگر اعزام نشده‌اند، بلافاصله دو تیم حمایت روان را فراخواند تا آنان بتوانند در گفت‌وگو با خانواده‌ها شرایط را برایشان تسهیل کنند. به گفته تاجیک‌نوری حضور اعضای این تیم آن‌قدر تأثیرگذار بود که پس از حضور تیم و گفت‌وگو‌های انجام‌شده، خانواده‌ها قبول کردند منطقه خطر را ترک کنند، این امر اهمیت حضور و فعالیت این تیم را در موارد خطر نشان می‌دهد، به همین دلیل حضور تیم حمایت روان در همه حوادث و سوانح لازم و ضروری است و می‌تواند از آثار حادثه‌ای که در زمان طولانی‌تری خودش را نشان می‌دهد، جلوگیری کند.