[مهتاب جودکی] میان مردم خوزستان چو افتاده که وبا آمده است. اهالی شهرها و روستاها ترسیده از کرونا و بیماری‌های روده‌ای، از این و آن شنیده‌اند که آب آلوده است. آنها دیده‌اند که کارگران شهرداری با بیل در جوی‌های رو باز آهک می‌پاشند. دو روز پیش فرمانداری اهواز در اطلاعیه‌ای شایعه آلودگی آب و شیوع وبا را رد کرد و استاندار هم برای بار چندم توضیح داد آب آلوده به وبا نیست و آهک‌پاشی برای پیشگیری از این بیماری هر‌سال انجام می‌شود. این طور که معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اهواز می‌گوید تا امروز هیچ موردی از ابتلا به وبا، التور و ناگ دیده نشده است اما کسی نمی‌تواند بوی فاضلاب را که با هرچه گرم‌شدن هوا، غلیظ‌تر می‌شود، رد کند. بوی فاضلاب همه جا پیچیده است، در شهر و روستا، بالا و پایین شهر، در کیانپارس و حمیدیه، عین دو و 300 دستگاه، آبادان و خرمشهر.
خوزستان که 22سال پیش شیوع سراسری وبا را تجربه کرده، هر‌سال در اردیبهشت و آبان، آماده رخنه بیماری‌های روده‌ای است. امسال هم هراس از وبا دو هفته پیش همه‌گیر شد؛ وقتی که غلامرضا شریعتی، استاندار خوزستان در نشست شورای سلامت و امنیت غذایی خوزستان از خطر شیوع وبای التور در وضع اپیدمی کرونا گفت و به فرمانداران، شهرداری‌ها، بخشداری‌ها و دهیاری‌ها ابلاغ شد که هر چه سریع‌تر لایروبی و آهک‌پاشی جوهای روباز را آغاز کنند، وگرنه بحران دیگری به کرونا اضافه خواهد شد.
پیشگیری می‌کنیم
محمد علوی، معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اهواز شایعه شیوع وبا در خوزستان را رد می‌کند و به «شهروند» می‌گوید: «با آمدن گرما، بیماری‌های روده‌ای شایع می‌شود و این نگرانی همیشگی ماست. موج اول بیماری در نیمه اول اردیبهشت شروع می‌شود و نیمه دوم خرداد که هوا خیلی گرم می‌شود، ادامه دارد. از نیمه دوم شهریور پیک دوم شروع می‌شود و تا اواخر آبان طول می‌کشد. ما به آن می‌گوییم پیک دوکوهانه. در این دو دوره نمونه‌گیری از آب‌ها، مراقبت از فاضلاب‌ها و کنترل مواد غذایی تشدید می‌شود و به مردم توصیه می‌کنیم دست‌هایشان را با آب و صابون بشویند و سبزیجات را ضدعفونی کنند. نیروهای بهداشت و سلامت، بهداشت محیط و مبارزه با بیماری در تمام فصل گرما درحال فعالیت‌اند تا جلوی بیماری را بگیرند.» به گفته او تا این لحظه هیچ موردی از وبای کلاسیک، وبای التور یا حتی بیماری ناگ در استان دیده نشده است: «ما آرزو می‌کنیم که همزمان با کرونا وبا شایع نشود. اگر بشود که قوز بالای قوز است. تا امروز اوضاع را کنترل کرده‌ایم و همه نیروها بیدار هستند تا جلوی بحران را بگیرند.» شبکه بهداشت استان مدام وضع آب آشامیدنی خانه‌ها و مکان‌های عمومی را کنترل و شاخص کلر را رصد می‌کند. «آهک‌پاشی هر‌سال در فصل گرما در فاضلاب‌های روباز و به‌خصوص در مناطق حاشیه شهر برای ضدعفونی انجام می‌شود.»
وبا تنها مختص خوزستان نیست. معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اهواز می‌گوید هر جا که اقلیم معتدل و گرمسیری است، باید برای بیماری روده‌ای آماده بود اما «فرق ما با کشورهای اروپایی با شرایط اقلیمی مشابه این است که هنوز در بخش بهداشت، آب و فاضلاب مشکلاتی داریم.» او مثال می‌آورد که «در اهواز بیشتر لوله‌ها پوسیده‌اند و اتصالات‌شان ترک داشته و آب آلوده زیرزمینی به آن وارد می‌شود.» براساس گفته‌های او چند سالی است که وبا در خوزستان مشاهده نشده اما مواردی از شیوع ناگ رخ داده است. «سال 77 یک التور سرتاسری در اهواز داشتیم و بعد از آن جوری نبوده که خطری برای جامعه باشد.»
درد کهنه خوزستان
با وجود دستورالعمل شورای سلامت استان خوزستان، آهک‌پاشی جوی‌ها در همه نقاط انجام نگرفته است. همین دیروز امیرعطشانی، رئیس اداره محیط‌زیست حمیدیه گله کرد که شهرداری نیروی منسجمی برای آهک‌پاشی ندارد: «بارها در جلسات شهرستان در مورد آهک‌پاشی جوی‌های رو باز بحث شده و شهرداری از سازمان آب و فاضلاب درخواست آهک کرده اما پس از فراهم کردن آهک مورد نیاز، در جلسات بعدی شهرداری زیر بار اجرا کردن یا نکردن آهک‌پاشی نرفته است.» شهرستان حمیدیه سیستم منسجم جمع‌آوری فاضلاب ندارد و فاضلابش به رودخانه کرخه می‌ریزد. اداره محیط‌زیست به تازگی به دلیل تبعات زیست محیطی این موضوع را به مراجع قضائی اطلاع داده است. این قصه کارون و دز هم هست. شهرام دهکردی، مدیر انجمن مهرورزان زمین و طبیعت پاک خوزستان به «شهروند» می‌گوید: «اینجا تنها شهری است که مسئولانش انتظار دارند فاضلاب وارد رودخانه شود. هیچ جای دنیا چنین انتظاری نیست که برای جلوگیری از جاری شدن فاضلاب در خیابان آن را به رودخانه بریزند اما درحال حاضر فاضلاب از 27 نقطه وارد کارون می‌شود. دز و کرخه هم فاضلاب حمیدیه و مسجد سلیمان را دارند.» مشکل شبکه فاضلاب در خوزستان، درد کهنه‌ای است. دهکردی که ساکن منطقه 300 دستگاه اهواز است، می‌گوید: «الان سه روز است که بوی فاضلاب همه جا را برداشته، در خانه را که باز می‌کنی بوی گند بالا می‌زند. در کل استان به دلیل نداشتن سیستم درست دفع فاضلاب شهری، با مشکلات بسیاری روبه‌رو هستیم؛ از اهواز که مرکز استان است، تا ماهشهر و امیدیه و آبادان و خرمشهر. اهواز بعد از مشهد، بیشترین حاشیه‌نشین را دارد و بی‌توجهی به فاضلاب، آلودگی و بوی آن در بخش حاشیه‌نشین نگران‌کننده است. نبود کانال دفع آب‌های سطحی هم درد دیگر ماست. همین آب‌های سطحی وارد شبکه فاضلاب می‌شود و در فصل بارندگی مسأله‌ساز می‌شود. » این فعال محیط‌زیست معتقد است اگرچه استفاده بی‌رویه از آهک می‌تواند برای خاک و آب‌های زیرزمینی خطرساز باشد اما بهداشت و سلامت انسان در شرایط کنونی بر محیط‌زیست می‌چربد به‌خصوص حالا که کرونا شایع شده. او انتقادهایش را فهرست می‌کند: «معضل فاضلاب و دفع آب‌های سطحی در خوزستان آن‌قدر بغرنج شده بود که مرداد 98 دستور آمد که راه حلی برای آن دیده شود. این درد امروز و دیروز نیست و نیازمند مدیریت صحیح و پشتکار بالاست. استانداری، آب و فاضلاب، آب و برق و شبکه بهداشت و محیط‌زیست باید درگیر ماجرا شوند. در اهواز دو تصفیه فاضلاب در شرق و غرب اهواز داریم و با اینکه گفته‌اند تصفیه‌خانه شرق تکمیل و راه‌اندازی شده اما عملا می‌بینیم که فاضلاب کم نشده است. در سطح شهر همین که دما بالا می‌رود، بخارات فاضلاب متراکم می‌شود و بوی نامطبوع همه جا را برمی‌دارد.» پیشنهاد دهکردی این است که در این شرایط جوی‌ها مرتب لایروبی و پاکسازی شود و آهک‌پاشی هر دو هفته یک‌بار انجام شود نه فقط یک‌بار: «علاوه بر این باید از شیرآهک 20درصد استفاده شود، نه آهک خشک. چون در این صورت از آهک کمتری استفاده می‌شود و بهتر تصفیه می‌کند. نکته دیگر این است که سازمان محیط‌زیست و بهداشت باید عوامل شهرداری را آموزش دهند و اینکه کارگر شهرداری آهک خشک را در جوی تخلیه کند، به تنهایی جوابگو نیست. ما شاهدیم که در بسیاری از مناطق قبل از آهک‌پاشی لایروبی نمی‌کنند. از طرف دیگر باید به مناطق حاشیه‌ای مثل عین دو و پردیس نگاه ویژه داشت، به‌خصوص که حالا کرونا آمده و ترس این است که در نبود نظارت صحیح شبکه بهداشت، بیماری شایع شود.»
آهک‌پاشی برای کشتن میکروب‌ها
فرهاد صفدری، مدیر سلامت محیط و کار مرکز بهداشت استان خوزستان به «شهروند» توضیح می‌دهد که برنامه‌های مقابله با بیماری‌های روده‌ای هر‌سال یک‌بار در پیک بهاره (از فروردین تا خرداد) و بار دیگر در پیک پاییزه (از اواسط مرداد تا آذرماه) اجرا می‌شود. «در این بازه زمانی شرایط آب‌وهوایی برای رشد میکروب‌های بیماری‌زای روده‌ای و عفونت‌های روده‌ای مناسب است و احتمال طغیان بیماری‌ها وجود دارد. به همین دلیل یک‌سری مداخلات و اقداماتی در شهرستان‌ها زیرنظر کارگروه سلامت و امنیت غذایی استان تعریف می‌شود که یکی از آنها آهک‌پاشی است.» با اینکه دستورالعمل آهک‌پاشی، استفاده از شیرآهک 20 درصد است، در روزهای گذشته 20 تن آهک خشک در جوی‌های بهبهان پاشیده شد. صفدری می‌گوید: «این از ایرادات انجام کار در شهرستان‌هاست و بعضی شهرداری‌ها و دهیاری‌ها از آهک خشک استفاده می‌کنند، اما مورد تأیید بهداشت نیست. براساس اصول دستورالعملی باید شیر آهک 20درصد استفاده شود که انحلال لازم در فاضلاب صورت بگیرد. استفاده از این روش علاوه بر اینکه باعث مصرف بهینه از موجودی پودر آهک می‌شود، زودتر به کار می‌آید و حجم بیشتری از گندزدایی انجام می‌شود. در غیراین صورت، آهک گوشه فاضلاب ته‌نشین می‌شود و اختلاط لازم صورت نمی‌گیرد. شیرآهک گندزدایی است که مخاطرات محیط‌زیستی ندارد و فقط سبب پاکسازی گسترده می‌شود.» به گفته او، به استناد مصوبه شورای سلامت، تمامی شهرداری‌ها و دهیاری‌ها مکلف به انجام لایروبی جوی‌های روباز و پاشیدن شیرآهک 20درصد در این جوی‌ها هستند. «شیرآهک باعث افزایش PH و نامناسب‌کردن محیط برای فلورهای میکروبی به‌ویژه عامل بیماری وبای التور یا شبه‌التور ناگ می‌شود. این مداخله انجام می‌شود تا میکروب‌ها در جوی‌های روباز انجام شود تا از بین بروند و پاکسازی شود؛ چون جوی‌های روباز به‌عنوان منابع گسترده در سطح شهر و روستا، جزو نگرانی‌های جدی ما هستند.» آهک‌پاشی اما تنها راه‌حل دیده‌شده برای شیوع بیماری‌های روده‌ای نیست. «در پیک بیماری‌های روده‌ای از ادارات آب و فاضلاب می‌خواهیم که کلر باقی‌مانده را در حد مطلوب نگه دارند. شکستگی‌های شبکه آب و فاضلاب و بالازدگی‌های منهول‌های فاضلاب که از مشکلات جدی خوزستان به‌خصوص در کلانشهر اهواز است را برطرف کنند و تأسیسات آب را به‌خصوص در حوزه روستایی به‌روزرسانی کنند. شست‌وشوی حوضچه‌ها تأسیسات روستایی هم جزو مداخلاتی است که حوزه بهداشت انتظار انجام آن را دارد. ما انتظار داریم آبفاها- آب و فاضلاب شهری، روستایی و همین‌طور اهواز- توجه ویژه‌ای به حفظ کلر باقی‌مانده و تأمین سلامت آب داشته باشد.»مشکلات فاضلاب در خوزستان و دامن‌زدن آن به شیوع بیماری‌های روده‌ای درحالی حل نشده است که درصورتی که وظایف مورد انتظار از سوی آبفاها انجام نگیرد و الزام وجود نداشته باشد، مراکز بهداشت شهرستان‌ها مکلف به برخورد قانونی و پیگرد حقوقی موضوع از طریق مراجع قضائی هستند. از طرف دیگر، این مرکز از آبفای اهواز هم انتظار دارد که به شکایات عمومی مردم مثل بوی نامطبوع فاضلاب، بوی نامطبوع آب در بعضی مناطق، کدورت و کمبود آب در بعضی مناطق و همین‌طور قطعی‌های مکرر و طولانی‌مدت آب رسیدگی شود. علاوه بر اینها، با اینکه مدیر سلامت محیط و کار مرکز بهداشت استان می‌گوید مراکز بهداشت شرق و غرب اهواز هم ناظر بر موضوعند و مکلفند که درصورت نیاز این مشکلات را به لحاظ حقوقی و قانونی پیگیری کنند اما مشکلات فاضلاب این استان سال‌های سال است که گره کور سلامت در خوزستان بوده و کسی نتوانسته از پس آن بربیاید.