داستان، داستانی تکراری است؛ هر سال چند قربانی جدید؛ تنها اعداد و ارقام قربانیان تغییر می‌کند. طبق آمارها به‌طور متوسط در هر سال ٢٥٠ نفر در آخرین شب چهارشنبه دچار سوختگی و آسیب شدید می‌شوند. این آمارها از شبی پرحادثه خبر می‌دهد؛ شبی دلهره‌آور؛ شبی پر از ترس. این چهارشنبه آخر سال با تمام چهارشنبه‌سوری‌های گذشته متفاوت است، چرا که همچنان خطر ترقه و مواد منفجره به جاست، با میهمانی ناخوانده به نام ویروس کرونا؛ میهمان ناخوانده‌ای که مخاطرات چهارشنبه آخر سال را چند برابر کرده است. «شهروند» در این گزارش سعی کرده است نکاتی آموزشی در این زمینه ارایه کند. اگر به آمار و ارقام توجه دارید، اگر سیر صعود و نزول نمودارها برایتان مهم است، باید گفت بعد از تصادف با خودرو، دومین عامل معلولیت در ایران سوختگی است. هر ساله در ایران عده‌ای به علت آتش‌سوزی جان خود را از دست می‌دهند و بسیاری هم مصدوم و معلول می‌شوند؛ رخدادی تلخ که به اعتقاد کارشناسان حوزه بحران با رعایت نکات و توصیه‌های ایمنی می‌توان از آن جلوگیری کرد؛ موضوعی که احمد قریشی، کارشناس مدیریت بحران در جمعیت هلال‌احمر نیز بر آن تأکید دارد. او معتقد است بسیاری از این موارد ازجمله حوادث آتش‌سوزی در چهارشنبه آخر سال قابل پیشگیری است.
هزینه‌ساز نباشیم!
بنا به گفته قریشی، هر ساله چهارشنبه آخر سال هزینه میلیاردی به ساختار درمانی- امدادی کشور تحمیل می‌کند. او با اشاره به وضع فعلی کشور و شیوع بیماری کرونا، در تکمیل صحبت‌های خود در این بخش گفت: «در این موقعیت که همه پزشکان و کارشناسان تلاشگر در عرصه بهداشت و درمان روزهای سختی را سپری می‌کنند، ما نباید هزینه‌ای را به این ساختار تحمیل کنیم.» او با تأکید بر ضرورت رعایت نکات ایمنی ادامه داد: «در روزهای پایانی سال ۱۳۹۸ قرار داریم. معمولا در این روزها برخی از شهروندان به دنبال برگزاری آیین چهارشنبه آخر سال هستند؛ آیینی که شرایط خاص زمانی و بروز اپیدمی ویروس ناشناخته کرونا آن را با چالش‌های بسیاری مواجه کرده است.»
در خانه بمانیم
از نگاه این کارشناس مدیریت بحران، در شرایط فعلی شهروندان باید تغییراتی در سبک زندگی خود بدهند و در خانه بمانند. او با اشاره به اینکه ویروس کرونا در مراحل اولیه ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد، ادامه داد: «این ویروس یکی از حساس‌ترین اعضای بدن یعنی ریه را هدف قرار می‌دهد و گاه افراد را به کام مرگ می‌کشاند.» بنا به گفته این کارشناس، اگرچه یکی از دلایل درگیر شدن ریه انسان به عنوان میزبان ویروس را اختلاف چند درجه‌ای دمای داخلی ریه با میانگین درجه حرارت کل بدن می‌دانند، اما باید به این نکته توجه کرد که وقتی ریه فرد، میزبان ویروس کرونا باشد هرگونه عامل خارجی می‌تواند محرکی برای وخیم شدن اوضاع جسمی او شود. گرما و دود حاصل از آتش‌سوزی به‌مراتب از شعله‌های آن خطرناک‌تر است. استنشاق هوای بسیار گرم به ریه‌های انسان آسیب می‌زند؛ موضوعی که قریشی نیز بر آن تأکید دارد. این کارشناس مدیریت بحران در ادامه به آسیب‌هایی که دود و حرارت ناشی از آتش به ریه افراد می‌زند، اشاره می‌کند: «معمولا در محافل چهارشنبه‌سوری علاوه بر تجمع افراد و گسترش ویروس، دود و حرارت ناشی از آتش هم به‌نحوی چالش‌هایی برای ریه افراد به وجود می‌آورد.»
تجمع ممنوع
«شهروندان باید توجه کنند که رفتارهای پرخطر مانند تجمع‌ها، کنترل شیوع این بیماری را با چالش مواجه می‌کند.» قریشی با تأکید بر این موضوع ادامه می‌دهد: «کارشناسان معتقدند با حذف تجمعات، اجتناب از رفت‌وآمدهای غیر ضروری، استفاده نکردن از وسایل نقلیه جمعی، ضدعفونی مکرر دست‌ها در طول روز، رعایت پروتکل‌های حفاظتی و بهره‌گیری از وسایل محافظتی می‌توانیم زنجیره گسترش ویروس را قطع کنیم و تا هفته اول فروردین‌ماه میزان گسترش بیماری را تحت کنترل قرار دهیم.»
زندگی ادامه دارد
این کارشناس مدیریت بحران با تأکید بر این موضوع که ما باید فرصت زندگی دوباره را از خود، خانواده و دوستان‌مان سلب نکنیم؛ افزود: «گزارش‌های سازمان آتش‌نشانی و مرکز فوریت‌های پزشکی کشور موید این مطلب است که در آخرین چهارشنبه از سال اجرای برنامه‌های تفریحی مثل آتش‌بازی، نوجوانان و جوانان بسیاری را راهی بیمارستان‌ها می‌کند و تعدادی نیز جان خود را از دست می‌دهند. پس باید والدین بیشتر در این روزهای سال مراقب فرزندان خود باشند.»
مرگ از آنچه فکر می‌کنیم، به ما نزدیک‌تر است
«وضعیت هراس‌آورتر از آن است که ما فکر می‌کنیم.» این گزاره کوتاه مقدمه گفت‌وگوی «شهروند» با آرش رهبر، برنامه‌ساز و کارشناس حوزه آموزش است. این برنامه‌ساز حوزه حوادث به «شهروند» گفت: «اصل چهارشنبه‌سوری بیش از آنکه آتش‌بازی باشد، نماد سلامتی و شادابی برای سال آینده است، اما حالا ترقه‌های خطرناک و نارنجک‌های دستی باب شده است؛ امری که نه‌تنها با اصل و ماهیت سنت چهارشنبه‌سوری مغایر است بلکه بیماری، رنج، صدمات، آسیب‌های جسمی و روحی بسیاری با خود به همراه می‌آورد.» این پژوهشگر معتقد است سود حاصل از فروش ترقه یکی از عوامل اصلی است که سبب تغییر شکل آیین چهارشنبه‌سوری از پریدن از روی آتش تا آتش‌بازی و ترقه‌بازی
شده است.
وضعیت قرمز است
آرش رهبر که از داوطلبان باسابقه جمعیت هلال‌احمر است، معتقد است وضع خطرناک فعلی، محیط بیمارستان‌ها را ناسالم کرده است و افراد باید از هر رفتار پرخطری که ممکن است حادثه‌ساز باشد، دوری کنند. او ادامه می‌دهد: «چهارشنبه‌سوری امسال صورت دیگری دارد. در کنار خطراتی که هر سال متوجه این روز بود، امسال این خطرات با وجود شیوع کرونا بسیار جدیتر است.» او گفت: «به‌طور مثال سوختگی ساده‌ای که باعث مراجعه فرد به بیمارستان می‌شود، ممکن است زمینه‌ساز ابتلای او و خانواده‌اش به ویروس کرونا شود. این موضوع علاوه بر افزایش درصد ابتلای فرد به بیماری، هزینه‌هایی را نیز به ساختار درمانی تحمیل می‌کند.»
تحمیل باری مضاعف به نیرو‌های درمانی
هر ساله در ایران عده‌ای به علت آتش‌سوزی جان خود را از دست می‌دهند و بسیاری مصدوم و معلول می‌شوند. بسیاری از این آتش‌سوزی‌ها قابل پیشگیری است. خسارات مالی ناشی از آتش‌سوزی نیز گاهی سر به میلیاردها تومان در سال می‌زند؛ موضوعی که نظام سلامت را نیز با چالش‌هایی روبه‌رو می‌کند. این داوطلب جمعیت هلال‌احمر نیز با اشاره به این هزینه‌ها در مورد برگزاری مراسم چهارشنبه‌سوری گفت: «انصاف نیست به خاطر چهارشنبه‌سوری بار مضاعفی به نیرو‌های درمانی و پرستاران تحمیل کنیم.» او افزود: «در این وضع که درگیر بیماری کرونا هستیم و با توجه به شلوغی بیمارستان‌ها و خستگی و فشار مضاعفی که این روزها همه پرسنل درمان با آن درگیر هستند، اگر چهارشنبه‌سوری امسال هم مخاطراتی داشته باشد شرایط خطرناک‌تر می‌شود.» از نگاه این کارشناس، اگر فردی به دلیل مشکلاتی که در چهارشنبه‌سوری پیش می‌آید نیاز به مراجعه به بیمارستان داشته باشد طبیعتا در خطر ابتلا به ویروس کرونا قرار خواهد گرفت. این کارشناس حوزه آموزش با اشاره به اینکه آتش و مواد منفجره ابعاد بسیاری دارد، بر تماشا نکردن چنین برنامه‌های پرمخاطره‌ای تأکید کرد. او گفت: «تماشاگر فاجعه نباشیم. محل حادثه کانون خطر است، اما معمولا افراد می‌ایستند تا تماشاگر فاجعه باشند. ثبت عکس از حادثه یکی از همین مصداق‌هاست.»
نظارت بر رفتار کودکان
بنا به گفته این کارشناس حوزه آموزش، اگرچه بخش‌های سوختگی و عفونی در بیمارستان‌ها تفکیک شده است، اما با توجه به افزایش آمار مبتلایان، شاید در روزهای آتی این بخش‌ها نیز در اختیار این بیماران قرار گیرد. بر همین اساس، آرش رهبر، ضمن هشدار به مردم درباره اینکه برای پیشگیری از انتشار ویروس کرونا در خانه بمانند، توصیه‌هایی برای حفظ جان افراد و جلوگیری از حوادث تلخ بیان کرد. او در این‌باره گفت: «خانواده‌ها از نگهداری مواد محترقه، تهیه و ساخت وسایل آتش‌بازیِ دستی توسط فرزندان‌شان به‌شدت جلوگیری کنند و نظارت بر موضوع را جدی بگیرند.» او معتقد است باید در این روزها با مشارکت والدین زمینه سرگرمی کودکان و خانواده فراهم شود. او در تکمیل این بخش از صحبت‌های خود گفت: «والدین باید سعی کنند با سیاست‌های تشویقی خانه را برای کودکان و نوجوانان به محیطی بانشاط بدل کنند.»
«نه» می‌گوییم
آمارها از نتیجه‌دادن پویش‌های مردمی در «نه» به چهارشنبه‌سوزی‌های آخر سال خبر می‌دهد. این آمارها نشان می‌دهد پویش‌های مردمی موثری در سال‌های جدید شکل گرفته است و ایرانی‌ها تصمیمی جدیتر برای تحریم ترقه و مواد آتش‌زا گرفته‌اند. حرف پایانی هم اینکه امسال یک صدای دیگر هم در میان صداهای مهیب چهارشنبه پایانی سال شنیده می‌شود: «صدای داوطلبی»؛ صدایی که قصد دارد در خانه بماند و به هر طریق (مجازی و حقیقی) به شب چهارشنبه پایانی سال «نه» بگوید؛ یک «نه» داوطلبانه به شبی پرحادثه. شما هم «نه» می‌گویید؟