[پولاد امین] «فیلم ما شروع خوبی داشت و در سه روز نخست بیش از یک‌ونیم‌میلیارد تومان فروخت. از نظر تعداد تماشاگر هم به‌هرحال پرمخاطب‌ترین فیلم اکران بودیم. با این حال، همه می‌گفتند که شروع ما کمتر از حد انتظار بوده و معلوم بود که تعداد مخاطبان فیلم در طول اکران بیشتر هم خواهد شد. اما حتی آن مقدار غیرمنتظره را هم در نظر بگیریم، اگر اکران فیلم ادامه پیدا می‌کرد، ما در این 20روز تعطیلی حداقل 10میلیارد تومان دیگر می‌فروختیم. با این حال، این تخمین‌ها و برآوردها را نمی‌توان اثبات یا حتی به‌طور دقیق محاسبه کرد. اما به طور حتم و با اطمینان می‌توان گفت که کرونا آسیب مالی زیادی، نه فقط بر فیلم ما که بر کلیت سینمای ایران وارد آورد.» اینها جملاتی است که محسن چگینی، تهیه‌کننده فیلم «خوب، بد، جلف 2» در یک عصر کرونایی و دلگیر جمعه به «شهروند» می‌گوید. تهیه‌کننده‌ای که مثل اغلب مردم در خانه نشسته و به این فکر می‌کند که یک ماه پیش از این، همه و ازجمله خود او فکر می‌کردند فیلم «خوب، بد، جلف 2» چه شانسی آورده که توانسته چنین اکران خوبی بگیرد و بی‌رقیب و به‌عنوان یکه‌تاز گیشه‌ها به استقبال نوروز برود. اما کرونا آمد و همه حساب‌وکتاب‌ها را به‌هم‌ریخت و سرنوشت سینمای ایران بعد از دوران کرونا را تبدیل به گره کوری کرد. حالا در شرایطی که سه هفته از تعطیلی سینماها می‌گذرد، سینمای ایران یکی از بحرانی‌ترین دوره‌هایش را می‌گذراند، یعنی در روزهایی که قراربود شاهد یکی از پر رونق‌ترین دوره‌های سال سینمایی باشیم (بخش قابل توجهی از چرخه اقتصادی سینمای ایران در اکران نوروزی اتفاق می‌افتد) تمرکز تهیه‌کنندگان، پخش‌کنندگان و البته سینماداران روی خساراتی است که کرونا به بار آورده. بگذریم از بی‌سروسامانی فیلم‌های درحال ساخت که در تردید بین تعطیلی و ادامه کار روی جان عوامل‌شان خطر می‌کنند و از این نظر در کانون حواشی، شایعات، انتقادات و اعتراضات رسانه‌ای روزهای اخیر بوده‌اند.
پیش از اینکه کرونا بیاید و اوضاع به‌هم‌ریخته سینمای بی‌سامان ما را به‌هم‌ریخته‌تر کند، چند فیلم در اواخر بهمن ماه روی پرده آمده و چند فیلم هم به‌عنوان فیلم‌های اکران نوروزی مشخص شده بودند و قرار بود فیلم‌های بهمن ماهی هم در صورت فروش بالاتر از کف فروش، اکران‌شان ادامه پیدا کند و به اکران نوروز اضافه شوند. اما تحت‌تأثیر هجوم کرونا نمایش فیلم‌های تازه اکران‌شده تنها چند روز بعد از آغاز نمایش متوقف شد و با توجه به دستورالعمل‌های صادرشده مبنی‌بر تعطیلی سینماها حداقل تا پایان سال (که به احتمال زیاد تمدید نیز خواهد شد) فرجام فیلم‌های اکران نوروزی نیز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. این موضوع می‌تواند برای سینمای ایران که در شرایط معمولی‌اش نیز از اعطای فرصت عادلانه اکران به اکثر تولیداتش ناتوان بود، فاجعه‌بار باشد، به‌خصوص که درست بعد از نوبت اکران نوروز، نوبت به اکران ماه رمضان خواهد رسید که در شرایط عادی نیز یکی از اکران‌های نامطلوب سال محسوب می‌شود، این یعنی حداقل آسیب کرونا برای سینمای ایران می‌تواند به‌هم‌ریختن نظام اکران و اضافه‌شدن فیلم‌های دو نوبت اکران (حدود 20 فیلم) به سیاهه انبوه فیلم‌های دورمانده از اکران باشد یا به عبارت بهتر پربرگ‌تر‌شدن پرونده فیلم‌های بلاتکلیف و درواقع شکست‌خورده. این موضوعی است که مدیر سینما استقلال نیز آن را به زبانی دیگر مطرح می‌کند.
حسین کشاری، مدیر سینما استقلال به «شهروند» می‌گوید که «سینماها تاکنون چنین خسارتی را تجربه نکرده‌اند و این در کنار شکنندگی اقتصاد سینما در ایران باعث شده ضرر و زیان وارده به این بخش بیشتر از دیگر بخش‌های جامعه یا حداقل محسوس‌تر از دیگر بخش‌ها باشد، به‌ویژه که حتی بعد از بازگشایی نیز تا زمانی که مردم بر ترس‌شان فایق آیند و دوباره به سینما بیایند، حداقل چند ماه طول خواهد کشید. »
محسن چگینی، تهیه‌کننده فیلم «خوب، بد، جلف 2» نیز بر خسارات ناشی از کرونا تأکید دارد: «تعطیلی کرونا باعث شد ما نه‌تنها اکران اسفند را از دست دهیم که عملا اکران فروردین یا همان اکران نوروز را نیز از دست داده‌ایم، یعنی حتی اگر همین فردا هم اعلام شود که مشکلات حل شده و سینماها باز می‌شوند، باز هم تا بازگشت اعتماد مردم زمان لازم است و طول می‌کشد تا رونق دوباره به سینماها بازگردد»
در این بین، علی سرتیپی، پخش‌کننده تأثیر کرونا را چنین تحلیل می‌کند: «اکران نوروز همه ساله در اصل ذخیره بسیاری از ماه‌های کم‌فروش سال را برای سینماداران تأمین می‌کرد که امسال از دست رفته. ضمن اینکه تعطیلی کرونا باعث اضافه‌شدن به صف فیلم‌های پشت صف اکران می‌شود که این نیز در ادامه راه به فشردگی اکران می‌انجامد.»
جبران خسارات
در صورت بازگشایی سالن‌ها، سینما با اوضاعی بغرنج مواجه خواهد شد. از یک سو چندین فیلم روی پرده هستند که تنها چند روز به نمایش درآمده‌اند و طبیعی است که انتظار ادامه اکران را داشته باشند و از سوی دیگر هم قرارداد اکران نوروزی هفت فیلم (اغلب مهم) بسته شده است و صاحبان آن فیلم‌ها هم توقع دارند در اسرع وقت روی پرده آیند. این یعنی فیلم‌هایی آسیب‌های بیشتری در قیاس با دیگران خواهند دید که باید از این امر جلوگیری کرد یا خسارت واردشده را جبران کرد.
اما وقتی تهیه‌کننده فیلمی چون «خوب، بد، جلف 2» که از همان ابتدا جزو شانس‌های رکوردشکنی و فروش بود، چنین ناامیدانه به سرنوشت فیلمش می‌اندیشد، تکلیف دیگر فیلم‌های کم‌شانس‌تر روشن می‌شود. یعنی باید بسیاری از فیلم‌ها را از هم اکنون جزو شکست‌خورده‌های‌سال به شمار آورد و برای جبران خسارات آنها فکری کرد. خواسته‌ای که احمد اطراقچی، کارگردان فیلم «چهل‌وهفت» با ما در میان می‌گذارد: «ما بعد از دو‌سال اکران گرفتیم و هزینه زیادی هم برای تبلیغات کار دادیم، اما تنها دو روز بعد از آغاز اکران تعطیلی سینماها پیش آمد. البته ما شرایط را درک می‌کنیم و برای سلامتی مردم اهمیت قائلیم، اما امیدواریم بعد از عادی شدن شرایط دچار
تبعیض نشویم»
محمدحسین فرح‌بخش، تهیه‌کننده «زن‌ها فرشته‌اند2» هنوز ایده روشنی در این مورد ندارد: «تاکنون گفته نشده که وضع اکران نوروز 99 چگونه خواهد بود و در حقیقت از این نظر آینده سینمای ایران آشکارا نامعلوم است. تنها چیزی که مشخص است، این است که فرصت اکران نوروز 99 را از دست داده‌ایم و این امر در کلیت فروش سینماها در طول‌سال تأثیر خواهد داشت.»
چه باید کرد؟
گردش مالی سینمای ایران در‌سال گذشته حدود 240میلیارد تومان بود که در این بین حدود 80میلیارد تومان سهم تهیه‌کنندگان، 90- 80میلیارد تومان سهم سینماها بوده. یعنی که هر روز تعطیلی کرونایی برای سینماداران به معنای ضرر یک‌میلیون تومانی است که در صورت ادامه این روند می‌تواند حیات حرفه‌ای خیلی‌ها را با دشواری مواجه کند. برای همین هم هست که از همان نخستین روزهای تعطیلی درباره لزوم جبران تمام یا حداقل بخشی از این ضرر و زیان هشدار داده شده است. اما اینکه این جبران خسارت باید به چه شیوه‌ای باشد، افراد مختلف هرکدام از منظر نگاه خود روش‌هایی پیشنهاد کرده‌اند. مثلا برخی از تهیه‌کنندگان و سینماداران بر این عقیده‌اند که باید به فیلم‌ها و سینماهای ضرردیده یارانه تعلق گیرد. برخی دیگر پیشنهاد داده‌اند جشنواره جهانی فیلم فجر و حتی جشنواره کودک تعطیل شود و هزینه‌های آن به سالن‌ها و فیلم‌های ضرردیده اختصاص یابد. بعضی‌ها هم راهکارهایی چون افزایش بلیت سینماها را پیشنهاد کرده‌اند و البته در این میان پیشنهاد دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند به کلیت سینمای ایران (البته به‌جز جامعه سینماداران) در عبور از بحران کمک کند و آن هم چیزی نیست مگر ارایه مستقیم برخی از فیلم‌های سینمایی در وی‌اودی‌ها و شبکه نمایش خانگی.
البته اینکه این روش‌های حمایتی تا چه حدی کارآمد است و تا چه حد می‌تواند باری از دوش سینمای ایران بردارد، حکایتی دیگر است. حسن کلامی، تهیه‌کننده «آبادان یازده 60» بر این باور است که «بسیاری از این پیشنهادها شلوغ‌کاری با هدف افزایش قیمت بلیت» است و به «شهروند» می‌گوید: «این چیزها عملا دردی از سینما دوا نخواهد کرد.» این تهیه‌کننده درباره برخی از پیشنهادها، مثلا اختصاص دادن هزینه‌های جشنواره جهانی فیلم فجر و جشنواره کودک به جبران خسارات سینما هم می‌گوید: «آخر مگر این جشنواره‌ها چقدر هزینه دارند که با لغو آنها بتوان ضرر و زیان سینماداران، پخش‌کنندگان و تهیه‌کنندگان را داد؟ این را هم فراموش نباید کرد که بعد از نوروز هم ماه رمضان خواهد رسید و اکران رمضان حتی در شرایط عادی نیز هیچ‌گاه اکران پررونقی نبوده و بنابراین در بازگشت سینما به رونق نقشی نخواهد داشت.»
احسان رسول‌اف، تهیه‌کننده فیلم «دوئت» می‌گوید: «در مورد تعطیلاتی مانند همین تعطیلات کرونایی معمولا برای جبران خسارت، اکران فیلم‌ها را تمدید می‌کنند تا حق فیلم‌های روی پرده پایمال نشود. البته معمولا حرف‌ها و پیشنهادهای سینماگران تأثیر چندانی در تصمیم‌گیری‌ها ندارد، اما امیدوارم این بار این اتفاق نیفتد و برای احقاق حق ما چاره‌ای اندیشیده شود.»
محسن چگینی هم پیشنهاد مشابهی دارد: «شورای صنفی نمایش باید در جلسه با صاحبان فیلم‌ها به تصمیمی عادلانه برسد. من پیشنهاد می‌کنم شرایط فیلم‌های اکران نوروزی تغییر کند و مثلا فیلم‌های اکران نوروز در نوبت دوم اکران نوروز روی پرده بیاید.»
محمدحسین فرح‌بخش نیز درباره جبران خسارات کرونا می‌گوید: «اینکه آسیب وارده به فیلم‌ها چقدر بوده و چگونه باید جبران شود، موضوعی است که الان نمی‌توان درباره‌اش تصمیم گرفت و باید بعد از خروج از این وضع دوباره جدول‌بندی اکران کرد و درباره جبران این آسیب فکر چاره بود.» محمدمهدی طباطبایی‌نژاد، معاون نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی اما می‌گوید: «تا عادی شدن شرایط کشور نمی‌توان گفت که چه باید کرد. اما فیلمسازانی که اکران فیلم‌هاشان با شیوع کرونا متوقف شد، مطمئن باشند که تمهیدات لازم برای جبران این تعطیلی‌ها لحاظ خواهد شد که ممکن است اکران مجدد باشد یا اکران دوم یا حتی اکران آزاد.»