بامداد سی‌ام مهر 1331 خورشیدی، جرج میدلتون، کاردار سفارت انگلستان در تهران نامه‌ای از دکتر حسین فاطمی، وزیر خارجه دریافت کرد که مضمون آن تصمیم دولت برای قطع روابط سیاسی با لندن بود. تصمیمی شجاعانه که هیمنه و ابهت بریتانیای کبیر را بیش از گذشته در چشم مردم ایران دچار خدشه کرد و البته که اتخاذ آن تنها از مردی با اعتقاد راسخ و پولادین چون دکتر محمد مصدق برمی‌آمد. اما رودررویی با استعمار پیر تنها هنر این سیاستمدار وطن‌دوست نبود، چه آنکه وقتی چند ماه قبل‌تر به پهلوی دوم نوشت: «چون در نتیجه تجربیاتی که در دولت سابق به دست آمده پیشرفت کار در این موقع حساس ایجاب می‌کند که پست وزارت جنگ را فدوی شخصا عهده‌دار بشود و این کار مورد تصویب شاهانه واقع نشد، البته بهتر آن است که دولت آینده را کسی تشکیل دهد که کاملا مورد اعتماد باشد و بتواند منویات شاهانه را اجرا کند» و خیلی محترمانه به دلیل مخالفت شاه با واگذاری پست وزارت جنگ اعلام استعفا کرد، خوب می‌دانست با این کار پا در چه عرصه بلاخیز و پرخطری می‌گذارد. استعفایی که آخرین ظهور احمد قوام در پهنه سیاست ایران را به دنبال داشت و باعث شد او بار دیگر برای کنترل اوضاع به میدان بیاید، غافل از این که مردم با وجود کسی چون محمد مصدق رنگی برای حنای قوام‌السلطنه متصور نبودند. قوام که با شعار «کشتی‌بان را سیاستی دیگر آمد» آمده بود، در خروش خونین قیام 30 تیر 1331 کشتی دولتش به گِل نشست تا بار دیگر دکتر مصدق مأمور تشکیل کابینه شود. محمد مصدق به‌عنوان یکی از ماندگارترین چهره‌های تاریخ معاصر ایران با راه‌اندازی نهضت ملی‌شدن صنعت ‏نفت، نه‌تنها ایرانیان که ملت‌های دیگر را نیز به تلاطم واداشت، تا بدانجا که جمال عبدالناصر، رئیس‌جمهوری مصر با الهام از او، کانال سوئز را ملی اعلام کرد و به جنگ انگلستان و ‏فرانسه رفت. برای مردمی که نخست‌وزیری چون رزم‌آرا را به چشم دیده بودند و صدای او هنوز در گوش‌شان بود که «ما لیاقت لولهنگ‌سازی هم نداریم. 50‌سال است که آن را می‌سازیم ولی ترقی نکرده‌ایم. ما چطور می‌توانیم خودمان صنعت نفت‌مان را اداره کنیم؟» دکتر مصدق نماد عِرق ملی، غرور ایرانی و اعتماد به نفسی بود که گویی همه قصد داشتند آن را از ایرانیان بستانند. اویی که 53‌سال پیش در چنین روزی، برابر چهاردهم اسفند 1345 خورشیدی، در 87 سالگی ‏درگذشت و با اینکه وصیت کرده بود در ابن بابویه و جوار شهدای قیام 30 تیر دفن شود، با فشار ساواک در تبعیدگاهش یعنی قلعه ‏احمدآباد به خاک سپرده شد.