[پولاد امین] در روزهای اخیر نام برنامه جهان‌آرا که از شبکه افق پخش می‌شود، جزو پرتکرارترین نام‌ها در بین اخبار رسانه‌های حقیقی و مجازی بود. برنامه‌ای که از سوی مدیران سازمان صداوسیما اعلام شد که به همراه دو برنامه دیگر، به دلیل حواشی رخ داده در هفته‌های اخیر، دیگر به صورت زنده پخش نخواهد شد و پس از ضبط استودیویی و بازبینی به روی آنتن خواهد رفت. تصمیمی که خود واکنش‌های پرشماری را به‌وجود آورد. از یک سو عده‌ای بر این باورند که «در صورت بروز چنین اتفاقی، این برنامه‌های گفت‌وگو محور که صراحت آنها باعث موفقیت‌شان بود، به گفت‌وگوهایی خنثی و بی‌تأثیر بدل خواهد شد و اثرگذاری خود را از دست خواهد داد». گروهی دیگر عقیده دارند که «صداوسیما که خود ید طولایی در نگاه یک‌جانبه به مسائل سیاسی کشور و حذف تمام تفکرات مغایر با تفکرات گردانندگانش دارد، بد نیست ببیند طعم جلوگیری از انتقاد چگونه است»، یا: «حالا که نوبت خودشان رسید، همه‌شان مدافع آزادی بیان شده‌اند». طیف سوم نیز جلوگیری از پخش زنده سه برنامه جهان‌آرا، ثریا و عصرانه را در راستای نظارت بر صداوسیما عنوان کردند و پست‌ها و توییت‌های حسام‌الدین آشنا، مشاور دولت را بازنشر می‌کنند که «اعضای یک جریان سیاسی- رسانه‌ای به استفاده انحصاری، غیرمسئولانه، تفرقه‌افکنانه و غیرپاسخگو از امکانات آنتن زنده عادت کرده‌اند و حاضر نیستند هیچ‌گونه نظارت سازمانی را بپذیرند».
آغاز داستان
جنجال‌های جهان‌آرا زمانی آغاز شد که در یک فاصله زمانی بسیار کوتاه، نقل قول‌هایی از میهمانان این برنامه در فضای مجازی دست به‌دست شد که در ادبیات رسانه‌ای می‌توان از آنها به‌عنوان صحبت‌های توهین‌آمیز یاد کرد.
وقتی محمدصادق کوشکی و نادر طالب‌زاده دو فعال فرهنگی اصول‌گرا در برنامه جهان‌آرا درباره رخدادهای روزهای بحرانی اخیر صحبت می‌کردند، شاید فکرش را هم نمی‌کردند که اظهارات عجیب‌شان در اندک زمانی در فضای مجازی دست‌به‌دست خواهد شد و فضایی را خلق خواهد کرد که درنهایت به انتقادات و اعتراضات پرشمار علیه خودشان و تعطیلی پخش زنده برنامه جهان‌آرا بینجامد. حقیقتش جهان‌آرا تاکنون از این سخنان کم نداشت، اما شمار اندک بینندگان شبکه‌ای که برنامه را روی آنتن می‌فرستد، موجب می‌شود که هیچ‌گاه موجی چنین علیه برنامه و میهمانانش ایجاد نشود.
این‌بار اما کوشکی و طالب‌زاده در شرایطی صحبت‌هایشان را مطرح کردند که جامعه در نوعی تنش درگیر بود و بنابراین هسته‌های اعتراضی پرشماری در فضای مجازی علیه این سخنان شروع به فعالیت کرد. در آن برنامه کوشکی در صحبت درباره رخدادهای اخیر به واکنش‌های هنرمندان پرداخت و با اشاره به فراخوان تجمع رخشان بنی‌اعتماد، مطالبی توهین‌آمیز نسبت به او و دخترش بیان کرد. تأثیر صحبت‌های شوکه‌کننده کوشکی را سخنان عجیب‌تر نادر طالب‌زاده تکمیل کرد که واکنش‌ها به سقوط هواپیمای اوکراینی را زیرسوال برد و گفت: «از این اتفاقات ده تا دیگه هم بیفته، در مقابل اون اتفاق اصلی هیچه!... حادثه رخ داده شبیه به آن است که هواپیما به کوه برخورد کرده باشد! صحنه را گم نکنیم. قاتی‌پاتی‌نکنیم، چهار نفر جمع شده‌اند می‌گویند چه و چه و اینها. از این موضوع عبور خواهیم کرد حواس‌مان باشد تصویر واقعه را فراموش نکنیم.»
آغاز جنجال‌ها
برنامه جهان‌آرا از همان ابتدای پخش، یعنی درست از فردای بیست‌وهفتم آذرماه ۱۳۹۵ جنجالی بود. برنامه‌ای با ادعای انجام گفت‌وگوهای صریح و چالشی درباره مسائل روز جامعه که با گفته‌های میهمانانش که اغلب از طیف سیاسی مخالف یا منتقد دولت بودند، در فضای سیاسی کشور حاشیه می‌ساخت. اما جنجال‌های اخیر در تاریخ این برنامه بی‌سابقه بود. برای همین هم واکنش‌های پردامنه‌ای نسبت به این سخنان صورت گرفت؛ که در این بین علاوه بر واکنش‌ها و بیانیه‌های خانه سینما، کانون سینما، انجمن مستندسازان، هنرمندان منفردی که تلویزیون و جشنواره را تحریم کردند و البته انتقادهای شدید مخاطبان در شبکه‌های اجتماعی، عکس‌العمل «حسام‌الدین آشنا» نماینده رئیس‌جمهوری در شورای نظارت بر سازمان صداوسیما رسمی‌تر و نشانگر موضع دولت بود. آشنا خطاب به رئیس شورای نظارت بر صداوسیما با اشاره به «شوک اجتماعی حاصل از رخدادهای اخیر و شکاف‌های موجود اجتماعی» نوشت: «شبکه افق و برنامه جهان‌آرا بدون درنظر گرفتن اقتضائات این شرایط خاص و پیچیده به دعوت از میهمانان و کارشناسانی می‌پردازند که با نکات نسنجیده و توهین‌آمیز، بر بغرنج‌تر شدن شرایط می‌افزایند و شکاف‌های ایجادشده را تعمیق می‌کنند.» آشنا در ادامه به روزهای تشییع شهید سردار قاسم سلیمانی نیز اشاره کرده بود که «این برنامه به دنبال انتقام درونی از جناحهای سیاسی بود» و درنهایت نیز نسبت به «از دست رفتن اعتبار رسانه، اعتماد مخاطبان، تعداد و کیفیت مخاطبان و مرجعیت سازمان صداوسیما» ابراز نگرانی کرده بود.
ممنوعیت و یک پرسش
... و بالاخره بعد از چند روز ممنوعیت پخش زنده گفت‌وگوهای برنامه جهان‌آرا اعلام شد. محدودیتی که گذشته از مواضع همیشگی برنامه جهان‌آرا و دیگر برنامه‌های شبکه افق این پرسش را ایجاد می‌کند که «آیا در روز و روزگاری که تمام اطلاعات دنیا در گوشی تلفن هر کاربری قابل دسترسی است، هنوز از نظر عده‌ای این راهکارها راهگشا هستند؟»
البته موضع‌گیری‌ها و برخوردهای حذفی برنامه‌ای چنین اجازه نمی‌دهد بدون پیش‌داوری به بهانه دفاع از حق گردش و انتشار آزاد اطلاعات و آزادی بیان از آن حمایت کرد؛ یا به گفته یکی از کاربران توییتر که بعد از حمایت عده پرشماری از کاربران از ادامه پخش جهان‌آرا نوشته بود: «اگر شرایط برعکس بود، هیچ‌گاه سازندگان برنامه از مردم یا دیگر رسانه‌ها حمایت نمی‌کردند، کما اینکه حتی یک جمله نیز درباره فیلتر تلگرام و قطعی اینترنت و محدودیت رسانه‌ها نگفته‌اند.» اما به‌هرحال ایجاد محدودیت برای پخش گفت‌وگوهای جهان‌آرا واکنش‌های پردامنه‌ای را به وجود آورد، با اینکه سازندگان و عوامل برنامه جهان‌آرا درباره تعطیلی این برنامه هیچ توضیحی نداده و آن را به چند روز بعد موکول کرده‌اند.
گذشته از موضع‌گیری مردمی که با ذات محدودیت مخالفت داشتند، اما نکته جالب در رسانه‌های همفکر جهان‌آرا انتساب تعطیلی آن به دولت بود. یعنی دقایقی بعد از انتشار محدودیت پخش زنده جهان‌آرا رسانه‌های حقیقی و مجازی طیف سیاسی همسو با سازندگان برنامه شروع کردند به نشان دادن واکنش و ایراد اتهام تعطیلی برنامه جهان‌آرا به دولت. با اینکه حسام‌الدین آشنا اعلام کرد که «دولت در زنده یا ضبطی بودن و پخش شدن یا نشدن برنامه‌ها هیچ دخالتی ندارد و تنها بر اصول حرفه‌ای برنامه‌سازی متوازن، رعایت بی‌طرفی، انصاف، عینیت و شفافیت تأکید دارد» اما تأکیدات جبهه مقابل همه علیه دولت بود. امیرحسین ثابتی، مجری برنامه جهان آرا نوشت: «پناه می‌برم به خدا از بستن دهان منتقدان!» و در ذیل توییتش به تلویح به فشار دولت برای تعطیلی برنامه جهان‌آرا تأکید کرد. ثابتی بعدتر مسدود شدن صفحه اینستاگرامی برنامه جهان‌آرا را نیز به دولت نسبت داد. او در توییتی خطاب به محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نوشت: «بدبین نیستم و توطئه‌آمیز هم به مسأله نگاه نمی‌کنم، اما واقعا برایم سوال است چرا دقیقا در همان شبی که خبر ممنوعیت پخش زنده جهان‌آرا اعلام شد، صفحه اینستاگرام برنامه نیز یک‌دفعه مسدود شد؟ آقای جهرمی! نظر شما به‌عنوان یک کارشناس در این حوزه چیست؟! بعضی حرف‌ها درست است؟»
این تأکیدات البته تنها منحصر به مجریان این برنامه نبود و آشکارا برنامه‌ای در کار بود تا تعطیلی پخش زنده جهان‌آرا نیز مثل زمان روی آنتن رفتنش برای دولت هزینه‌های زیادی داشته باشد. حتی در سایت مشرق آمده بود که حسن روحانی از علی عسگری، رئیس سازمان صداوسیما خواسته که علاوه برمحدودیت پخش جهان‌آرا و دو برنامه دیگر، از این پس صرفا بسته‌های خبری تهیه شده در نهاد ریاست‌جمهوری باید عینا و بدون هرگونه دخل و تصرف از صداوسیما پخش شود!
اما ماجرا کاملا روشن بود، همان‌طور که یک فعال رسانه‌ای در یادداشتی نوشت: «با اینکه این مسأله مطرح می‌شود که دولت و آشنا بیشترین نقش را در توقیف پخش زنده برنامه جهان‌آرا داشته‌اند اما باید توجه داشت که سوابق چهار دهه گذشته نشان می‌دهد صداوسیما به هیچ وجه پاسخ‌گوی هیچ نهاد و ارگانی در قوه مجریه نبوده تا اکنون باشد.»
جهان‌آرا از زبان مجری برنامه
امیرحسین ثابتی، مجری برنامه جهان آرا نقطه تمایز این برنامه را با دیگر برنامه‌ها در این می‌داند که «به موضوعات روز ورود دارد و تلاش می‌کند ورود به مسائل تا جای ممکن کلیشه‌ای و تکراری نباشد. مثلا درباره بحث بنزین اتفاقی بود که خیلی‌ها در سطح رسانه و در سطح برنامه‌های مختلف درگیر آن شدند و برنامه‌های مختلفی تولید کردند. برنامه خوبی هم تولید کردند، اما ما از سطح کلان‌تر و از دریچه متفاوتی به مسأله نگاه کردیم. لذا فکر می‌کنم این کاری که ما انجام دادیم قبل از اینکه فضل ما در برنامه جهان‌آرا در شبکه افق باشد خلأیی است که چون دیگران به آن ورود نکرده‌اند این کار در شبکه افق و برنامه جهان‌آرا بهتر دیده می‌شود. اگر اتفاقی در کشور افتاد، رسانه ملی لکنت زبان نسبت به آن نداشته باشد و نسبت به موضوع ورود پیدا کند و موضوع را طرد نکند و اصل آن را مورد سانسور قرار ندهد و اگر ورود پیدا می‌کند فارغ از کلیشه‌ها، ممکن است در ذهن همه باشد و خیلی‌ها انتظار دارند تلویزیون فراتر از آنها وارد شود».