[شهروند] حسن روحانی، رئیس‌جمهوری در پنجاه‌ونهمین مجمع عمومی بانک مرکزی حاضر شد تا از یک سازوکار جدید پولی رونمایی کند. سازوکاری که با عنوان «عملیات بازار باز» شناخته می‌شود و به عقیده عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی می‌تواند در این شرایط دشوار تحریم و کسری بودجه رشد اقتصادی را مثبت و نرخ تورم را کنترل کند.
دولت با این روش قصد دارد که با فروش اوراق قرضه به مردم بخشی از کسری بودجه خود را جبران کند و در واقع بار بدهی را به سال‌های آینده منتقل کند. این اتفاق گرچه به گفته اقتصاددانان رفتاری کارشناسی است اما هنوز تردیدهایی نسبت به موفقیت این سازوکار وجود دارد. لطفعلی بخشی، اقتصاددان به «شهروند» می‌گوید: «در بیشتر کشورهایی که این سازوکار را راه انداخته‌اند، تورم کاهشی بوده، اما ممکن است در ایران به دلیل بی‌تجربگی این سازوکار موفق نشود. او تأکید می‌کند البته اگر این تجربه موفقیت‌آمیز نباشد، مشکلی هم ایجاد نمی‌کند.»
سیدبهاءالدین حسینی‌هاشمی، کارشناس بازار پول هم گرچه این سازوکار را مفید ارزیابی می‌کند اما معتقد است که سود 20درصد برای اوراق قرضه‌ای که در این بازار عرضه می‌شود، سود جذابی نیست و مردم به جای خریدن اوراق قرضه از دولت می‌توانند این سود را از طریق سپرده‌گذاری بانکی تأمین کنند.
سیامک قاسمی، پژوهشگر اقتصاد اما معتقد است که این اقدام دولت برای جبران کسری بودجه بیشتر از 100هزار‌میلیارد تومانی بوده و دولت می‌خواهد کسری بودجه خود را از طریق اوراق خزانه از بانک مرکزی تأمین کند و این اتفاق موجب خلق پول و تورم وحشتناک می‌شود.
رونمایی از یک سازوکار جدید پولی
عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی که پنجشنبه هفته گذشته در حرکتی نمادین از راه‌اندازی سازوکار عملیات بازار باز خبر داده و گفته است: «از شنبه این سازوکار در بانک مرکزی پیاده می‌شود.» او همچنین در صفحه شخصی اینستاگرامی‌اش نوشته است که بانک مرکزی از این پس و به تدریج با خریدوفروش اوراق اسلامی منتشره از طرف خزانه دولت، این بازار مهم سیاست‌گذاری پولی را به کار خواهد گرفت.» او توضیح داده است: «عملیات بازار باز بنا به تعریف متداول آن، خریدوفروش اوراق قرضه یا بدهی دولت و به‌ویژه اوارق بدهی کوتاه‌مدت از قبیل اسناد خزانه با بانک‌ها و موسسات اعتباری است. به‌طور معمول، امروزه بانک‌های مرکزی عملیات بازار باز یا خریدوفروش اوراق را برای دستیابی به اهداف اقتصاد کلان خود، یعنی کنترل تورم و ثبات رشد اقتصادی انجام می‌دهند.»
لطفعلی بخشی، اقتصاددان هم درباره اقدام تازه بانک مرکزی به «شهروند» توضیح می‌دهد که عملیات بازار باز بانکی به بانک مرکزی کشور‌ها این اجازه را می‌دهد تا با خریدوفروش اوراق قرضه دولتی در بازار آزاد، برای گسترش یا انقباض میزان پول در سیستم بانکی اقدام کنند، به‌طوری که خرید اوراق به سیستم بانکی پول تزریق می‌کند و رشد اقتصادی را افزایش می‌دهد، درحالی که فروش آن عکس این کار را انجام می‌دهد و در واقع با کاهش تزریق پول سبب کنترل نرخ تورم می‌شود.
او می‌گوید که عملیات بازار باز می‌تواند اهداف متفاوتی را دنبال کند که به نظر می‌رسد درکشور ما هدف اصلی از اجرای این طرح کنترل نرخ تورم باشد که این کنترل از طریق عملیات بازار باز انجام می‌شود و درکشور‌هایی که نرخ برابری ارز را کنترل می‌کنند، عملیات بازار باز با هدف کنترل نرخ ارز است.
آیا بازار باز موفقیت‌آمیز خواهد بود ؟
البته سیدبهاءاالدین حسینی‌هاشمی، کارشناس بازار پول امید چندانی به موفقیت این سازوکار ندارد و در همین رابطه به «شهروند» توضیح می‌دهد: «عملیات بازار باز یکی از بزرگ‌ترین ابزارهای دولت برای اعمال سیاست پولی است و در واقع یکی از روش‌هایی است که دولت به وسیله آن پایه پولی را کنترل می‌کند. این سیاست در مرحله اولیه، سیاستی انقباضی است؛ چون با فروش اوراق قرضه دولت می‌تواند نقدینگی را از عوامل اقتصادی جمع کند اما در مرحله دوم، یعنی بازخرید اوراق قرضه از مردم دولت سیاست پولی انبساطی را به اجرا می‌گذارد، زیرا پول به عوامل اقتصادی برمی‌گردد.»
هاشمی معتقد است در گذشته این اوراق بیشتر توسط بانک‌ها، بیمه‌ها و سایر بخش‌های وابسته به دولت خریداری می‌شدند؛ بنابرین چون فعالان بخش خصوصی از این اوراق استقبال لازم را انجام نمی‌دادند، دولت به اهداف خود نمی‌رسید. این کارشناس دلیل این امر را نرخ پایین این اوراق می‌داند.
این کارشناس اقتصادی معتقد است زمانی که ما با نرخ تورم 40درصدی روبه‌رو هستیم، نرخ 20درصدی بهره اوراق نمی‌تواند جذابیت لازم را برای فعالان بخش خصوصی داشته باشد. از سوی دیگر، او معتقد است زمانی که بانک‌ها به سپرده‌های بانکی سالیانه بیش از 20درصد بهره می‌دهند، حداقل سود اوراق قرضه باید حدود 25درصد باشد. هاشمی معتقد است اگر نرخ مناسبی برای اوراق تصویب شود، این سیاست پولی کاملا موثر عمل می‌کند و دولت می‌تواند به وسیله آن تورم را به خوبی کنترل کند.
احتمال جهش نرخ تورم چقدر است؟
سیامک قاسمی، پژوهشگر اقتصاد هم اعتقاد دارد دولت با هدف جبران کسری بودجه‌اش دست به این اقدام زده است، که این اتفاق می‌تواند موجب خلق پول و تورم بالا بشود اما لطفعلی بخشی، اقتصاددان در پاسخ به این سوال که آیا عملیات بازار باز ممکن است منجر به افزایش نقدینگی و افزایش تورم شود یا نه، به «شهروند» می‌گوید: «این سیستم بر مبنای ایجاد نقدینگی جدید نیست، بنابراین نمی‌تواند تأثیر در افزایش نقدینگی موجود در جامعه یا بالارفتن تورم داشته باشد. در این عملیات دولت از جامعه پول می‌گیرد و برای خود مردم خرج می‌کند؛ یعنی حجم جدید پول به جامعه اضافه نمی‌شود. تغییری هم در تقاضای نقدینگی از طرف مردم ایجاد نمی‌شود، ضمن اینکه دولت با توجه به ویژگی اوراق خریداری‌شده و نرخ سود، سرمایه مردم را به گردش می‌اندازد و در این میان حجم نقدینگی در جامعه افزایش پیدا نمی‌کند.»
آیا اجرای عملیات بازار باز در ایران می‌تواند منجر به کاهش تورم شود؟ بخشی در جواب این سوال هم می‌گوید: «در اغلب کشورهایی که مجری این طرح بوده‌اند، تورم کاهش پیدا کرده است. در کشور ما هم تاکنون تجربه‌ای برای اجرای این طرح نبوده و امکان دارد که عملیات بازار باز در ایران به دلیل بی‌تجربگی به درستی اجرا نشود اما حتی اگر هم این اتفاق رخ دهد، فاجعه‌ای به بار نمی‌آید و ریسک زیادی برای کشور ما ندارد.»