مهتاب جودکی| موزه دفینه از درون ویران می‌شود؛ ساختمانی که نخستین بنای پیش‌ساخته ایران بوده و از سال‌ها پیش دراختیار بنیاد مستضعفان است. تخریب پنهانی بنا از 6ماه پیش آغاز شده بود اما روزجمعه درست درساعاتی که اخبار مناظره ریاست‌جمهوری داغ بود، کلنگ‌زنی‌ها شدت گرفت و تا آن‌جا پیش رفت که یگان حفاظت میراث فرهنگی برای توقف تخریب وارد عمل شد. حالا زخم‌های ساختمانی که یادگاری از شاگردان «فرانک لوید رایت»، معمار مشهور تاریخ آمریکاست، دربلوار میرداماد تهران، عمیق‌تر شده است. مدیرکل ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی به «شهروند» خبر می‌دهد؛ با اتفاقی که افتاده، بنا همین هفته ثبت اضطراری خواهد شد. این درحالی است که مسئولان میراث فرهنگی استان تهران خیلی پیشتر که عملیات عمرانی این تخریب با حفظ پوسته ساختمان آغاز شده بود، از کلنگ‌زنی‌ها خبر داشتند و قدمی برای ثبت و حفظ این اثر مهم معماری ایران برنداشتند. بنای موزه دفینه که اثر منحصربه‌فرد معماری از «کمال کمونه» است، در یک‌قدمی تخریب قرار گرفته و مسئولان درست در دقیقه90 تصمیم به ثبت اضطراری آن گرفته‌اند.
اگرچه درماه‌های گذشته دوستداران میراث فرهنگی بارها درباره تخریب‌های پنهانی هشدار داده بودند اما یگان حفاظت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بعدازظهر جمعه وقتی راهی بلوار میرداماد شد که عملیات تخریب ازساعت‌ها پیش آغاز شده بود. زخم‌هایی که بر تن نخستین بنای پیش‌ساخته ایران وارد شده، بر رهگذران پوشیده نیست و نشان از تخریب دارد اما دیروز پس از جنجالی که با انتشار خبر تخریب ساختمان موزه دفینه به راه افتاد، روابط عمومی موزه‌های بنیاد مستضعفان به ایسنا خبر داده که «تخریبی در کار نیست» و کارگران درحال «مقاوم‌سازی موزه» هستند. این موضوع را حتی معاون میراث فرهنگی استان تهران هم تأیید کرده است اما دست‌درازی به میراث معماری مدرن تهران درچند ماه گذشته و سکوت مسئولان استانی نگرانی درباره حفظ این بناها را بیشتر کرده است.
ثبت ملی در بزنگاه ویرانی
تماس‌های «شهروند» با رجبعلی خسروآبادی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران به‌عنوان متولی میراث فرهنگی استان به جایی نمی‌رسد. او روزجمعه به ایرنا خبر داده است که پس از تخریب یگان حفاظت به حالت آماده‌باش راهی محل شده‌اند و بنا به درخواست میراث فرهنگی استان تهران، مأموران شهرداری هم درمحل موزه دفینه واقع درخیابان میرداماد حاضر شده‌اند، اما مدیرکل ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی به «شهروند» می‌گوید که در بی‌خبری مدیرکل استان، «سازمان پیگیر ثبت اضطراری بنا شده است»؛ دوهفته پیش و البته خیلی خیلی دیر.
فرهاد نظری، مدیرکل ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی چنین توضیح می‌دهد: «با این‌که ساختمان موزه دفینه دراین ماه‌ها اوضاع وخیمی داشته، اما اداره کل میراث فرهنگی تهران پیشنهاد ثبت آن را تاکنون مطرح نکرده است. ما این اتفاق را از کم‌کاری اداره کل استان می‌دانیم.»
او که می‌گوید: «ما نمی‌توانیم به تمام استان‌ها و شهرستان‌ها سر بزنیم و پیگیر پرونده ثبت آثار بشویم.» این پیگیری‌ها را وظیفه اداره کل استان‌ها می‌داند و تأکید می‌کند که درباره بنای موزه دفینه تا به امروز هیچ پرونده‌ای ازسوی استان ارسال نشده است. مدیر کل ثبت آثار و حفظ و احیا اینها را می‌گوید و اضافه می‌کند که «به همین دلیل با وجود تخریب این ساختمان ما از دوهفته پیش پیگیر پرونده موزه دفینه شده‌ایم و دریکی، دو روز اخیر بنا به شکل اضطراری درفهرست آثار ملی کشور جای خواهد گرفت.»
«این مقاوم‌سازی است نه تخریب!»
مدیر روابط عمومی موسسه موزه‌های بنیاد مستضعفان گفته است که «برای مقاوم‌سازی و بازسازی فضاهای داخلی ساختمان «دفینه» با «کمال کمونه»، معمار اصلی در زمان ساخت این بنا صحبت و از نظرات او استفاده کردیم.» آنها درپیش از این هم وقتی که صدای بیل مکانیکی در داخل این شاهکار معماری سروصدا به پا کرده بود، همین را گفته بودند. این درحالی است که وب‌سایت «رویدادهای معماری» با انتشار گزارشی از تخریب موزه دفینه از یک منبع آگاه چنین نقل کرده است: «درجلسه‌ای که در ابتدای سال گذشته در بنیاد مستضعفان تصمیم به تخریب موزه دفینه و جایگزینی آن با ساختمانی سه طبقه اتخاذ شده است. با وجود روال قانونی، طراحی این ساختمان با ترک تشریفات و بدون مناقصه به شرکت بریتانیایی RMJM سپرده شده است. درحال حاضر، نقشه‌های اجرایی این ساختمان جدید آماده است. عملیات عمرانی این تخریب با حفظ پوسته ساختمان و گودبرداری در داخل مدت‌هاست به صورت پنهانی آغاز شده است.»
محمدعلی تاجیک، مدیر روابط عمومی موسسه موزه‌های بنیاد مستضعفان اما دراین‌باره چنین توضیحی به ایسنا داده است: «درچند سال گذشته و بعد از این‌که تغییر مدیریت دراین بخش از بنیاد مستضعفان رخ داد، بررسی‌ها نشان دادند ستون‌های اصلی ساختمان «دفینه» کمانه کرده و درحال ریزش است، بنابراین طرح مقاوم‌سازی ساختمان و بازسازی برای ایجاد چند واحد موزه‌ای و استانداردکردن خزانه موزه‌های بنیاد مستضعفان تهیه شد.» بنیاد مستضعفان در حالی مدعی استحکام بخشی نخستین بنای پیش ساخته ایران است که طرح‌های استحکام بخشی آنها تا کنون برای تایید به اداره کل میراث فرهنگی تهران ارسال نشده است.
به گفته او، حتی در آن زمان با آقای «کمال کمونه»، معمار اصلی ساختِ این ساختمان نیز مشورت و قرار شده معماری بنای دفینه حفظ شود و مقاوم‌سازی و بازسازی در داخل بنا انجام شود تا امروز نیز این پروژه با سرعت خوبی پیش می‌رود.
مدیر روابط عمومی موسسه موزه‌های بنیاد مستضعفان درحالی از اجرای این طرح ازسوی شرکت ملی ساختمان خبر می‌دهد که به گفته او، بنیاد مستضعفان هم سرمایه‌گذار این پروژه بوده، شهرداری منطقه 3 هم همکاری کرده اما میراث فرهنگی حضور نداشته است.
او اضافه کرده است که «فضای داخلی با توجه به سستی بنا به‌طور کامل تخریب‌شده و ساختار معماری آن که اثر آقای «کمونه» است، باقیست، حتی در داخل فضا برای ایجاد مجموعه موزه‌ای چند متر پایین‌تر رفته‌ایم.» اما او درباره این‌که بنا درتمام این سال‌ها زیر نظر بنیاد مستضعفان بوده و حالا به این روز افتاده، توضیحی نداده است. براساس توضیح مدیر روابط عمومی موسسه موزه‌های بنیاد مستضعفان پروژه که تمام شود، اشیا به خزانه بازگردانده می‌شود و یک مجتمع موزه‌ای دراین مکان به راه خواهد افتاد.
تخریب تدریجی
ساخت بنای موزه دفینه در‌سال 57 پایان گرفته بود؛ درخیابان ولیعصر، بلوارمیرداماد، نبش کوچه دفینه. آن زمان «کمال کمونه» به همراه «نظام عامری»، به‌عنوان نماینده بنیاد فرانک لوید رایت معمار معروف در ایران، این بنای خاص را ساختند تا سوپرمارکتی بزرگ باشد اما هنوز این مرکز افتتاح نشده بود که انقلاب شد و بعد در‌سال 68 به نفع بنیاد مستضعفان مصادره شد.
این ساختمان بتنی در دو دوره با کاربری موزه مورد استفاده قرار گرفت؛ دوره نخست از‌سال 68 تا 76 موزه دفینه‌های تاریخی بود و دوره دوم موزه پول از‌سال 76 تا 85. موزه در‌سال ۱۳۸۵ به پارک ارم منتقل شد و بنای آن در‌سال 93 به بانک سینا اجاره داده شده بود. بعد از این بود که تابلوی بانک سینا بر سردر این بنای شاخص قرار گرفت و زیبایی بصری‌اش را مخدوش کرد، بدون این‌که کسی بتواند برای حفظش کاری انجام دهد.