محمد ابراهيمي کارشناس صنایع پاییندستی نفت
تأمین سوخت مایع مورد نیاز کشور بهویژه بنزین –بهعنوان کالایی استراتژیک- همواره از مولفههای اساسی دلنگرانی مسئولان و ابزاری برای اعمال فشار بر کشور بوده است. به همین دلیل است که همه دولتها ضمن تأکید بر نقش پررنگ سوخت در سبد مصرفی خانوارها، حساسیت ویژهای نسبت به تأمین سوخت مایع مورد نیاز داخل داشتهاند. در این خصوص تمام دولتها تلاش كردند تا در حد بضاعت مدیریتی و مقدورات داخلي و بينالمللی امنیت سوخت کشور را تضمین کنند.
فارغ از کمیت و کیفیت تأمین سوخت مایع در ادوار مختلف، این اقدامات عمدتاً حداکثر بر تأمین نیازهای اولیه داخل استوار بود، با وجود این دولت یازدهم که روند مصرف فرآوردههای نفتی را رصد میکرد به این اندازه از تمهیدات قانع نبود و تلاش کرد تا ضمن رفع نیازهای داخلی بنزین، نیمنگاهی هم به بازارهای جهانی سایر فرآوردههای نفتی داشته باشد.
اگرچه برخی منتقدان این هدفگذاری را خوشبینانه انگاشتند و با طرح شبهاتی درصدد زیر سوال بردن برنامههای صادراتی وزارت نفت در حوزه فرآوردههای نفتی برآمدند اما اغلب این نقدهای مخالف در مرحله اجرا با ابزار تدبیر مرتفع شد و بخش قابل ملاحظهای از اقدامات دولت به برنامههای مبتنیبر خودکفایی در تولید بنزین و ارتقاي کیفیت معطوف شد.
در همین راستا و پس از کمرنگشدن سایه تحریم، طرحهای افزایش تولید، ارتقاي کیفیت تولیدات پالایشگاههای کشور و تکمیل پروژه پالایشگاه ستاره خلیجفارس بهطور جدی و با سرعت بیشتر پیگیری شد و بخشهای مهمی از آن به ثمر نشست.
این اقدامات دولت یازدهم که با اولویت «تعیینتکلیف و اتمام پروژههای ناتمام» و «تأمین مالی» ثمر داده است، منجربه آن شد که تولیدات فازهای مهمی از طرح استراتژیک احداث و راهاندازی پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیجفارس وارد مدار شده و به بهرهبرداری برسد و اقدامات دیگری هم برای طرحهای توسعهای سایر پالایشگاهها نفتی کشور آغاز شود.
بر این اساس فاز نخست پالایشگاه ستاره خلیجفارس که ظرفیت تولید روزانه 12میلیون لیتر بنزین یورو 4 را دارد، شروع بهکار کرده و فازهای دوم و سوم نیز در بازههای زمانی معین بعد از فاز اول وارد مدار میشود که با راهاندازی همه فازها ظرفیت تولیدی بنزین این پالایشگاه به 36میلیون لیتر بنزین خواهد رسید. این در حالی است که عملیات پیشراهاندازی واحد بنزینسازی پالایشگاه بندرعباس نیز چندی قبل آغاز شده و ظرفیت تولید روزانه این پالایشگاه معادل 4میلیون لیتر افزایش خواهد یافت.
افزایش ظرفیت 16میلیون لیتری تولید بنزین در طرح افزایش تولید بنزین پالایشگاه بندرعباس و فاز اول پالایشگاه ستاره خلیجفارس با توجه به میانگین واردات این فرآورده نفتی که معادل 10 تا 12میلیون لیتر در روز است؛ نشان میدهد که نهتنها این کسری تولید جبران میشود، بلکه کشور با مازاد عرضه بنزین مواجه شده و بهصورت بالقوه امکان تبدیلشدن به یکی از صادرکنندگان بنزین را پیدا خواهد کرد.
علاوهبر این، گزارشهای رسمی منتشرشده درباره سایر فرآوردههای نفتی مایع نیز نشان میدهد كه به دلیل راهاندازی فازهای پارسجنوبی بخش عمدهای از سوخت مورد نیاز نیروگاههای کشور توسط گاز تأمین شده، بنابراین از محل کاهش مصرف سوخت داخلی، روزانه 45میلیون لیتر نفتکوره و بهطور میانگین 20میلیون لیتر نفتگاز صادر و عواید آن به حساب خزانه دولت واریز میشود.
آنچه که در تمامی این آمارهای رسمی به وضوح ملاحظه میشود، همانا روانتر شدن چرخ توسعه صنعت نفت کشور است که در پرتو برنامهریزی مبتنیبر واقعیات و درک شرایط حاصل شده و نتیجه قابل اندازهگیری آن نیز شامل بازدهی برنامههایی نظیر ارتقای کیفیت بنزین تولیدی کشور، افزایش کیفیت نفتگاز تولیدی پالایشگاهها و سایر طرحهای بهبود کیفیت در پالایشگاههای اصفهان، تبریز و آبادان است.
این ثمرات با ورود کامل پالایشگاه ستاره خلیجفارس به فرآیند تولید، کشور را از زیان خامفروشی نجات خواهد داد و بهشرط ادامه سیاستها در آیندهای نهچندان دور ایران را به یکی از صادرکنندگان باثبات انواع فرآوردههای نفتی تبدیل خواهد کرد.
به هر حال در شرایطی که به لطف گشایش نسبی ایجاد شده پس از توافق هستهای، اقبال شرکتهای خارجی برای سرمایهگذاری در صنعت نفت ایران بیشتر و از طرفی ورود به بازارهای جهانی هموارتر شده است، دولت میبایست با استمرار روند سرمایهگذاری و بهرهگیری از توان داخلی و خارجی با ارتقا و بهبود کیفیت و کمیت فرآوردههای نفتی تولیدی پالایشگاهها -نظیر طرحهایی که برای پالایشگاهها در دست اقدام دارد- در کنار اصلاح الگوی مصرف سوخت مایع کشور، صادرات فرآوردههای نفتی را گسترش داده و از درآمدهای ارزی آن جهت سرمایهگذاریهای جدید در صنعت نفت بهره ببرد. سرمایهگذاریهایی که با توجه به قدمت اکثر پالایشگاهها، تقاضای داخلی و بازار مناسب خارجی –بهویژه بازار کشورهای همسایه- زودبازده بهنظر میرسد.