گروه اقتصادی| هفته‌ای که گذشت، دور تازه سقوط آزاد قیمت نفت بود. بر همین پایه بود که میان اعضای اوپک (سازمان کشورهای صادرکننده نفت) بر سر چگونگی برخورد با روند نزولی قیمت‌ها در بازار جهانی اختلاف به وجود آمد. در این میان برخی شنیده‌ها خبر از پشت پرده‌هایی می‌دهد که آمریکا و عربستان با یکدیگر چیده و زمینه افت قیمت را فراهم آورده‌اند.
خوش‌خدمتی عربستان
و ارزانی بنزین آمریکایی‌ها
شنیده شده که عربستانی‌ها به کشورهای همراه خود درخواست داده‌اند تا قیمت نفت را برای زیر فشار قرار دادن ایران و روسیه (در قالب تحریم‌های غرب) تا حد50 دلار پایین بیاورند. حال اضافه عرضه عرب‌ها از یک سو و افت تقاضای اروپایی‌ها (به دلیل بحران اقتصادی) از سوی دیگر باعث شده تا قیمت‌ها روند نزولی بیابد و کاهش بهای نفت قیمت بنزین را در آمریکایی کاهش دهد که خود یک پای این بحران است و نفعش در جیب اوست. روز دوشنبه هفته گذشته متوسط قیمت بنزین معمولی در آمریکا 3.20 دلار بود که 9 سنت کمتر از یک هفته قبل و 14 سنت کمتر از قیمت‌ سال گذشته است.
جنگ قیمتی با موج اوپک
«تیم کلوزا» تحلیلگر ارشد وب‌سایت GasBuddy.com درباره افت قیمت نفت می‌گوید: این یک کاهش ساده و فصلی نیست، بلکه نشان‌دهنده موجی در اوپک است و به ما می‌گوید در شش ماه آینده باید منتظر جنگ قیمت‌ها باشیم. او پیش‌بینی می‌کند که متوسط قیمت بنزین در آمریکا به ازای هر گالن به 2.95 تا 3.10 دلار خواهد رسید. این درحالی است که طی هفته‌های اخیر چند عضو سازمان اوپک شامل عربستان‌سعودی، کویت، عراق، ایران و امارات متحده عربی قیمت فروش نفت خود برای مشتریان اروپایی و آسیایی را کاسته‌اند، زیرا رقابت برای دستیابی به سهم بیشتر جهانی شدیدتر شده است.
دفاع زیر پوستی غربی‌ها از عربستان
حال در این وضع موضع عربستانی‌ها جالب و شنیدنی است. درحالی‌که شاهزاده ثروتمند عربستان طی هفته گذشته وزیر نفت این کشور را متهم به دروغگویی با سعودی‌ها کرد، مشخص شد که حتی در داخل این کشور هم با این رویه مخالفانی وجود دارد. از این رو در رسانه‌های همسو با آمریکا مطالبی در دفاع از عربستان منتشر شد که فحوای آن، به این اشاره داشت که عربستان برای مقابله با نفت شیل آمریکا این اقدام را کرده است! نیویورک‌تایمز و رویترز در گزارش‌های جداگانه به بخش دیگری از این ماجرا اشاره کرده‌اند تا اذهان را منحرف کنند. براساس این روایت، درحالی‌که ونزوئلا، ایران و چند کشور دیگر اوپک خواهان یک جلسه اضطراری شده‌اند تا با کاهش قیمت برخورد کنند، این رسانه‌ها گزارش دادند که همزمان مقامات ایرانی نیز تولید نفت را کاستند. «مایکل سی لینچ» رئیس مرکز استراتژیک انرژی و اقتصادی و یکی از مشاوران اوپک می‌گوید: اگر بهای نفت در همین حدود تثبیت شود، احتمال دارد عربستان‌سعودی تا جلسه ماه نوامبر صبر کند زیرا در آن زمان میزان تولید نفت اوپک برای سه‌ماهه نخست 2015 کاسته می‌شود.
آمریکای مصون و عربستان مظلوم!
گزارش رسانه‌های غربی سوی دیگر ماجرا را می‌بیند و پروژه مظلوم‌نمایی عربستان را کلید می‌زند؛ آن‌جا که نیویورک‌تایمز به نقل از تحلیلگران نفت می‌نویسد: شرکت‌هایی که به شکوفایی اکتشاف نفت در داکوتای شمالی و تگزاس آمریکا کمک کردند، درحال حاضر از تبعات منفی کاهش بهای محصولاتشان درامانند. آنها با تولید نفت بشکه‌ای 60 دلار (نفت شیل یا همان تولید از سنگ‌های نفتی) موفق به کاهش میزان سرمایه‌گذاری شدند زیرا این قیمت 20 دلار کمتر از سطح فعلی است. تعداد دکل‌های حفاری در آمریکا به رقم بی‌سابقه‌ای نزدیک می‌شود و برخی مدیران ارشد نفتی درباره تصمیمات سرمایه‌گذاری در سال آتی ابراز نگرانی کرده‌اند. بهای نفت خام جهانی با 1.5‌درصد کاهش به 88.89 دلار رسید و بسیاری از کارشناسان معتقدند عربستان‌سعودی احتمالا درحال بررسی دوباره استراتژی خود است.
تغییر استراتژی عربستان
«جف دیتریت» مدیر تحقیقات در شرکت «سیمونز‌اند کمپانی» (یک بانک سرمایه‌گذاری مستقل) می‌گوید: اظهارنظرهای سعودی‌ها نشان می‌دهد که این کشور استراتژی خود برای نگه داشتن بهای نفت روی صد دلار را تغییر داده تا روی سهم خود از بازار بیشتر تمرکز کند. این روایت غربی‌ها یعنی آن‌که در آینده نزدیک هیچ سطح مشخصی برای بهای نفت تعیین نخواهد شد و عربستان با این کار به هدف دیگر خود می‌رسد که همانا کندی رشد تولید نفت شیل در آمریکاست. این فرضیه‌سازی به نفع عربستان برای موجه‌سازی اقدام کنونی این کشور صورت گرفته و در کنارش از قدرت آمریکا یاد می‌شود و به مخاطب القا می‌شود که تولید داخلی آمریکا اکنون به 8.7‌میلیون بشکه در روز رسیده که یک‌میلیون بشکه بیشتر از میزان تولید‌ سال قبل و بیشترین میزان در 25‌سال اخیر است و این یعنی عرب‌ها اقدام درستی داشته‌اند.
حال آن‌که بازار جهان روزانه 90‌میلیون بشکه نفت مصرف می‌کند و اکنون تنها یک‌میلیون بشکه نفت مازاد دارد. از سویی هم تروریست‌های داعش به سرزمین‌های نفت‌خیز جنوب این کشور نزدیک می‌شوند و شورش‌های شبه‌نظامی لیبی وجود دارد که این وضع را تغییر خواهد داد و هیچ‌کدام از این فرضیه‌سازی‌ها درست نخواهد بود زیرا اوپک در گزارش ماهانه خود به تازگی ذکر کرد که اعضا باید روزانه 400‌هزار بشکه بیشتر تولید کنند.
در گزارش رسانه‌های غرب هم بر این موضوع تأکید شده که مصرف نفت در کشورهای صنعتی روزانه 200‌هزار بشکه کاسته شده و دولت آمریکا نیز پیش‌بینی می‌کند مصرف نفت که در 2013 حدود 500هزار بشکه افزوده شده بود، در سال‌جاری 400‌هزار بشکه کاهش یابد.
کابوس عربستان بار دیگر تکرار می‌شود
حال در این میان نقش عربستان‌سعودی به‌عنوان بزرگترین صادرکننده نفت جهان پررنگ‌تر جلوه می‌کند و اگر با این اعداد و ارقام پشت پرده‌ای با آمریکا چیده شود، بحث اندکی متفاوت خواهد شد. در این خصوص رویترز با توجیه رفتار عربستان می‌نویسد: سعودی‌ها هنوز هم کابوس خود درباره تلاش بی‌فرجام در منع سقوط شدید قیمت نفت در دهه 80 میلادی را فراموش نکرده‌اند و به نظر می‌رسد این‌بار تصمیم گرفته این اشتباه را تکرار نکند و همزمان مقامات سعودی و تحلیلگران کارآزموده آن را نقطه عطفی در فرآیند تغییر استراتژی نفت این کشور می‌دانند.
آخرین کاهش 25‌درصدی قیمت نفت به زیر بشکه‌ای 90 دلار در مقایسه با رکود دهه 80 میلادی بسیار کم به نظر می‌رسد. در آن زمان رکود، قیمت نفت را از بشکه‌ای 35 به 10 دلار رساند. سه دهه قبل افزایش بهای نفت در ‌سال 1973 و انقلاب اسلامی ایران در 1979 بهای نفت را به شدت کاست و همزمان اکتشاف نفت در دریای شمال نیز دردسرساز شد. درحالی‌که بازارهای جهان مملو از نفت شده بود، عربستان‌سعودی استراتژی دفاع از قیمت را انتخاب کرد. این کشور تولید نفت خود را از 10‌میلیون بشکه در روز در 1980 به کمتر از 2.5‌میلیون بشکه طی سال‌های 86-1985 رساند.
فرصت ایران برای محوریت در اوپک
حال با این رویه عربستان و غرب باید منتظر رفتار ایران و کشورهای دیگر اوپک باشیم و ببینیم در ادامه داستان چه تدبیری در پیش خواهد بود زیرا در گذشته نه چندان دور، ایران محور ثقل کشورهای اوپک در بازار جهانی بوده و اثرگذاری ایران باعث شده بود تا نفت با قیمت تک‌رقمی خداحافظی کند و دورقمی شود. حال باید دید سبد نفتی اوپک متشکل از نفت صحرای الجزایر، نفت گیراسول آنگولا، نفت اورینت اکوادور، نفت سنگین ایران، نفت سبک بصره عراق، نفت صادراتی کویت، سیدر لیبی، بونی لایت نیجریه، نفت مارین قطر، نفت سبک عربستان، نفت موربان امارات و مِرِی ونزوئلا چه سرنوشتی با تدبیر دولت ایران پیش خواهد گرفت؛ آن‌جا که ایران با قیمت نفت 100دلاری بودجه‌اش را بسته اما حالا با کسری بودجه‌ای مشهود مواجه است و باید با همکاری دیگر کشورها کاری صورت دهد.

کسری بودجه ناشی از ارزانی نفت باعث شد
دستور روحانی برای تحرک ایران در اوپک

گروه اقتصادی| اگرچه رکن‌الدین جوادی مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در مورد کاهش روزافزون قیمت نفت در بازارهای جهانی نگرانی خاصی را احساس نکرده بود و این موضوع را اتفاقی گذرا خوانده بود، اما چنانچه مشخص است مسئولان ایرانی از حسن روحانی گرفته تا بیژن زنگنه وزیر نفت در تلاش هستند تا این بحران را هرچه سریع‌تر از طریق رایزنی‌هایشان در اوپک ختم به خیر کنند. در این خصوص مسعود میرکاظمی یکی از اعضای کمیسیون انرژی مجلس گفته بود: زمانی که کاهش قیمت نفت خام به زیر 115 دلار آغاز شد، اعضای اوپک اعلام کردند که تا رسیدن نفت به قیمت 100 دلار هیچ نگرانی نداریم و اگر قیمت به زیر 100 دلار رسید، نشست اضطراری برگزار می‌شود. اما متاسفانه اکنون که قیمت به زیر 90 دلار رسیده، هنوز نشست اضطراری برگزار نشده است. این درحالی است که ایران باید بلافاصله بعد از این‌که قیمت نفت به زیر 105 دلار رسید، درخواست نشست اضطراری می‌کرد. همچنین نوبخت سخنگوی دولت از کاهش سقف بودجه در صورت ادامه روند کاهش قیمت نفت خام خبر داده و اعلام کرده است: رئیس‌جمهوری نیز درباره کاهش قیمت نفت خام تأکیداتی را در جلسه هیأت وزیران داشته است. وی با تأیید این‌که در صورت استمرار سقوط قیمت نفت، منابع درآمدی کشور کاهش خواهد یافت، گفت: اگرچه آخرین آمار از متوسط قیمت فروش نفت در بازارهای جهانی حدود 104 دلار بوده است، اما معمولاً با چند ماه وقفه آثار اقتصادی کاهش یا افزایش قیمت در بودجه خود را نشان می‌دهد. وی افزود: این احتمال وجود دارد که در چند ماه آینده در صورت ادامه وضع شاهد عدم تحقق منابع در بودجه باشیم. مناسب‌ترین راه برای ما کاهش هزینه‌ها خواهد بود؛ یعنی باید تناسبی بین هزینه‌ها و درآمدها به وجود آید. نوبخت درباره درخواست ایران برای برگزاری جلسه اضطراری اوپک گفت: علاوه بر این‌که با آقای زنگنه در این زمینه صحبت کردم، رئیس‌جمهوری نیز تأکیداتی در این رابطه داشت. آقای زنگنه بخشی از برنامه‌های خود را که درحال اجراست برای هیأت دولت توضیح داد.
زنگ خطر کسری بودجه به گوش می‌رسد
با این تفاسیر به نظر می‌رسد دولت برای احقاق بودجه ‌سال 93 قدری با مشکل مواجه شود زیرا قیمت پایه نفت در قانون بودجه ‌سال 93 کل کشور 100 دلار برای هر بشکه در نظر گرفته شده است، با این وجود در طول هفته جاری بهای جهانی نفت خام حتی تا سطح بشکه‌ای 85 دلار هم سقوط داشته است و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که روند سقوط آزاد بهای جهانی نفت دست‌کم تا چند ماه آینده متوقف نخواهد شد. دراین‌باره غلامحسین حسن‌تاش رئیس اسبق موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی ایران، گفت: در مورد قیمت نفت، از ابتدای ‌سال‌جاری مشخص بود که قیمت نفت 100دلاری بالاست و با توجه به نوسان‌های قیمتی، تعیین نفت 100دلاری در بودجه شکننده و متزلزل است. وی افزود: اگر روند کاهش قیمت نفت ادامه یابد، متوسط قیمت نفت در کل ‌سال به زیر 100 دلار می‌رسد و دولت با کسری بودجه روبه‌رو خواهد شد. ‌محمدحسین فروزان‌مهر معاون وزیر کشور هم با اشاره به کاهش درآمد دولت از محل فروش نفت با کاهش نرخ فروش نفت از ۱۰۰ دلار به ۸۰ دلار گفت: ‌تاکنون درآمد مورد انتظار کشور که متکی به درآمد نفت است تحقق نیافته و نیازمند بکارگیری الزامات اقتصاد مقاومتی هستیم. هم‌اکنون بخش عمده‌ای از بودجه جاری دولت از محل درآمدهای نفتی تأمین می‌شود و دولت هم نمی‌تواند بودجه جاری خود را به دلیل تعهداتی که نسبت به حقوق و دستمزد کارکنان و کارمندان و برخی دستگاه‌ها و سازمان‌ها دارد، کاهش دهد.