شیده لالمی | متروی مشهد دیروز اولین مانور امداد رسانی و حادثه در متروی این شهر را در حالی برگزار کرد که یک حدود هفته قبل حادثه در خط یک متروی تهران، به همگان نشان داد که ناوگان ریلی زیرزمینی پایتخت از حداقل امکانات برای امداد رسانی در حوادث مشابه برخوردار نیست.
دو‌سال پیش هر زمانی که یکی از قطارهای مترو از نفس می‌افتاد یا دچار نقص فنی می‌شد همه در شهرداری و شورای شهر تهران انگشت اتهام را به سمت دولت احمدی‌نژاد نشانه می‌گرفتند که چون پول مترو را نمی‌دهد همین است که هست، حالا اما احمدی‌نژاد رفته و وضع متروی تهران نه‌تنها بهتر نشده که بدتر هم شده است. دیروز نگاه بسیاری از خبرگزاری های سراسری به مانور امداد و نجات در متروی مشهد دوخته شده بود. مانوری که در آن توان نیروهای امدادی برای مقابله با حوادثی مثل آتش سوزی و دیگر حوادثی که مترو را تهدید می کند به آزمایش گذاشته شد و تصاویر آنها دست به دست چرخید. در تهران اما در دنیای واقعی و نه در مانورها وضعیت امداد رسانی به حادثه دیدگان و افرادی که در شرایط خاص گرفتار شده اند و به تنهایی نمی توانند خود را نجات بدهند شباهت زیادی با تصاویر نیروهای آماده ای که در مانور مشهد حضور داشتند، ندارد. در تهران چند صد کیلومتر دورتر از مشهد،حوادث متوالی در مترو که یکی از آنها همین چندروز پیش رخ داد نگرانی‌های زیادی را برای مسافران مترو ایجاد کرده است. البته مسئولان مترو بعد از این حوادث اعلام کردند که مترو برای اسکان افراد در شرایط اضطرار و بحران آماده است اما منتقدان می گویند تکرار حوادث در متروی تهران نشان می‌دهد مدیریت امداد و نجات مناسب و کارآمدی در متروی پایتخت وجود ندارد و بر خلاف آنچه مدیران و مسئولان مترو می گویند موضوع بحث اصلا اسکان اضطراری افراد نیست بلکه مدیریت حادثه است. حالا رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران می‌گوید باید یگان ویژه‌ای برای امداد و نجات در متروی تهران تشکیل شود.
چهار ماه گذشته ماه‌های پرحادثه‌ای برای متروی تهران بود. صرف‌نظر از تأخیرها و نقص‌های فنی چنددقیقه‌ای در خطوط مختلف متروی تهران با در نظر گرفتن حادثه‌ای که یکشنبه هفته گذشته در خط یک مترو رخ داد، متروی تهران از تیر 93 تاکنون سه حادثه جدی را در تونل‌های زیرزمینی پشت سر گذاشته است. حوادثی که نه‌تنها موجب رعب و وحشت مسافران شده که آنها را در معرض خطرات جدی قرار داده است. در هر سه حادثه مسافران خودشان را از قطارها بیرون کشیدند و در یکی از حوادث تعدادی از آنها زیر دست و پای مسافران دیگر ماندند و مجروح شدند. یکشنبه گذشته متروی تهران یک حادثه پر خطر دیگر را پشت‌سر گذاشت. صدها نفر مثل همیشه سوار خط یک متروی تهران بودند، در انتظار این‌که قطار به ایستگاه مورد نظرشان برسد تا پیاده شوند اما قطار در یکی از تونل‌ها ناگهان از حرکت ایستاد. تهویه‌اش از کار افتاد، چراغ‌های داخل واگن‌ها خاموش شدند و تاریکی مطلق آمد. توقف طولانی قطار در تونل طولانی شد و به حدود یک ساعت رسید. در نهایت این‌که مسافران شیشه‌ها را شکستند و برای این‌که خودشان را نجات دهند در تاریکی مطلق در تونل‌ها به راه افتادند با روشنایی کم‌رمق ال.سی.دی موبایل‌هایشان. این حادثه اگرچه تلفات جانی نداشت اما مدیریت ضعیف متروی تهران و همچنین آتش‌نشانی برای امدادرسانی به مسافرانی که در تونل‌ها مانده‌اند را بار دیگر مقابل چشم شهروندان تهرانی گذاشت. شاید مهم‌ترین پرسش در حوادث اخیر متروی تهران به‌ویژه حادثه هفته گذشته این است که چرا مترو برای امدادرسانی به صدها نفر که در یکی از تونل‌های زیرزمینی مترو در تاریکی مطلق گیر کرده‌اند هیچ امکاناتی در اختیار نداشت؟ چرا آتش‌نشانی با تأخیری طولانی و پس از این‌که مسافران خودشان را نجات داده بودند سر صحنه حادثه رسید و دست آخر این‌که اگر یکی از تجهیزات برقی داخل مترو مشکلی پیدا می‌کرد و آتش‌سوزی به راه می‌افتاد با واکنش‌های کند و دیرهنگام آتش نشانی و نبود نیروهای امداد و نجات و اورژانس در ایستگاه‌های مترو چند نفر از صدها مسافر یک خط احتمال داشت که جان سالم به در ببرند؟
در همه جای جهان یعنی در همه شهرهایی که مترو دارند، متروها و تونل‌های زیر زمینی آنها تحت شدیدترین و حتی پیچیده‌ترین کنترل‌های امنیتی هستند این کنترل‌ها به این دلیل است که هر ایستگاه و خط مترو تراکم بالایی از جمعیت را در خود جای داده و هر حادثه‌ای در آن می‌تواند به مرگ یا آسیب دیدن تعداد زیادی از انسان‌ها منجر شود و فاجعه‌ای بیافریند.
دکتر اقبال شاکری، رئیس کمیته عمران و عضو شورای اسلامی شهر تهران دراین‌باره به «شهروند»، می‌گوید: «اصولا در فضاهایی مانند مترو به دلیل جمعیت انبوه همین تراکم جمعیت خطرآفرین است و در مورد حادثه اخیر در مترو هم مشکلی که وجود داشت مدیریت حادثه بود، مردم ترسیدند چون در تاریکی در تونل همین‌طور رها شده بودند. سوی دیگر اما واقعیت این بود که اتفاق مهمی نیفتاده بود، مترو مشکلی پیدا کرده بود اما خطری مسافران را تهدید نمی‌کرد اما آنها که نمی‌دانستند اما حتی راهبر مترو به مردم نگفته بود که آرامششان را حفظ کنند. راهبر مترو اگر می‌دانست چه بگوید، مردم آرامش پیدا می‌کردند مثلا اگر می‌گفت مردم ما متوجه هستیم این اتفاق افتاده است و تیم ما آماده است و منتظریم که تصمیم بگیریم آیا شما را حرکت بدهیم یا از مترو تخلیه کنیم، شاید این همه مسافر خودشان در تونل به راه نمی‌افتادند و خود را در معرض خطر قرار نمی‌دادند.»
به گفته شاکری، اتفاق هفته گذشته و همچنین اتفاقات مشابه در ماه‌های اخیر نشان می‌دهد در متروی تهران و مشخصا در بخش بهره‌برداری مشکلاتی وجود دارد و متروی تهران برای مواجهه با حوادث مشابه آمادگی لازم را ندارد درحالی‌که مترو باید تیم‌های امدادی چابکی داشته باشد که در این مواقع فعال شوند، بتوانند واکنش مردم و خطرات احتمالی را پیش‌بینی کنند و اصولا آماده امدادرسانی باشند یعنی کارش همین باشد. جدا از این موضوع آتش‌نشانی هم در حادثه هفته گذشته دقیقا زمانی به محل حادثه رسید که مسافران قطار در تونل مانده ریسک کرده بودند و با عبور از روی کابل‌های برق فشار قوی که البته برق آنها را شرکت مترو قطع کرده بود، خود را به ایستگاه امام خمینی(س) رسانده بودند. اگرچه مأموران آتش‌نشانی این‌بار دیررسیدنشان را گردن ترافیک تهران انداخته بودند اما به گفته شاکری، نیاز متروی تهران ایجاب می‌کند که گروه ویژه‌ای برای مدیریت حوادثی از این دست و امداد و نجات داشته باشد. او به «شهروند»، می‌گوید: «بعد از این حادثه اخیر به آقای تشکری‌هاشمی، معاون شهردار تهران تذکر دادیم. البته ایشان به ما گفته بودند که نیروهای امدادی در مترو مستقر شده اما این حوادث نشان می‌دهد یا تیم امدادی نیست یا اگر هست کارش را درست انجام نمی‌دهد ما از ایشان پاسخ خواسته‌ایم و این موضوع را در شورا پیگیری می‌کنیم.»
به گفته شاکری، مشکلاتی که در ماه‌های اخیر گریبان متروی تهران را گرفته و موجب توقف طولانی‌مدت قطارها در تونل‌ها شده و از سوی دیگر نگرانی‌هایی را برای مسافران مترو ایجاد کرده بیش از هر چیز ناشی از فرسودگی واگن‌ها و نیاز آنها به تعمیرات است. چنانکه این عضو شورای شهر تهران می‌گوید اگرچه کارشناسان و تکنسین‌های مترو بازدید‌های ادواری را مرتب انجام می‌دهند اما تعدادی از قطارها به دلیل استفاده زیاد نیازمند تعمیرات اساسی و به گفته او اورهال هستند باید از خط خارج شوند و باید همه قطعات متحرک و پراهمیت آنها تعویض و قطعات جدید جایگزین آنها شود اما با وجود کمبود واگن‌ها آیا می‌شود قطارها را از خط خارج کرد؟ شاکری می‌گوید: «واقعیت این است که ما در تهران قطار و واگن مترو کم داریم و آنچه هست هم با تراکم بالا و به‌طور مستمر درحال استفاده است، وقتی این قطارها به‌طور دایم درحال استفاده است و فرصت نمی‌شود تعمیرات انجام شود نقص فنی و اتفاقاتی مثل آنچه هفته گذشته رخ داد اجتناب‌ناپذیر است.»
بخشی از آنچه هفته اخیر مسافران متروی تهران در خط یک را به وحشت انداخت در گزارش‌های خبری که پیشتر در رسانه‌ها منتشر شده اعلام شد اما حالا یکی از مسافران این خط که با عبور از شیشه‌های شکسته خودش را به متروی امام خمینی(س) رسانده، یک هفته پس از این حادثه از جزییات بیشتری می‌گوید، «مریم ناصر زاده»، 27 ساله که خودش هم در این حادثه اخیر از ناحیه پا مصدوم شده می‌گوید: «اول قطار ترمز خیلی سختی کرد و همه مسافران روی هم افتادند. بعد چراغ‌ها و تهویه خاموش شد. همه یک ربع منتظر شدند که قطار دوباره حرکت کند و از مسیر روبه‌رو هم قطار می‌آمد اما بعد از آن رفت و آمد قطارها قطع شد، هیچ کمکی هم نرسید. راهبر قطار هم هیچ جوابی نمی‌داد. شیشه‌ها را با استفاده از چکشی که داخل واگن بود شکستیم تا هوا بیاید. وقتی باز کمک نرسید همه به تدریج و با کمک هم از پنجره‌های قطار خارج شدند و یک نفر یک نفر از وسط تونل به سمت جلو حرکت کردیم تا به ایستگاه امام خمینی (س) رسیدیم.» نکته قابل توجهی که مریم می‌گوید این است که مسافران در تونل مانده وقتی به ایستگاه امام خمینی (س) رسیدند با انبوه جمعیتی مواجه شدند که آنها را تماشا و از آنها فیلمبرداری می‌کردند. خودش می‌گوید: «این شگفت‌انگیز بود که عده‌ای وسط تونلی مانده بودند و به کمک نیاز داشتند و هیچ‌کس به ما کمک نکرد و حتی وقتی به ایستگاه هم رسیدیم به جای این‌که بیایند به ما کمک کنند تا از سکو بالا بیاییم همه ایستاده بودند و فیلمبرداری می‌کردند و عکس می‌گرفتند!»تهران با چهار خط اصلی مترو، یکی از بزرگترین شبکه‌های متروی جهان را داراست، چهار خطی که هنوز هم تعدادی از ایستگاه‌هایش راه نیفتاده و در دست ساخت است، اما با همه اینها روزانه 3میلیون نفر در همین تونل‌های زیر زمینی جابه‌جا می‌شوند اما
بر خلاف متروهای سایر شهرهای جهان گروه‌های ویژه و اختصاصی برای امداد و نجات ندارد. تقریبا در هیچ یک از ایستگاه‌های مترو نیروهای اورژانس و آتش‌نشانی مستقر نیستند و همه اینها درحالی است که ایستگاه‌ها و تونل‌های مترو با وجود امنیت و آرامشی که برای انتقال مسافران فراهم کرده‌اند اما در عین حال با وجود برق‌های فشار قوی، خطر احتمال خارج شدن قطارها از ریل و به دهها دلیل دیگر میتوانند در صورت بروز حادثه به یکی از خطرناک‌ترین مکان‌ها برای امدادرسانی تبدیل شوند.