سیری گذرا بر سیمای شهرهای تاریخی ایران، بافت‌های قدیمی باارزشی را به نمایش می‌گذارد که همگی در گذشته نه‌چندان دور از تحرک، نشاط و سرزندگی مطلوبی برخوردار بوده‌اند. امروزه به دلایل گوناگون بافت‌های فرسوده شهری خالی از حضور و فعالیت مردم شده است؛ این درحالی است که اگر این بافت‌ها دارای فضاهای امن، مطلوب و سرزنده باشند و در آنها تفریح سالم و شادابی به‌گونه‌ای سازمان‌یافته و مطابق با ارزش‌های جامعه میسر شود، حضور فعال مردم و به تبع آن سرزندگی و زیست‌پذیری افزایش می‌یابد. ساماندهی شهرها و بافت‌های تاریخی به دو دلیل، یکی احترام به مواریث گذشتگان و دیگری رفع تنگناهای ناشی از مشکلات فرسودگی دارای اهمیت است. کم‌توجهی به برنامه‌های ساماندهی و احیای بافت‌های تاریخی فرسوده در طول سالیان متمادی سبب شده است تا آنها سرزندگی، کارایی و فعالیت پیشین خود را از دست بدهند و به‌عنوان بافت مسأله‌دار و مشکل‌زا در سیستم شهری مطرح شوند؛ لذا همواره ضرورت حفظ و بازآفرینی ارزش‌ها و کارایی و زیست‌پذیری این بافت‌ها مورد توجه معماران، طراحان و برنامه‌ریزان شهری بوده است. داوود حبیبی، کارشناس ارشد طراحی شهری و مدرس گروه معماری دانشگاه در مقاله‌ای با عنوان «بررسی عوامل موثر بر افول حس سرزندگی و زیست پذیری در بافت‌های تاریخی و فرسوده» به مطالعه موردی محله سنگ‌سیاه شیراز پرداخته است.
مقاله حاضر با هدف شناسایی عوامل موثر بر افول حس سرزندگی و زیست‌پذیری در بافت‌های تاریخی و فرسوده تدوین شده است. در این پژوهش سعی شده است از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و بازدید میدانی، وضع موجود تحليل و درنهایت پیشنهادها و راهکارهایی برای برون‌رفت از این معضل ارایه شود. در نهايت این نتیجه حاصل شد که عوامل متعددی نظیر فرسودگی در ابنیه و کالبد و سیمای بافت، عدم برخورداری لازم از تأسیسات و زیرساخت‌ها و خدمات شهری مناسب با نیاز امروز و همچنین نبود زندگي اقتصادی مناسب بافت، سبب افول سرزندگی و زیست‌پذیری و درنهایت فرسودگی بافت سنگ‌سیاه شیراز شده است.
ابتدا بايد اشاره كرد كه فضايي را مي‌توان سرزنده دانست كه در ساعات بسیاری از روز، افراد گوناگوني به اختيار خود و نه از روي اجبار به آن‌جا آمده و لحظاتي را در آن‌جا سپري کنند؛ به عبارت ديگر، فضا بايد به‌گونه‌اي باشد كه مردم بيايند و بمانند. براي فراهم بودن زمين جذب افراد به فضا و سپس نگه داشتن آنها در فضا بايد نخست عناصر و عوامل جذب‌كننده موجود باشد و مردم براي ماندن در فضا دچار مشكل نباشند و در كمال رضايت به سر ببرند.
با وجود تمام ارزش‌های نهفته در بافت محله سنگ‌سیاه شیراز به علت مسائل و مشکلاتی از قبیل نبود زیرساخت‌ها و شبکه‌های دسترسی و تأسیسات شهری مناسب، کمبود و نارسایی فضاهای آموزشی، ورزشی، بهداشتی و فضای سبز، گسیختگی سیمای کالبدی بافت و نارسایی آن در برآوردن و تأمین نیازهای امروزی ساکنان، عدم توجه به اماکن باارزش مقدس و تاریخی و فرهنگی و توان بالقوه آنها در جذب افراد، سبب شده این بافت دچار افول و فرسودگی شود.
با توجه به مستندات و بازدیدهای صورت گرفته، مشخص شد این محله از نظر دارا بودن عوامل جذب‌کننده افراد و عواملی که به محیط و فضا حس سرزندگی می‌بخشد، دچار مشکلات بسياری است. عدم توجه به ظرفیت‌های بدون استفاده در این بافت سبب شده است که بعد تاریخی و فرهنگی این محله فراموش شود. ساختمان‌ها سیستم سازه‌ای مناسب و استحکام لازم را ندارند و همچنین به لحاظ دید بصری دچار ناهنجاری‌های متعدد هستند. شهرداری‌ها و دستگاه‌های ارایه‌دهنده خدمات شهری می‌توانند در جهت اصلاح و بهبود شبکه‌های دسترسی و زیرساخت‌ها و تأسیسات شهری و همچنین ایجاد فضاهای عمومی و سبز که حس سرزندگی و تعاملات اجتماعی را رونق می‌بخشد و همچنین در جهت تطبیق ساختار و کالبد قدیمی با شرایط زندگی امروزی ساکنان به‌ویژه حل مشکل عبور و مرور وسایل نقلیه و امدادرسانی در مواقع بحرانی، سیاست‌ها و برنامه‌های کارشناسی‌شده را پیش ببرند. این سازمان‌ها مي‌توانند با استقرار کاربری‌های مناسب در بافت و با توجه به اصول زیر، پویایی و جذب افراد را در محله افزایش دهند: رفع کمبودها در سرانه‌های کاربری‌های خدماتی مورد نیاز محله، تجمع فعالیت‌ها و ایجاد مراکز محله، توجه به پیاده‌مداری و حرکت پیاده در بافت، ارایه برنامه‌های تشویقی، ترغیبی و حمایتی نظیر مشاوره رایگان و ارزان‌قیمت، حذف عوارض شهرداری‌ها، صدور پروانه رایگان و ارزان، تخصیص مصالح ارزان برای ساخت بناهای متناسب با ضوابط معماری. سازمان‌ها و ارگان‌های مرتبط با حفظ و نگهداری میراث ملی، فرهنگی و تاریخی می‌توانند با تعاملات سازنده با سایر دستگاه‌ها در جهت بهسازی، نوسازی و مرمت این آثار گامي اساسی بردارند، از تخریب کامل این آثار باارزش جلوگیری به عمل آورند و توان بالقوه محله را برای جذب افراد و حتی گردشگران بالفعل کنند. سرمایه‌گذاری در این بخش و ایجاد مراکز تجاری و بافت تجاری به‌عنوان عامل مهمي در ایجاد حس سرزندگی می‌تواند نقش بسزایی در جذب هرچه بیشتر افراد و تقویت حس سرزندگی در بافت ایفا کند.