|  سعید درویشی |   دبیر گروه هلال |

گروه هلال روزنامه «شهروند» در هفته کاهش اثرات بلایای‌طبیعی (19-25 مهر)  با صاحبنظران و کارشناسان مدیریت بحران گفت‌و‌گو می‌کند تا ابعاد تازه‌ای از مسائل مربوط به بحران‌های طبیعی برای مردم روشن شود. تأکید بر اهمیت فراگرفتن «آموزش‌های همگانی و عمومی» از جمله اهداف ما در این سلسله مصاحبه‌هاست. امروز گفت‌و‌گویی داریم با دکتر مهدی نجفی، عضو هیأت علمی و معاون آموزش‌همگانی، عمومی و تخصصی موسسه آموزش عالی علمی-کاربردی هلال ایران. در این گفت‌و‌گو نتایجی را که از پژوهش دانشگاهی نجفی و همکاران او درخصوص آمادگی مردم در برابر زمین‌لرزه احتمالی تهران به دست آمده است، مرور کرده‌ایم. این پژوهش براساس «شاخص آمادگی عمومی» (PRR) که از سوی سازمان مدیریت بحران آمریکا(FEMA) معرفی شده، انجام شده است. این شاخص 10نمره دارد که 7نمره آن مربوط به رفتار اشخاص برای آمادگی در برابر بلایاست.
دکتر نجفی به «شهروند» گفت: «در این پژوهش ابتدا مناطق شهر تهران براساس سطح اجتماعی و اقتصادی به چند طبقه تقسیم شد. بعد به صورت تصادفی از بین این طبقات، چند منطقه و از بین این مناطق چند محله انتخاب شد. سپس از بین محلات انتخاب شده، افرادی به‌عنوان نمونه آماری انتخاب شدند.» براساس نتایج این تحقیق، میانگین نمره آمادگی خانواده‌های تهرانی در مقابل زمین‌لرزه، 76/1 از نمره 7 بود. دکتر نجفی با بیان این مطلب ادامه داد: «اگر بخواهیم آمادگی مردم تهران را در مقابل زلزله اعلام کنیم، براساس «شاخص آمادگی عمومی» که از پاسخ‌های مردم به‌دست آمد، در بهترین حالت 5/13درصد مردم تهران در مقابل زلزله آمادگی دارند یعنی 5/86‌درصد مردم تهران در مقابل زمین‌لرزه که مخاطره اصلی شهر تهران است، آماده نیستند.»
وقتی از خود مردم پرسیده شد که چقدر در مقابل زمین‌لرزه آماده هستید، 7/39‌درصد اعلام آمادگی کردند. این آمادگی از آمادگی نسبی تا آمادگی کامل اعلام شده است. دکتر نجفی در این خصوص گفت: «7/39‌درصد حرف خود مردم است و عدد 5/13درصد نتیجه‌ای است که براساس شاخص به‌دست آوردیم. این آمارها نشان می‌دهد که 2/26‌درصد مردم تهران توهم آمادگی دارند یعنی با وجود آن‌که به هیچ‌وجه آماده نیستند، خودشان فکر می‌کنند که آمادگی دارند.»
در این پژوهش مشخص شد که 3/73‌درصد از مردم تهران اعتقاد دارند که احتمال وقوع زمین‌لرزه در تهران وجود دارد. دکتر نجفی در این‌خصوص گفت: «به عبارت دیگر بیشتر مردم تهران معتقدند که در تهران احتمال وقوع زمین‌لرزه وجود دارد، یعنی از خطر آگاه هستند و درک آنان از خطر نسبتا خوب است.»
در مواجهه با این پرسش که آیا زمین‌لرزه تهران خانواده شما را تهدید می‌کند، 5/78‌درصد مردم تهران پاسخ مثبت داده‌اند. معاون موسسه آموزش عالی علمی_کاربردی هلال ایران درباره این یافته پژوهش توضیح داد: «این بدان معناست که مردم تهران این درک را دارند که احتمال وقوع زمین‌لرزه در تهران وجود دارد و آن را تهدیدی برای خانواده‌ خود می‌دانند.»
نجفی ادامه داد: «از طرف دیگر در بهترین حالت، 5/13درصد مردم تهران در مقابل زمین‌لرزه آماده هستند و این یک مسأله مورد تأمل است. یعنی از یک طرف،‌درصد زیادی از مردم احتمال وقوع زمین‌لرزه را بالا دانسته و آن را تهدیدی برای خانواده خود می‌دانند ولی از طرف دیگر ‌درصد کمی از آنان در مقابل زمین‌لرزه آماده  هستند.»
در پاسخ به این پرسش که آیا مانعی برای آمادگی شما در مقابل زمین‌لرزه وجود دارد، 1/25‌درصد مردم تهران گفته‌اند که مانعی در این خصوص وجود ندارد و به نظر 75‌درصد مردم تهران موانعی برای آمادگی آنان در مقابل زمین‌لرزه وجود دارد. دکتر نجفی گفت: «پاسخگویان به این پرسش، گرفتاری‌های روزمره، سهل‌انگاری خودشان و محدودیت‌های مالی را موانعی بر سر راه آمادگی‌شان در مقابل زمین‌لرزه اعلام کردند.»
وقتی از مردم تهران پرسیده شد که نقش آموزش‌های همگانی برای آمادگی شما در مقابل زمین‌لرزه چقدر خواهد بود، 4/80‌درصد مردم پاسخ دادند که اگر آموزش لازم را ببینند می‌توانند در برابر زلزله آماده شوند.
در این پژوهش، 9/38‌درصد تهرانی‌ها معتقد بودند که آماده‌کردن خانواده‌هایشان در مقابل زمین‌لرزه وظیفه دولت است. 4/39‌درصد نیز پاسخ دادند که وظیفه دولت نیست و خانواده‌ها خودشان باید آماده شوند. 7/21‌درصد نیز نمی‌دانستند که ایجاد آمادگی در مقابل زمین‌لرزه وظیفه دولت است یا خودشان باید اقدام کنند.
نجفی افزود: «وقتی از مردم پرسیده شد آیا به نظر شما مسئولان به اندازه لازم برای آمادگی مردم فعالیت کرده‌اند، 61‌درصد پاسخگویان، پاسخ منفی دادند یا مطمئن نبودند که مسئولان فعالیت لازم را در این خصوص انجام داده‌اند یا خیر.»
معاون آموزش‌های همگانی، عمومی و تخصصی موسسه آموزش‌عالی هلال ایران با اشاره به فعالیت‌های انجام شده در زمینه آموزش‌ به مردم تصریح کرد: «جمعیت هلال‌احمر و سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران فعالیت‌های خوبی در زمینه آموزش کرده‌اند و شاید یکی از دلایلی که مردم تصور می‌کنند فعالیت لازم انجام نشده است، اطلاع‌رسانی کم بوده است و در اینجاست که نقش رسانه‌ها مشخص می‌شود.»
او تصریح کرد: «این پژوهش نشان می‌دهد که صرفا نباید به موضوع آموزش توجه کرد و از سایر موضوعات مانند موانع آماده نبودن مردم تهران در مقابل زمین‌لرزه احتمالی غافل شد.»
عضو هیأت‌علمی موسسه آموزش‌عالی هلال ایران در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان این‌که با توسعه نامتوازن کشورها میزان حوادث و بلایا افزایش پیدا کرده است، گفت: «در بسیاری از موارد، ‌توسعه نه‌تنها باعث کاهش آثار مخرب مخاطرات نشده بلکه برعکس آنها را افزایش داده است.»
او دلیل این مسأله را افزایش آسیب‌پذیری جوامع بر اثر توسعه نامتوازن دانست و گفت: «مثلاً 50‌سال پیش در سواحل دریاها تأسیسات و امکانات خاصی وجود نداشت اما پس از توسعه کشورها مراکز تفریحی و سازه‌های توریستی در سواحل ساخته شد و مردم برای گذراندن اوقات فراغت و زندگی در این مراکز حضور دارند و این مسأله باعث افزایش مواجهه آنان با مخاطرات و در نتیجه افزایش خطر بلایا شده است.»
نجفی به‌عنوان مثال به سونامی‌ سال 2004 در سواحل جنوب‌شرقی آسیا اشاره کرد و گفت: «در این سونامی بیش از 250‌هزار نفر کشته شدند؛ تا 20‌سال پیش از وقوع این سونامی، سازه چندانی در این سواحل وجود نداشت و اگر 20‌سال پیش این سونامی اتفاق می‌افتاد، شاید تعداد تلفات آن از چند ده نفر بیشتر نمی‌شد.» او با بیان این‌که انسان با توسعه نامتوازن باعث افزایش آسیب‌پذیری در برخی نقاط شده است، افزود: «توسعه را می‌توان به تیغ دو دم تشبیه کرد که از یک‌طرف با افزایش مقاومت سازه‌ها و ایجاد برخی ساختارها باعث کاهش آثار حوادث می‌شود و از طرف دیگر افراد را بیشتر در معرض مخاطرات قرار می‌دهد و باعث افزایش خطرپذیری و در نتیجه افزایش خسارات و تلفات می‌شود.»
معاون موسسه آموزش‌عالی هلال ایران خاطرنشان کرد: «‌برای جلب توجه مردم به راه‌هایی که آنان را در مقابل اثرات نامطلوب مخاطرات حفظ کند، یک روز با عنوان روز کاهش اثرات بلایای‌طبیعی نامگذاری
شده است.»