مهرنوش گرکانی- شهروند حقوقی | تنها شش‌سال داشت که طالبان به روستاهای اطراف محل زندگی‌اش حمله کرده بودند و هر لحظه به روستای‌شان نزدیک‌تر می‌شدند. بیشتر اهالی روستا فرار را ترجیح دادند. طالبان بیشتر شهرهای افغانستان را تحت‌کنترل گرفته بود و فرار، تنها از روستا یا شهری به روستا یا شهر دیگر نبود؛ باید دیار را ترک می‌کردند. خانواده‌اش مثل هزاران خانواده دیگر، راه مهاجرت را در پیش گرفتند. نزدیک‌ترین مرزی که مهاجرت به آن میسر بود، مرز ایران بود. دشت‌های وسیع، کوه‌های بلند و دشواری عبور از مرز در مقابل‌شان بود. برای عبور از مرز و وارد شدن به ایران باید از راه‌های غیرقانونی اقدام می‌کردند. فیروزه در آن زمان کودک بود و از ورود غیرمجاز چیزی نمی‌دانست. تنها پیاده‌روی‌های طولانی، خستگی‌ها، گرسنگی‌ها و تشنگی‌ها را به یاد می‌آورد. پررنگ‌ترین صحنه‌ای که به یاد دارد، خودرویی بود که مسافت طولانی‌ای را با آن طی کردند.
البته دلیل به یاد داشتن این صحنه، وجود بره‌هایی بود که در کنار ما، پشت خودرو بود و فیروزه با آنها بازی می‌کرد. روزها و هفته‌ها سپری شد تا توانستند وارد مرزهای ایران شوند و سرپناهی برای خود تأمین کنند. البته این مهاجرت خود مشکلات جدیدی را برای او و خانواده‌اش در ایران رقم زد. در سه دهه گذشته با ورود غیرقانونی اتباع بیگانه به ایران، بسیار روبه‌رو بودیم. هر روز تعداد ورود افغانی‌تباران به ایران بیشتر و بیشتر می‌شود اما بسیاری از آنان از راه‌های قانونی پا به مرزهای کشورمان نمی‌گذارند. در عین حال که مهاجران قانونی که از کشورهای مختلف به ایران آمده‌اند، تنها گاهی با مشکلات بسیار کمی مواجه هستند، اتباع غیرمجاز مشکلات بسیاری برای خودشان و دولت و مردم ایران به وجود آورده‌اند. عدم استفاده از امکانات تحصیلی، کسب درآمدهای قانونی، استفاده از برخی امکانات رفاهی، عدم امکان خریداری وسایل نقلیه و املاک یا اجاره ملک ازجمله مشکلاتی است که مهاجران غیرقانونی در ایران با آن مواجه می‌شوند.
مجازات برای ورود غیرقانونی
ورود غیرقانونی به هر یک از کشورهای جهان، ممنوع است. علاوه بر آن حمل‌ونقل اتباع خارجی غیرمجاز به‌عنوان قاچاق انسان مطرح است و برابر مقررات و دستورالعمل‌های ناجا، افرادی كه مبادرت به حمل‌ونقل اتباع مذكور در سطح كشور می‌کنند، خودروی آنان حداقل به مدت 6 ماه توقیف و پرونده رسیدگی به جرم آنها جهت اعمال قانون محكومیت حبس یک الی 3سال برابر ماده 554 قانون مجازات اسلامی، برای حاملان و مطلعان از وقوع جرم به محاكم قضائی ارجاع می‌شود.
محمدصالح نیکبخت، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری درباره قوانین قاچاق انسان در ایران به «شهروند» گفت: در قانون چیزی به نام قاچاق انسان وجود ندارد. گذراندن اتباع خارجی بدون داشتن مجوز ورود به ایران، عنوان قاچاق انسان پیدا کرده است و مشمول مقررات اصلاح‌شده در گذرنامه در سال‌های بعد از انقلاب می‌شود. مجازات این افراد که به ورود غیرقانونی مهاجران به ایران کمک می‌کنند، حبس است. این وکیل پایه یک دادگستری سپردن کار به این مهاجران غیرقانونی را خلاف مقررات دانست و افزود: مطابق قانون و مقررات بکارگیری افرادی که اجازه ورود و اقامت به ایران را ندارند، ممنوع است. وزارت کار و امور اجتماعی در این مورد اقداماتی را در دستور کار خود قرار داده است. اما با توجه به این‌که دستمزد این افراد که اغلب از افغان‌ها هستند از دستمزد کارگران ایرانی بسیار پایین‌تر است، افراد سودجو و کسانی که نیاز به کارگران دارند تمایل دارند تا از این مهاجران برای کار استفاده کنند.
این حقوقدان درباره نحوه جلوگیری از کار کردن مهاجران غیرقانونی گفت: جلوگیری از کار کردن آنها بسیار دشوار است. تنها راه برای عدم حضور آنها در بازار کار، حضور بازرسان در محل‌هایی است که بیشتر از مهاجران برای انجام کارها استفاده می‌شود. البته حضور بازرسان در تمام اوقات و تمام این کارگاه‌ها امکان‌پذیر نیست. این بازرسان پس از مواجهه با این موارد تنها کارفرمایان را جریمه نقدی می‌کنند و امکان این وجود ندارد که برای آنها مجازات زندان در نظر گرفت. سیاست کشور ما در راستای توسعه جرم‌زایی نیست و سیاست کاهش جرایم در کشور در دستور کار است تا از میزان عناوین مجرمانه کاسته شود. بنابراین چاره دیگری برای جلوگیری از این امر وجود ندارد و تلاش در این است که متخلفان کمتر به مجازات حبس محکوم شوند. نیکبخت درباره جلوگیری از ورود اتباع بیگانه به صورت غیرقانونی به کشور نیز گفت: ایران حدود 3هزار کیلومتر مرز دارد. برای جلوگیری از ورود غیرقانونی اتباع نمی‌توان دور کشور را دیوار کشید. ورود غیرقانونی اتباع در تمام دنیا به کشورهای مختلف وجود دارد و یکی از مشکلات جدی دولت‌هاست. حتی وعده ترامپ مبنی بر کشیدن دیوار بین مرز آمریکا و مکزیک، احتمالا به قرن آینده موکول شود. درواقع چنین کاری امکان‌پذیر نیست.
قانون مجازات قاچاقچیان انسان
تغییر کرد
در سال 91 قانون مجازات افرادی که اتباع غیرمجاز را از مرزها به داخل ایران قاچاق می‌کنند، مورد بازبینی قرار گرفت. در بازبینی مجدد این قانون، نمایندگان مجلس با توجه به طرح پیشنهادی وزارت کشور ابتدا مصادره خودرو و بعد حتی دستگیری و حبس قاچاقچیان اتباع را لحاظ کردند. محمد کاظمی، نماینده مجلس شورای اسلامی درباره ورود مهاجران به ایران به «شهروند» گفت: مبادی ورود به کشور می‌تواند مرزهای هوایی، زمینی و دریایی باشد. براساس قانون وظیفه نیروی انتظامی و سازمان اتباع بیگانه است که باید ورود و خروج افراد از کشور را به صورت دقیق کنترل کنند. نماینده مردم ملایر در مجلس درباره قوانین مجازات ورود غیرقانونی به کشور اینگونه توضیح داد: قانون مجازات ورود غیرمجاز اتباع بیگانه وجود دارد. در این قانون اختیاراتی به قاضی داده شده است تا مجازات لازم را تعیین کند. با توجه به صلاحدید قاضی مجازات‌هایی مثل حبس و جریمه برای آنها درنظر گرفته شده است. در این مورد خلأ قانونی وجود ندارد.
کاظمی برای جلوگیری از این اتفاق به لزوم تقویت مرزبانی‌های کشور اشاره کرد و افزود: عموم ورود مهاجران غیرقانونی از مرزهای زمینی در شرق کشور اتفاق می‌افتد و جلوگیری از این اتفاق بر دوش مرزبان‌های کشور است. مرزبانی‌های کشور برای جلوگیری از ورود غیرقانونی به داخل کشور باید تقویت شود. همچنین نیاز به بهبود همکاری با مرزبانی کشورهای همجوار نیز ازجمله اقداماتی است که برای کنترل و جلوگیری از ورود غیرقانونی به مرزهای کشور الزامی است. حضور بسیار زیاد اتباع افغان غیرقانونی در کشور این ضرورت را به وجود می‌آورد تا برای جلوگیری از افزایش آن اقدامات لازم انجام شود. باید از تمام ابزارهای ممكن در راه پیشگیری از قاچاق انسان استفاده شود. فعالیت آموزشی، فرهنگی، امنیتی و اقتصادی ازجمله اقداماتی است که باید در این زمینه انجام گیرد. همچنین تصویب قوانین جدیدی برای تحقق این امور می‌تواند بسیار مفید و كارساز باشد. در عین حال سرمایه‌گذاری در حوزه پیشگیری از وقوع قاچاق بسیار كم‌هزینه‌تر از حوزه مبارزه است.