آرمین منتظری| نشست صلح سوریه در «آستانه» نزدیک است اما در این میان دو متحد اصلی حامی دولت بشار اسد در سوریه درخصوص ترکیب نشست آتی در قرقیزستان دچار اختلاف‌نظر شده‌اند.
دو روز پیش جواد ظریف در گفت‌وگویی صراحتا اعلام کرد که ایران با حضور هیأت آمریکایی در این نشست موافق نیست، اما سرگئی لاوروف، همتای روسی جواد ظریف نیز در سخنانی اعلام کرد که که با وجود مخالفت ایران با این اقدام، مسکو از واشنگتن برای شرکت در نشست دعوت خواهد کرد.
ایران و روسیه از متحدان اصلی دولت بشار اسد در جنگ با شورشیان مسلح سوری و داعش بوده‌اند. اتحاد این دو کشور در برهه‌ای از زمان آن‌قدر نزدیک شد که ایران پایگاه هوایی خود در همدان را برای سوختگیری جنگنده‌های روسی که قصد حمله به مواضع تروریست‌ها در سوریه را داشتند، در اختیار قرار داد. همکاری‌های این دو کشور در کمک به دولت بشار اسد در جنگ داخلی این کشور موجب شد تا این کشور تا حدودی دست برتر را در مقابل شورشیان مسلح به دست آورد.
اما ماجرای اختلاف‌نظر ایران و روسیه از زمانی آغاز شد که ترکیه به‌عنوان کشور سوم مذاکراتی را با روسیه آغاز کرد و درنهایت سه کشور ایران، روسیه و ترکیه در نشستی در مسکو تصمیم به کمک برای برقراری آتش‌بس در سوریه گرفتند. در همین زمان بود که روسیه نیز اعلام کرد به تدریج از حضور نظامی خود در سوریه خواهد کاست. در مقابل، این ترکیه بود که بر حضور نظامی‌اش افزود و عملیات‌هایی را در منطقه الباب صورت داد.
حالا وزیر خارجه روسیه می‌گوید که «مکانیسم دعوت به مذاکرات آستانه مشارکت همگان ازجمله ایالات متحده را ممکن میکند». او می‌گوید: «روسیه با وجود اعتراض ایران، از دولت آمریکا برای حضور در مذاکرات آستانه پیرامون سوریه دعوت خواهد کرد و در آینده مشخص خواهد شد که چه کسی در دیدار آستانه شرکت خواهد داشت.»
سخنان لاوروف درحالی اعلام می‌شود که علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی که تاکنون بارها برای مذاکره با روسها به مسکو سفر کرده است، در سخنانی اعلام کرد: «به دلیل مخالفت ایران با مشارکت آمریکا در اجلاس آستانه، هیچ‌گونه دعوت مشترکی برای حضور آمریکا از سوی سه کشور مبتکر برگزاری اجلاس به عمل نیامده است.» شمخانی با اشاره به سوابق بدعهدی و ناکارآمدی آمریکا برای برقراری آتش‌بس و هدایت طرفین درگیری در سوریه به سمت گفت‌وگو اظهار داشت: «هیچ دلیلی برای مشارکت آمریکا در مدیریت، راهبری و هدایت ابتکارات سیاسی جاری در بحران سوریه وجود نداشته و ایفای نقش این کشور در اجلاس آستانه نیز کاملا منتفی است.» به گفته شمخانی، جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری که اصلی‌ترین نقش را در پشتیبانی از دولت قانونی سوریه در مبارزه با تروریسم داشته است، در فرآیندهای سیاسی ازجمله اجلاس آستانه نیز حضوری پررنگ و فعال خواهد داشت.
نماینده مقام معظم رهبری با اشاره به برخی اخبار منتشرشده پیرامون دعوت از آمریکا برای حضور در اجلاس آستانه خاطرنشان کرد: «به‌طور قطع آمریکا در فرآیند گفت‌وگوها و جمع‌بندی نتایج اجلاس آستانه نقشی نخواهد داشت و احتمال دعوت کشور میزبان از آمریکا به‌عنوان ناظر در اجلاس وجود دارد.»
روز گذشته علی‌اکبر ولایتی، رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز در دیدار با نخست‌وزیر سوریه به‌طور ضمنی حتی با حضور عربستان و قطر هم در نشست آستانه مخالفت کرد و گفت: «جمهوری اسلامی ایران قاطعانه مخالف حضور آمریکاست. اگر اوضاع این‌طور پیش برود نگرانی از این است که عربستان و قطر هم بخواهند حضور یابند، درحالی‌که در اعزام و تجهیز تروریست‌ها نقش داشتند.»
بدین‌ترتیب، به نظر می‌رسد که ایران نه‌تنها موافق حضور آمریکا در نشست آستانه نیست بلکه با حضور کشورهایی نظیر عربستان و قطر نیز مخالف است. ایران تلاش میکند تا موضوع سوریه در محدوده محوریت سه کشور ترکیه، روسیه و ایران حل‌وفصل شود، اما از آنجایی که روسها همواره به تحولات پیرامونی خود به‌عنوان فرصتی برای امتیاز گرفتن از آمریکا می‌نگرند، اصرار دارند که هیأتی از آمریکا نیز در این نشست حضور داشته باشد. به نظر می‌رسد که با روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا، روسها تلاش می‌کنند تا در سیاست‌های خود در سوریه تغییراتی را ایجاد کنند تا زمینه برای مذاکره با دولت آینده آمریکا مهیا شود. از سوی دیگر، مسکو خواهان آن است که هزینه‌های حضورش در سوریه را کاهش دهد. حتی در همین زمینه و در نوامبر گذشته، دولت روسیه دستور قطع یک تریلیون روبل در بخش نظامی را داد که نشان می‌دهد محدودیت‌های اقتصادی در دیپلماسی دفاعی مسکو وجود دارد.
تحلیلگران بر این عقیده‌اند که این عقب‌نشینی روسیه از سوریه گواهی بر این موضوع است که روسیه به دلیل مشکلات اقتصادی، خواهان یافتن راه حلی سیاسی برای پایان یافتن مناقشه سوریه است و زمانی که صحبت یافتن راه حلی سیاسی برای سوریه به میان می‌آید، روسیه تمام تلاش خود را خواهد کرد که در این‌خصوص با آمریکا معامله کند، چراکه مسلما روسیه در بحرانی ورود نخواهد کرد، مگر این‌که بخواهد منافع خود را تأمین کند و منافع روسیه به‌عنوان یک قدرت بزرگ که بسیاری از سیاست‌های خود را در رقابت با آمریکا تعریف میکند، به معنای امتیاز گرفتن از آمریکاست و تا زمانی که روسیه به نوعی از انواع، مسیر مذاکره با آمریکا را باز نکند، گرفتن امتیاز نیز معنایی نخواهد داشت. این رفتار دقیقا همان رفتاری است که ایران را نگران میکند. اعلام مخالفت‌های مقامات عالیرتبه ایران درباره حضور آمریکا در نشست آستانه، حاوی این پیام است که ایران هیچ تمایلی نداردکه منافعش در سوریه در گیرودار مذکرات روسیه و آمریکا، تکه و پاره شود. در واقع ایران در تلاش است تا از منافع حیاتی خود که ممکن است قربانی مذاکرات و معامله‌های احتمالی روسیه و آمریکا در آینده نزدیک شود، حفاظت کند. در این میان ایران ترکیه را نیز درخصوص تحولات سوریه، بیش از آن‌که دوست خود ببیند، رقیب می‌داند. اهداف نهایی دولت ترکیه درخصوص سوریه انطباقی با اهداف و منافع ایران ندارد، هرچند ممکن است دو کشور در کوتاه‌مدت و بر سر مسائلی نظیر آتش‌بس در سوریه، توافق حاصل کنند. علاوه بر این، سیاست‌های ترکیه در سوریه بیش از آن‌که به ایران نزدیک باشد، به آمریکا، عربستان و قطر نزدیک است.
در واقع ایران درحال حاضر در مذاکرات آستانه با ترکیبی عجیب روبه‌رو است. از یک‌سو، ترکیه قرار دارد که همان‌طور که ذکر شد، تمایل بیشتری به پیروی از سیاست‌های آمریکا دارد و در برخی موارد با عربستان و قطر نیز هم‌افزایی دارد. از سوی دیگر نیز روسیه قرار دارد که هیچ فرصتی را برای گرفتن امتیاز از آمریکا بر سر سوریه از دست نخواهد داد. مجموعه این موارد را که کنار هم بگذاریم، نگرانی‌های ایران درباره نشست آستانه کاملا بدیهی جلوه میکند. ایران از یک‌سو نمی‌خواهد قربانی بازی بزرگان شود و از سوی دیگر نیز نمی‌خواهد صحنه را به رقیب منطقه‌ای خود ببازد.