به‌ناز مقدسی روزنامه نگار

قاچاق یک شغل یواشکی است. از همان شغل‌هایی که پیچ و دورهای زیادی دارد تا یک محموله به سلامت از مبدا به مقصد برسد و به اصطلاح، محموله «لو» نرود. با این حال، کشف انواع و اقسام محموله‌های قاچاق در گوشه و کنار شهرهای ایران هر روز تیتری از اخبار را به خودشان اختصاص می‌دهند و رابط‌های آن دستگیر می‌شوند.
مهره‌های اصلی محموله‌های قاچاق معمولا از آن پولدارهایی هستند که شغل اول‌شان یواشکی نیست؛ درست مثل آقای اسباب‌بازی فروش بازار تهران که پرونده بزرگترین محموله قاچاق ایران پس از انقلاب به نام او ثبت شد؛ محموله‌ای به ارزش 190‌میلیارد تومان. اسفند ماه ‌سال گذشته بود که 11کانتینر به پاسگاه شهید میرزایی هرمزگان وارد شدند و شک ماموران را برانگیخت. زمانی نگذشت که 24 کانتینر دیگر نیز پشت‌به‌پشت هم ایستادند تا از ایست بازرسی جاده عبور کنند؛ تا این‌که از طریق سامانه جامع گمرکی پیگیری مشخص شد که آنها در این سامانه ثبت نشده‌اند. اتفاقی که درنهایت با پیگیری‌های پلیس فتا و ماموران نیروی انتظامی به کشف 210کانتینر انواع کالای قاچاق ختم شد تا مرداد ماه امسال مهره‌های ریز و درشت این محموله میلیاردی دستگیر شوند. سردار عزیزالله ملکی، فرمانده انتظامی هرمزگان درباره بزرگترین محموله قاچاق 38‌سال اخیر کشور گفت: «این باند اقدام به واردات ظروف بلور و کریستال در قالب اسباب‌بازی و محموله‌ها را به بازار تهران، مشهد و اصفهان حمل می‌کردند. در این رابطه 23 نفر از رابطان و کسانی که در سازمان‌های مرتبط با این باند همکاری داشتند نیز دستگیر شدند اما مهره اصلی این باند کسی بود که در بازار تهران ‌اسباب‌بازی‌فروشی داشت و به صورت عمده اسباب‌بازی وارد می‌کرد.»
حجم قاچاق کالا و ارز
پس از انقلاب اسلامی
قاچاق‌های سازمان‌یافته چند سالی است که به‌عنوان یک معضل بزرگ اقتصادی و اجتماعی کشور تبدیل شده است. آخرین آمارهای رسمی در رابطه با ارزش کالاهای قاچاق کشف‌شده در 8ماه سال جاری، حدود 7‌هزار‌میلیارد تومان است، درحالی‌که این آمار برای کل‌ سال 94 حدود 5هزار‌میلیارد تومان بود. با این حال، اختلاف‌نظرهایی نسبت به این آمار وجود دارد، به‌طوری که حتی آمارهای غیررسمی میزان قاچاق در ایران را از واردات رسمی بیشتر محاسبه کرده است. دوسال پیش مرکز پژوهش ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز اعلام کرد حجم قاچاق کالا و ارز از 2/1میلیارددلار در‌ سال ١٣٥٨ به ٢٥میلیارددلار در سال١٣٩٢ افزایش یافته است. به‌عبارت دیگر، حجم قاچاق در سال٩٢ به نسبت سال٥٨ حدود ٢١برابر شده بود. با این حال آذرماه امسال سیدکمال‌الدین سیدریحانی، سرپرست اداره‌کل آمار و اطلاعات ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در‌باره حجم قاچاق کالا  گفت: «حجم قاچاق کالا و ارز از 25‌میلیارد دلار در ‌سال 92 به 15.5میلیارد دلار در‌ سال 95 رسیده است، یعنی رقم حجم قاچاق کالا در‌ سال 93 به میزان 19.8‌میلیارد دلار و در ‌سال 94،  15.5‌میلیارد دلار بوده است.»
علت روی آوردن به قاچاق
قاچاق در فرهنگ لغت یعنی چیزی که ورود آن به کشور یا معامله آن از طرف دولت ممنوع است. در علم اقتصاد به صورت مشخص به ورود و خروج کالا که مخفیانه از مرزهای کشور وارد یا خارج شود، قاچاق می‌گویند.
با این تعریف کاملا مشخص است که این شغل مخفیانه از یک طرف سود سرشاری را حواله قاچاقچیان می‌کند و از طرف دیگر به دلیل ممنوعیتش خطرناک و ریسک‌پذیر است. اما واقعیت تلخی که در رابطه با این پدیده وجود دارد، سودآوری بالا و مبالغ اغواکننده‌ای است که می‌تواند حتی کودکان را نیز به این کار جذب کند.
با این حال تحقیقات نشان می‌دهد که شهرهای مرزی کشور هدف اصلی قاچاقچیان است و به همین خاطر دانه‌درشت‌های این حرفه روی به مردمانی می‌آورند که بازار اقتصادی شهرهای‌شان از رونق افتاده و طعمه‌های خوبی برای ورود به دنیای قاچاق هستند. کالا، موادمخدر، مشروبات الکلی، اسحله، سوخت، دام و تجهیزات پزشکی از انواع کانتینرها و محموله‌های بزرگ قاچاق درکشور به شمار می‌روند. با این تعریف باید گفت قاچاقچیان هم درست مثل یک جامعه شهری، فقیر و پولدار دارند. دانه‌درشت‌ها به طمع درآمد بیشتر و زیردست‌های‌شان از سر بیکاری و برای کسب درآمد به این شغل روی می‌آورند. به عقیده کارشناسان محرومیت‌های اقتصادی و میزان بالای بیکاری در مناطق مرزی باعث افزایش قاچاقچیان و رونق قاچاق شده است.
راهکارهای مبارزه با قاچاق
 شاید حمایت از تولید داخلی یکی از بزرگترین اقداماتی است که در برابر قاچاق به‌ویژه قاچاق سازمان‌یافته می‌تواند اثربخش باشد. حمایت از تولید ملی می‌تواند تا حد زیادی از بازار پررونق واردات محموله‌های قاچاق جلوگیری کند. اردیبهشت‌ماه امسال اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری نیز در جلسه‌ای که به‌منظور مبارزه با قاچاق کالا و ارز برگزار شده بود بر این مسأله تأکید کره بود.
قاچاق کالا و ارز به این دلیل اهمیت زیادی دارد که مجرمان آن افراد عادی در جامعه نیستند و درواقع تبعات قاچاق در معیشت و زندگی مردم تاثیرات جبران‌ناپذیری می‌گذارد. به دلیل پیچیده و سخت‌بودن ترانزیت‌های بزرگ از محموله‌های قاچاق کالا، ردپایی از یک مهره متمول و دارای قدرت در بازار نیز به چشم می‌خورد. همین هم است که در حوزه جرم‌شناسی به مرتکبان چنین جرایمی «یقه‌سفید»ها اطلاق می‌شود. جرم یقه‌سفید در اشارات حقوقی و قانونی دلالت بر سوءاستفاده افراد بلندپایه از موقعیت و مقام خود دارد که بیشتر با جرایم مالی همراه ‌است.
ایستگاه پایانی قاچاق
واقعیت این است که دیگر نمی‌توان در رابطه با پدیده گسترده قاچاق که بازار کالاهای وارداتی را قبضه کرده است تنها به برخورد فیزیکی و کنترل مرزهای کشور اتکا کرد. درحال حاضر این مسأله باید به شکل ریشه‌ای در کشور حل‌وفصل شود و با یک مطالعه اجتماعی و اقتصادی گسترده به‌خصوص در رابطه با شهرهای مرزی کشور زمینه مساعدی را برای برخورد با پدیده قاچاق فراهم کرد. با این ‌حال بها دادن به تولیدات داخلی، حمایت از تولید‌کنندگان، اشتغالزایی و کارآفرینی در شهرهایی که بیکاری جوانان به یک معضل اصلی تبدیل شده می‌تواند یک مبارزه اجتماعی علیه قاچاق باشد. این اتفاق باعث محدود و کمترشدن اعضای باندها و سخت‌ترشدن کار دانه‌درشت‌های قاچاق در کشور خواهد شد.