دکتر محمدقلی یوسفی عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد علامه طباطبایی
اصولا اگر بخواهیم نقش دلالان را در علم اقتصاد بررسی کنیم جایگاهی برای فعالان و واسطه‌گران وجود ندارد. به‌خصوص در نظریه اقتصاد نئوکلاسیک که بر تعیین قیمت، خروجی و توزیع درآمد در بازارها از طریق عرضه و تقاضا تمرکز می‌کند، دلالی هیچ جایگاهی ندارد. این شاید یکی از اشکالات نظریات اقتصادی باشد، چراکه در عمل با مشکل مواجه هستند، چراکه نقش بین خریدار و فروشنده نادیده گرفته می‌شود اما در دنیای امروز بخشی از فعالیت‌های اقتصادی که روزبه‌روز هم بر میزان‌شان افزوده می‌شود گرایش به فعالیت‌های واسطه‌گری در بازار بیشتر شده است. دلیل این امر نیز بازدهی مطلوب این نوع فعالیت‌ها در مقایسه با فعالیت‌های مولد است. درواقع فعالیت‌های تولیدی و مولد پر زحمت، هزینه‌بر و پرمشغله هستند اما شغل دلالی و واسطه‌گری با کمترین هزینه بیشترین سود را به دست می‌آورد. به همین خاطر است که امروزه با پدیده افزایش واسطه‌گران و دلالان در بازار روبه‌رو هستیم. باید گفت سیاست‌های اقتصادی به گونه‌ای است که سودآوری را بالا برده و عملا سود در بخش‌های مولد کاهش پیدا کرده است. به‌طور مثال یک شرکت تولیدی باید علاوه بر هزینه‌هایی که صرف تولید محصولش می‌کند، مالیات و عوارض نیز بپردازد اما فعالیت‌های واسطه‌گری بعضی اوقات نه نیازمند سرمایه‌گذاری زیاد و نه پرداخت عوارض و مالیات است. همین هم شده که حالا تعداد واسطه‌گران در بازار هر کالا و فعالیتی زیاد شده و نمی‌توان به راحتی فعالیت‌های قانونی و سالم دلالان را از یکدیگر تشخیص داد. در نتیجه همیشه در پرونده‌های فساد مالی، اداری و غیره رد پای یک یا چند دلال نیز وجود دارد. با همه این تفاسیر اگر هدف از دلالی رونق کسب‌وکار و تولید باشد می‌توانیم بگوییم دلالی هم برای خریدار و هم برای فروشنده بسیار مفید نیز هست، چراکه واسطه‌گران می‌توانند در مدت زمان کم و صرف هزینه کمتری از طرف عرضه‌کننده و متقاضی، کالا را از تولید‌کننده به مصرف‌کننده برسانند. اما اگر تولید و بحث رونق بازار داخلی در کار نباشد تنها نقدینگی را جابه‌جا می‌کنند و حتی گاهی اوقات می‌توانند روی افزایش قیمت یک کالا تأثیر بگذارند. پر واضح است که یک دلال که در بازار اقتصادی فعالیت می‌کند به دنبال کسب درآمد و سود است اما اگر اطلاعاتی از نوع و شکل بازار برای خریدار و فروشنده شفاف باشد، حتی نیازی به واسطه‌گر نیز نیست. اگر هم نیاز باشد سودجویی دلال‌ها کمتر خواهد بود و هر کسی نمی‌تواند از آب گل‌آلود ماهی بگیرد. هر بار که یک کالا به دلیل عدم شفافیت و نظارت دقیق در بازار دست‌به‌دست بچرخد تعداد دلالان بیشتر خواهد شد و در نتیجه افزایش قیمت، گرانی و تورم را رقم خواهد زد.