شهروند| همایش اسلام و حقوق بشردوستانه که در رابطه با اصول بشردوستانه مشترک بین اسلام و حقوق بینالمللی بشردوستانه در سالن همایش‌های غدیر شهر قم برگزار شده بود، در روز 18 آذر به کار خود خاتمه داد. به گزارش «شهروند» کارشناسان حقوقی و علمای مذهبی بین حقوق بینالمللی بشردوستانه و اصول فقهیِ حقوقی و اخلاقیِ مبتنی بر آموزه‌های اسلام و دیگر ادیان، وجوه تشابه بسیاری یافتند. درطول این کنفرانس دو روزه، کارشناسانی بیش از 20 کشور در رابطه با شروط قانونی مربوط به حمایت از غیرنظامیان، به‌ویژه افرادی با ناتوانی جسمی و پناهندگان و نیز تأسیسات درمانی، بیماران و اجساد، به بحث و تبادل‌نظر پرداختند. علمای اسلامی و کارشناسان حقوق بینالمللی بشردوستانه همچنین نمایی کلی از قواعد درگیری مسلحانه را در رابطه با حفاظت از محیط‌زیست و منابع طبیعی ارایه کردند. درحاشیه این کنفرانس، همچنین یک نمایشگاه کتاب و آثار خوشنویسی در رابطه با موضوعات بشردوستانه، آیات قرآنی و احادیث، حقوق بینالمللی بشردوستانه عرفی و انتشاراتی به زبان‌های مختلف در رابطه با اسلام و حقوق بینالمللی بشردوستانه برگزار شد. این کنفرانس همچنین فرصتی بود برای نمایندگان دیگر ادیان تا میراث بشردوستانه دین خود را معرفی کنند. این رویداد، دومین کنفرانس بینالمللی در رابطه با اسلام و حقوق بینالمللی بشردوستانه در قم بود که توسط مرکز مطالعات تطبیقی اسلام و حقوق بینالمللی بشردوستانه، جمعیت هلال‌احمر ایران و کمیته بینالمللی صلیب‌سرخ در ایران برگزار شد. به گزارش «شهروند»، این مراسم که 17 آذرماه با سخنرانی ریاست جمعیت هلال‌احمر ایران، دکتر سیدامیر محسن ضیایی آغاز شد بود، روز 18 آذرماه با سخنرانی حجتالاسلاموالمسلمین معزی نماینده ولی‌فقیه و همچنین قرائت بیانیه پایان یافت.
چالشی اساسی
درخصوص نقض حقوق بشردوستانه
نماینده ولی‌فقیه درجمعیت هلال‌احمر درمراسم اختتامیه دومین کنفرانس بینالمللی اسلام و حقوق بشردوستانه که در قم برگزار شد، با اشاره به اهمیت برگزاری این‌گونه نشست درهمفکری و ارایه راهکارهای عملی برای تحقق حقوق بشردوستانه، بر توجه اسلام و همه ادیان الهی در این زمینه تأکید کرد و اعتقادات، احکام و اخلاق اسلامی را سه ریشه اصلی حقوق بشردوستانه در اسلام برشمرد و به آیات متعدد قرآنی در این زمینه اشاره کرد. نمایندگی ولی‌فقیه درجمعیت هلال‌احمر، حجت‌الاسلام والمسلمین معزی با اشاره به این‌که حقوق بشردوستانه علاوه بر اسلام درهمه ادیان ابراهیمی ریشه دارد، گفت: «در اسلام نگاه جامع و کاملی به ابعاد مختلف حقوق بشردوستانه و ویژگی‌های آن وجود دارد، هرچند که متأسفانه با وجود توصیه همه ادیان ابراهیمی و به‌ویژه آموزه‌ها و ارزش‌های اسلامی درباره رعایت حقوق انسان‌ها و حقوق بشردوستانه، در منطقه خاورمیانه و جهان با افراد و گروه‌هایی مواجه هستیم که خود را مسلمان، مسیحی و یهودی می‌نامند اما حقوق بشردوستانه را زیرپا می‌گذارند.» او خاطرنشان کرد: «امروز در سراسر دنیا، بشریت با چالشی اساسی درخصوص نقض حقوق بشردوستانه روبه‌رو شده است و اساس این معضل، افراد و گروه‌هایی هستند که با نام ادیان الهی ازجمله یهودی، مسیحی و مسلمان به طرق مختلف حقوق مسلم انسانی را زیر پا می‌گذارند؛ خود را یهودی خوانده و خانه را بر سر زنان و کودکان بی‌گناه و بی‌پناه تخریب می‌کنند، یا خود را مسیحی می‌دانند و مجلس عروسی را به عزا مبدل می‌کنند یا با نام اسلام مردم بی‌گناه را به خاک و خون می‌کشند و برخلاف آموزه‌های اعتقادی، اخلاقی و احکام دین رفتار می‌کنند.»
حجت‌الاسلام والمسلمین معزی، پژوهش و تحقیق در زمینه بررسی این‌گونه رفتارهای متناقض ازسوی گروهی اندک از مسلمانان اسمی را مهم‌ترین مسأله در زمینه حقوق بشردوستانه دانست و تصریح کرد: «اکنون که کشورهای یمن، عراق، فلسطین و سوریه میدان کشتار زنان، کودکان و غیرنظامیان شده است، کاوش درخصوص شرایط و عوامل این رفتارهای متناقض، غیرانسانی و ضداسلامی از مهم‌ترین موضوعات شایسته بحث درچنین همایش‌هایی است؛ چراکه این اقدامات وحشیانه با نام اسلام، جز اسلام‌‌هراسی و ضربه‌زدن به اسلام نتیجه دیگری ندارد.»
بررسی تأثیر سه عامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بر شکل‌گیری این رفتارها درتضاد با دین‌محور بعدی سخنان نماینده رهبر انقلاب در هلال‌احمر بود. وی دراین خصوص گفت: «البته مصون‌سازی جوانان از اقدام‌های خشونت‌آمیز و ضداسلامی، جز با تأکید بر تربیت اسلامی درسطوح مختلف خانواده تا مدرسه و دانشگاه امکان‌پذیر نیست. حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها، استادان و مبلغان دین در این زمینه نقش بسیار تأثیرگذاری را برعهده دارند.» فقر، محرومیت، خشونت و ناامیدی، از مهم‌ترین عوامل اجتماعی بود که حجتالاسلاموالمسلمین معزی به آنان پرداخت و افزود: «فقر و محرومیت همواره از انگیزه‌های دست‌زدن به خشونت بوده و این مسأله فرصت مناسبی برای گروه‌های قانون‌شکن فراهم می‌کند که با جذب و سازماندهی این افراد، درجهت مقاصد ضدبشری خود حرکت کنند و اساسی‌ترین راه مبارزه با این عامل مهم اجتماعی تقویت گروه‌های مردم‌نهاد و موسسات خیریه و عام‌المنفعه است که می‌توانند با جذب کمک‌های مردمی و بسیج نیروهای داوطلب، در کاهش محرومیت و بالابردن امید به زندگی درطبقه محروم جامعه موثر باشند.»
حجتالاسلاموالمسلمین معزی درپایان ضمن قدردانی از مسئولان مرکز مطالعات تطبیقی اسلام و حقوق بشردوستانه بین‌الملل و همه دست‌اندرکاران برگزاری دومین کنفرانس بینالمللی اسلام و حقوق بشردوستانه، عزم و اراده قوی نهادهای رسمی و دولتی درکنار همکاری و همیاری جامعه نخبگان حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها و همچنین موسسات و نهادهای مردمی چون هلال‌احمر و صلیب‌سرخ را لازمه برطرف‌کردن عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی یادشده که می‌تواند به خشونت، تروریسم و نقض حقوق بشردوستانه کمک کند، دانست.
تبیین جایگاه و نقش دین
در اقدامات بشردوستانه، بسیار حیاتی است
دبیرکل جمعیت هلال‌احمر نیز درمراسم اختتامیه دومین کنفرانس بینالمللی اسلام و حقوق بشردوستانه با اشاره به این‌که مخاصمات مسلحانه طی نیم‌قرن گذشته به نحو فوق‌العاده‌ای رشد داشته و خطوط متمایز‌کننده اهداف نظامی و غیرنظامی به نحو فزاینده‌ای کمرنگ شده‌اند، افزود: کشتار غیرنظامیان، به اسارت گرفتن زنان و کودکان و... که هم‌اکنون به نام دین و دستور الهی صورت می‌گیرد؛ برداشت غلط و کج‌فهمی آگاهانه یا ناآگاهانه از دین است که ضروری است با برگزاری چنین کنفرانس‌هایی دراین خصوص روشنگری شود. مهندس علی‌اصغر احمدی درمراسم اختتامیه دومین کنفرانس بینالمللی اسلام و حقوق بشردوستانه که به همت جمعیت هلال‌احمر و کمیته بینالمللی صلیب‌سرخ درشهر مقدس قم برگزار شد، با بیان این‌که برگزاری چنین کنفرانس‌هایی گامی بلند برای دستیابی به اجماع دیدگاه‌ها مبنی بر اشتراک ارزش‌ها و باورهای دینی و انسانی درجامعه بشری و نقش سازنده آن در رعایت کرامت انسانی به‌ویژه درصحنه‌های نبرد است، خاطرنشان کرد: مباحث مطرح‌شده دراین کنفرانس بسیار مفید و راهگشا بوده که بی‌شک در آینده درتعامل میان تعالیم دینی و حقوق بشردوستانه بسیار مفید خواهد بود. وی با اشاره به این‌که ارزش‌ها از بنیادی‌ترین عوامل درتبیین اندیشه افراد و جهت‌دهنده رفتار آنان در هرجامعه‌ای به شمار می‌آیند، افزود: ارزش، نسبت عاطفی آدمی با امور و سایر انسان‌هاست و هر امری که بتواند عواطف انسان‌ها را به‌گونه‌ای و با هر درجه‌ای از شدت و ضعف برانگیزد، نشان از قرارداشتن آن درحیطه ارزشی دارد.
التزام به نظام ارزشی مشترک
احمدی تصریح کرد: ارزش‌ها که خود در نظام آرمانی قرار دارند، باورهای اعتقادی و دینی را در برمی‌گیرند؛ این نظام ارزشی در ادیان مختلف از مولفه‌های بسیار نزدیک به هم برخوردار هستند. التزام به این نظام ارزشی مشترک در کنار سه شاخصه مشترک ادیان یعنی عقلانیت، معنویت و عدالت‌طلبی می‌تواند هر جریان دینی را از افراط‌و‌تفریط مصون بدارد. مهندس احمدی با بیان این‌که باور به کرامت انسانی، دعوت به صلح و رفتارهای مبتنی بر کرامت انسانی همگی از ارزش‌های مشترک ادیان و و مرکز ثقل تعالیم اسلامی هستند، تأکید کرد: التزام به این ارزش‌ها زمینه‌ساز تحقق امنیت و صلح پایدار خواهد بود. دبیرکل جمعیت هلال‌احمر اذعان کرد: وقایع تلخ و دردناک سال‌های اخیر در جهان به‌ویژه خاورمیانه، زنگ خطری را برای رهبران دینی جهان به صدا درآورد تا مسئولیت‌شان را برای ایجاد و حفظ صلح درک کرده و پیروانشان را به احترام متقابل و تساهل فراخوانند. تلاش رهبران دینی در کنار رهبران سیاسی برای التزام به پذیرش متقابل سایر ادیان می‌تواند وقوع جنگ‌های با لعاب مذهبی را به‌شدت محدود كند.
مهندس احمدی با اشاره به این‌که مخاصمات مسلحانه طی نیم قرن گذشته به نحو فوق‌العاده‌ای رشد داشته و خطوط متمایز‌کننده اهداف نظامی و غیرنظامی به نحو فزاینده‌ای کمرنگ شده‌اند، افزود: کشتار غیرنظامیان، به اسارت گرفتن زنان و کودکان، کشتن سربازان و افراد نظامی با روش‌های غیرانسانی، تخریب محیط‌زیست و تعرض به پیروان سایر ادیان که هم اکنون به نام دین و دستور الهی صورت می‌گیرد، برداشت غلط و کج‌فهمی آگاهانه یا ناآگاهانه از دین است که ضرورت روشنگری در این خصوص، برگزاری چنین کنفرانس‌هایی را تبيین می‌کند. وی در ادامه گفت: در دنیای معاصر با توجه به پیوند بسیار نزدیک جوامع بشری که عوامل حیاتی متعددی، ملت‌ها را به تعاون و همکاری و همزیستی مسالمت‌آمیز فرامی‌خوانند، تبیین جایگاه و نقش دین در رویکردهای متفاوت ازجمله حقوق بین‌الملل بشردوستانه و اقدامات بشردوستانه، بسیار حیاتی است.
امروز اخلاق، حقوق و مذهب
تافته‌ای به هم بافته‌اند
او بیان این‌که اثر عقاید مذهبی را در تدوین، توسعه و اجرای قانون نمی‌توان انکار کرد، افزود: با شکل‌گیری حقوق، هنجارهای دینی برخاسته از اندیشه رستگاری که پاسدار نظم سنتی کیفر بدکاران و پاداش نیکوکاران بوده، جای خود را به حقوق داد با این بینش به جرأت می‌توان گفت كه امروز اخلاق، حقوق و مذهب، تافته‌ای به هم بافته‌اند. مهندس احمدی با تأکید بر این‌که در عرصه بین‌الملل، طی سالیان متمادی، معاهدات و اسناد بسیاری در خصوص افراد درگیر جنگ و غیرنظامیان و سایر افرادی که به نوعی با مخاصمات مسلحانه در ارتباط هستند، در نظر گرفته شده است. جامعه جهانی با تصویب کنوانسیون‌های گفت بینالمللی مانند کنوانسيون‌های ژنو و لاهه و سایر کنوانسیون‌ها سعی در ایجاد یک اصول اساسی بشردوستانه در زمان رخدادهای جنگی كرد، این کنوانسیون‌ها و قوانین که تحت عنوان حقوق بشردوستانه نامیده می‌شوند، قوانینی هستند که رعایت آنها اگر چه از وقوع جنگ جلوگیری نمی‌کند، اما دردها و آلام انسانی را تا حدودی می‌کاهد. وی یادآور شد: این قوانین به نوعی مورد تأکید ادیان آسمانی هستند. ادیان الهی و بالاخص اسلام، قوانین گسترده‌ای را بر پایه عدل، رحمت و رعایت حقوق انسانی در زمان بروز جنگ تدوین كرده و از غیرنظامیان و افراد خاص همچون زنان، کودکان و سالخوردگان و حتی اجساد حمایت کرده و بی‌احترامی به آنان را نهی می‌کند. وی در پایان با اشاره به این‌که این کنفرانس اهتمام و تلاشی مشترک از سوی تمامی دست‌اندرکاران و آزاد‌اندیشانی بوده است که همچنان باور به ارزش‌های الهی و انسانی را تنها راه عملی برای حفظ انسانیت در میان بشریت می‌دانند، ابراز امیدواری کرد که برگزاری چنین کنفرانس‌های بینالمللی بتواند گامی موثر در راستای تحقق دستورات و آموزه‌های بشردوستانه ادیان به‌ویژه اسلام جهت رعایت کرامت انسان به‌خصوص در صحنه‌های نبرد باشد.
گفتنی است در این مراسم از برگزارکنندگان این مراسم تجلیل و قدردانی شد. همچنین در دومین کنفرانس بینالمللی اسلام و حقوق بشردوستانه کارگاه‌هايي همچون احترام به حقوق بشردوستانه بینالمللی عامل منازعات امروز بررسی چالش‌های محیط‌زیست در کنفرانس اسلام و حقوق بشردوستانه بینالمللی برگزار شد. در پایان این همایش نیز از10 کتاب منتشر شده با محور اسلام و حقوق بشردوستانه رونمایی شد.
بیانیه پایانی دومین همایش بینالمللی اسلام و حقوق بشردوستانه
این کنفرانس به ابتکار و همت مرکز مطالعات تطبیقی اسلام و حقوق بشردوستانه و با حمایت جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران و دفتر نمایندگی کمیته بینالمللی صلیب‌سرخ در ایران، همچنین مشارکت علمی نهادهای حوزوی و دانشگاهی در ایران برگزار شد. در بیانیه پایانی این کنفرانس تصریح شده است: از دیدگاه شرکت‌کنندگان در این کنفرانس، در اسلام و سایر ادیان توحیدی، اصالت و تقدم صلح بر جنگ مورد تأکید است و تلاش برای پیشگیری از بروز مخاصمات مسلحانه و کاهش آثار زیانبار این مخاصمات بر انسان‌ها و محیط‌زیست انسانی وظیفه‌ای دینی و مقدس است. در ادامه آمده است: شریعت اسلام در قالب قرآن، سنت و میراث فقهی مبتنی بر این دو منبع، اهتمام جدی به پیشگیری و محدودسازی جنگ دارد. احکام فقه اسلامی ناظر به آداب جنگ، نحوه برخورد با غیرنظامیان و گروه‌هایی که از جنگ بازمانده‌اند، حکایت از مشترکات بین اسلام و حقوق بشردوستانه بینالمللی دارد. از این رو هر نوع ترویج و نشر این بخش از فرهنگ اسلامی، تقویت حقوق بشردوستانه و فرهنگ صلح در جهان است.
همچنین در بخش دیگری از این بیانیه تأکید شده است: کاهش آلام قربانیان جنگ به‌ویژه کمک‌رسانی به آسیب‌دیدگان جنگی، آوارگان ناشی از مخاصمات مسلحانه و نهضت امداد‌رسانی به این گروه‌ها از ارزش‌های مشترک مورد تأکید اسلام و حقوق بین‌الملل بشردوستانه است و شرکت‌کنندگان بر امداد‌رسانی و ارسال کمک‌های بشردوستانه به آسیب‌دیدگان مخاصمات مسلحانه را بدون هرگونه تبعیض قومی، نژادی و مذهبی وظیفه دینی و انسانی می‌داند. در ادامه این بیانیه تأکید شده است: شرکت‌کنندگان در کنفرانس، احترام به اجساد کشته‌شدگان در جنگ‌ها، ممنوعیت هرگونه توهین و قطع اعضای آنها و حق خانواده‌ها بر اطلاع یافتن از سرنوشت مفقودان جنگ را از قواعد حقوق بشردوستانه می‌دانند که در بالاترین سطح خود مورد سفارش و تأکید معارف اسلامی است. در ادامه آمده است: سخنرانان در پنل تخصصی حمایت از محیط‌زیست و آب، اهمیت و جایگاه آب را در مخاصمات مسلحانه از جنبه‌های مختلف بررسی و تبیین نمودند. در این چارچوب، منع تخریب ذخایر و تأسیسات آبرسانی، منع آلوده‌سازی آب‌ها، تسهیل و فراهم‌سازی آبرسانی به آسیب‌دیدگان جنگ‌ها و ممنوعیت محروم‌کردن مردم غیرنظامی از دسترسی به آب و منابع آبی ازجمله محورهای مورد تأکید در این کنفرانس بود.
همچنین در ادامه بیانیه خاطرنشان شده است: از دیدگاه شرکت‌کنندگان در این کنفرانس، ترویج و نشر حقوق بشردوستانه به‌ویژه با رویکرد اسلامی از طریق آموزش همگانی و تخصصی در مراکز آموزشی، چاپ کتاب و منشورات آموزشی، برگزاری همایش‌ها و نشست‌ها علمی در دانشگاه‌ها و مراکز حوزوی وظیفه‌ای اخلاقی و دینی است. در این راستا، از برگزارکنندگان این کنفرانس، شخصیت‌ها و نهادهای علمی شرکت‌کننده و سازمان‌های حامی ازجمله جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران و کمیته بینالمللی صلیب‌سرخ تشکر و قدردانی می‌شود. در پایان این بیانیه تصریح شده است: شرکت‌کنندگان به‌طور ویژه مراتب قدردانی خود را برای پیام الهام‌بخش و روشنگرانه مرجع عالیقدر حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی به این کنفرانس اعلام می‌دارند.