نیره خادمی|  خبرها خوب نيست. آلودگي هوا امسال هم نه‌تنها شهر تهران كه 8 مركز استان ازجمله قزوین و اهواز را محاصره كرده است. بيشتر از 7 روز است كه هواي تهران آلوده يا ناسالم است. ديروز هم به‌عنوان ناسالم‌ترين روز پايتخت در 8 ماه گذشته به ثبت رسيد و براساس تصميمات كميته اضطرار آلودگي هوا، امروز مدارس  ابتدایی تهران تعطيل شد.
شاخص كيفيت هواي تهران صبح روز يكشنبه بر روي عدد 156 ايستاد و مرکز پایش آلودگی هوای محیط‌زیست استان تهران هواي پايتخت را «ناسالم» براي تمامي گروه‌هاي جامعه اعلام کرد. براساس اطلاعات ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوای شهر تهران هم تربیت مدرس واقع در منطقه 6 با شاخص 160 آلوده‌ترین و مسعودیه واقع در منطقه 15 با شاخص 69 پاک‌ترین نقاط پایتخت بودند. اگرچه روز شنبه هم هواي تهران ناسالم بود، اما مسئولان در جلسه كميته اضطرار هوا به اين نتيجه نرسيدند تا مدارس را تعطیل كنند. دیروز اما ناسالم‌ترين روز پايتخت باعث تشكيل دوباره جلسه كميته اضطرار آلودگي هواي تهران به ریاست استاندارد تهران و حضور دستگاه‌های عضو کمیته شد. در‌نهايت هم بر اساس تصميمات اين کمیته مهدکودک، پیش‌دبستانی و مدارس ابتدایی تهران امروز تعطیل شد تا گروه‌هاي حساس جامعه در معرض خطر كمتري باشند. این تعطیلی‌ها البته شامل مراکز آموزشی فیروزکوه، دماوند و پردیس نمی‌شود. طرح ترافیک هم كه شامل محدوده زوج و فرد هم می‌شود، براي روز شنبه تا ساعت 19 اجرا خواهد شد؛ این در حالی است که تمام مصوبات قبلی پا برجا خواهد بود. ناصر مهردادی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران هم درباره جلسه كميته اضطرار به ايسنا گفت:« موافقت مدیران دستگاه‌های اجرایی با مرخصی مادران شاغل از دیگر مصوبات این جلسه بود.»
ديروز مرکز کنترل و پایش محیط‌زیست کشور هم شاخص کیفی هوای کلانشهرها و مراکز برخی استان‌ها در ٢٤ ساعت گذشته منتهی به ساعت ١١صبح روز يكشنبه را اعلام كرد: «هوای مشهد، اراک، ارومیه، همدان، کرج و اصفهان برای گروه‌های حساس ناسالم بوده است. اهواز با شاخص ۱۶۰، قزوین با شاخص ۱۵۸ و تهران با شاخص ۱۵۶ هم در وضع ناسالم برای همه گروه‌ها و آلوده‌ترین مرکز استان‌های کشور در این بازه زمانی بوده‌اند.»
حالا البته پيش‌بيني سازمان هواشناسي كشور هم نشان می‌دهد با وجود افزايش محسوس سرعت باد در روزهاي آينده وضعيت آلودگي هواي تهران همچنان با شدت كمتري ادامه خواهد يافت. احد وظیفه، مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی روز گذشته در گفت‌و‌گو با «شهروند» اعلام كرد كه ادامه کاهش کیفیت هوا در شهرهای صنعتی و پرجمعیت با شدت کمتر نسبت به روز يكشنبه است: «ما در شهرهاي صنعتي با مسأله پايداري و سكون نسبي هوا روبه‌رو هستيم و با توجه به این پایداری هم غلظت آلاینده‌های جوی افزايش خواهد يافت. بنابراین کاهش کیفیت هوا در شهرهای صنعتی و پرجمعیت به‌ویژه اصفهان، اراک، تهران، کرج و قزوین وجود دارد؛ اما روز دوشنبه شدت آلودگي كمتر خواهد بود.» بر اساس گفته‌هاي او يك سامانه بارشي جديد از روز چهارشنبه وارد كشور خواهد شد: «این سامانه از شمال‌غرب وارد کشور می‌شود و منجر به بارش پراکنده در شمال‌غرب خواهد شد. انتظار می‌رود با تقویت این سامانه، تا آخر هفته گستره بارش بخش‌هایی از غرب و سواحل دریای خزر را نیز در بر گیرد.»
اواسط آبان ‌ماه امسال معصومه ابتكار، رئيس سازمان محيط‌زيست با اشاره به اين‌كه آلودگي هوا در 6 ماه اول امسال بهتر از ۵ ‌سال گذشته بوده است، اظهار امیدواري كرد که در 6 ماه دوم ‌سال هم وضعيت بهتر از‌ سال قبل باشد، اما متأسفانه آن‌گونه نشد كه بايد می‌شد. حالا پايگاه اطلاع‌رساني سازمان محيط‌زيست در گزارشي به پدیده اینورژن یا وارونگی دما آورده است: «با وقوع این پدیده طبیعی، غلظت آلاینده‌ها افزایش می‌یابد. روز شنبه به همین علت و با توجه به تداوم پایداری هوا در چند روز آینده، کارگروه شرایط ویژه آلودگی هوا در تهران تشکیل جلسه داد و اقداماتی برای کاهش مواجهه مردم به‌ویژه افراد آسیب‌پذیر در دستورکار قرار گرفت. از مهم‌ترین مصوبات این کارگروه می‌توان به عدم اجازه تردد در محدوده زوج و فرد در روزهای یکشنبه و دوشنبه، 23 و 24 آبان‌ماه به غیر از خودروهای دارای طرح ترافیک، توقف فروش طرح ترافیک روزانه در این دو روز، توقف فعالیت واحدهای تولید شن و ماسه و آسفالت و بتن در سطح استان، استقرار تیم‌های اورژانس در سطح میادین اصلی شهر، حذف فعالیت بدنی در زنگ ورزش مدارس در کلیه مقاطع و چند تصمیم دیگر اشاره کرد.» در آبان ‌سال گذشته هم 5 روز متوالی شاهد استمرار آلودگي هوا بوديم تا جايي كه حتي متوسط شاخص ایستگاه‌ها به عدد 146 هم رسید.
مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی هم در اين باره می‌گويد: «ما در تهران با اين رشد آلودگي‌ها، جغرافيا، جمعيت و سن ناوگان حمل‌ونقل عمومي كه دارد در وضعيت نامناسبي قرار داريم. متأسفانه در تهران با افزايش جمعيت، سن ناوگان حمل‌ونقل عمومي، كاهش سرعت باد، كاهش دما، سكون نسبي هوا و نبود باد بايد همواره انتظار اين شرايط را داشته باشيم.» هنوز آبان ماه است و هوا اين‌گونه آلوده در حالي‌كه همواره اوج آلودگي هوا در آذر و دي در كلانشهرهايمان ديده می‌شود. احد وظيفه البته در سخنان خود به سامانه‌هاي جوي اشاره می‌كند: «وضعيت روزهاي آينده به دوره‌هاي هواشناسي بستگي دارد. در حال حاضر شرايط جغرافيايي به گونه‌اي شده است كه همزمان با سردي هوا جنب‌و‌جوش زيادي در سامانه‌هاي هوايي وجود ندارد؛ بنابراين هوا به جاي اين‌كه صعود كند، فرو می‌نشيند. در حالي‌كه رفتار ترافيكي مردم نسبت به ماه‌هاي گذشته يا آينده تغيير ندارد كه وضعيت آلودگي هوا متفاوت باشد.»
او وضعيت هوايي را در دو حالت تقسيم می‌كند: «سامانه‌هاي قوي هواشناسي داريم كه بر اثر آن سرعت باد به 10 تا 15 متر می‌رسد و بعد از عبور جبهه‌هاي سرد شرايط فعال ديناميكي و جريان باد زيادي ايجاد می‌شود. اما وضعيت بعدي كه اين روزها در تهران حاكم است، سامانه‌هاي كند و پرفشار حاكم شده كه فرونشستي قابل توجه دارد و باعث كاهش سرعت باد می‌شود. هواي تهران در شب به سمت كوه‌هاي البرز حركت می‌كند و با روشن‌شدن هوا دوباره از دامنه كوه‌ها حركت كرده و به سمت جنوب تهران می‌رود. اين جريان هوا سر راه خود آلاينده‌هاي شهر را به دشت‌هاي جنوب تهران می‌برد كه به آن انتقال می‌گويند.»
بلند‌مرتبه‌ها تله‌هايي براي باد
سال گذشته وزير راه‌و‌شهرسازي بلندمرتبه‌سازي در غرب تهران را به‌عنوان يكي از عوامل آلودگي مطرح كرد كه مانع جريان هوا می‌شود؛ اما وظيفه در اين باره می‌گويد: «اين مسأله در تمام قسمت‌هاي شهر صادق است. درواقع وقتي صبح‌ها جريان هوا از شمال تهران به جنوب می‌آيد اگر ساختمان بلندي سر راه آن باشد، قدرت و تأثيرگذاري آن از دست خواهد رفت و درواقع جريان هوا در سطح زمين به تله می‌افتد. متأسفانه به قدري در تهران ساختمان‌هاي بلند‌مرتبه داريم كه اندك جريان بادي هم كه هست در خارج كردن آلودگي تأثيري ندارد. تمام مطالعات جهاني هم نشان می‌دهد كه وقتي طول زبري سطح افزايش می‌يابد، سرعت باد كم می‌شود.» او در ادامه توضيحات بيشتري در اين باره دارد: «تهران از شرق و شمال در محاصره كوه است و تنها قسمت جنوبي و غربي آن باز است؛ اين   قسمت‌ها بايد حتي‌الامكان باز بماند. البته ساختمان‌هاي بلند‌مرتبه غرب تهران هم از ورود جريان‌هاي اثرگذار هوايي به شهر جلوگيري خواهند كرد؛ اما در زماني كه با سكون نسبي هوا مواجه هستيم، فرقي نمی‌كند اين ساختمان‌ها كجا باشند.»
به اعتقاد اين مقام مسئول مهم‌ترين مناطقي كه در كاناليزه‌كردن هوا نقش دارند، رود‌ دره‌هايي چون فرحزاد، تجريش، دارآباد، كن و.. هستند كه در سال‌هاي گذشته پر از ساختمان‌هاي بلندمرتبه شده‌اند بنابراين عبور جريان هوا از اين رود دره‌ها هم به‌كندي انجام می‌شود. ما وقتي دهانه رود دره‌ها را ببنديم، قاعدتا گردش هوا مختل خواهد شد: «اين وضعيت تخليه جريان را به تأخير می‌اندازند به همين دليل است كه شهرسازي همواره بايد با مطالعه از توپوگرافي و منابع آب شهرها انجام شود با توجه به منابع آلاينده اگر شهر را در جايي بسازيم كه گردش‌هاي نامتعادلي داشته باشد، بايستي با مطالعه صورت بگيرد.
او با اشاره به سياست هاي دولت و شهرداري در حوزه كاهش آلودگي هوا مي گويد:« مهمترين ابزار ما افزايش كيفيت حمل و نقل عمومي و استفاده از آن است. بايد حتما استفاده از خودروهاي برقي ، خطوط ريلي ، ارتقاي سوخت و ارتقاي موتور خودروها و محدوديت تردد و توليد خودروهاي آلاينده را جدي تر دنبال كنيم. حدود يك ميليون خودروي كاربراتوري در شهر تردد مي كنند كه از منابع مهم آلودگي هوا هستند اما اين اقدامات يك شب و دو شب نيست و نياز به برنامه ريزي زيادي دارد. از سوي ديگر مردم هم بايد  به وضعيت آلودگي هوا حساس تر باشند.»
وحيد حسيني، مدير شركت كنترل كيفيت هواي تهران هم در گفت و گو با «شهروند» توضيحات ديگري در اين باره دارد:« آلودگي امسال زودتر از سال قبل آغاز شده است و گفته مي شود كه به دليل شرايط جوي پايدار است در حالي بايد توليد آلودگي ها را كاهش دهيم. چون نمي شود شرايط آب و هوايي را بهانه كنيم. ما روزانه دو هزار تن آلودگي در هوا ايجاد مي‌كنيم بنابراين بايد تكليفمان را در اين باره روشن كنيم، فناوري خودروها را ارتقا دهيم، مقاومت در برابر افزايش كيفيت خودروها را كنار بگذاريم و اجازه تردد خودروهاي فرسوده را در شهر ندهيم. اما گويا ما نمي خواهيم در اين زمينه جديت داشته باشيم انگار مرگ سالانه 25 هزار نفر مهم نيست.»
اقدامات دولت و شهرداري كافي نيست
ابتداي آبان ماه امسال مرحله اول طرح كاهش آلودگي هوا با محوريت الزام خودروها براي داشتن معاينه فني اجرا شد. اميد اين بود كه با اجراي اين طرح حداقل امسال كمتر از سالهاي گذشته با آلودگي هوا مواجه باشيم. البته وحيد حسيني اين انتظار را قبول ندارد:« اين كه طرح LEZ در ابتداي اجرا سريعا آلودگي هوا را كاهش دهد ساده انگارانه است چون  اين طرح ها بلند مدت است. ضمن اينكه طرحي كه حالا اجرا مي شود بسيار ملايم تر از طرح قبلي است. ما مي خواستيم ورود كليه خودروهاي كاربراتوري را در كل شهر محدود كنيم اما حالا فقط معاينه فني خودروها مهم است.» او درباره اقدامات دولت و شهرداري در اين حوزه مي گويد:« هر دو اقدامات خوبي را انجام داده اند اما متاسفانه هنوز كافي نيست و گويا جديتي در آن وجود ندارد. از حق نگذريم وضعيت بنزين و ديزل بهتر شده ، گوگرد حذف شده، مسأله مازوت حل شده  و خودروهاي حمل و نقل عمومي هم يورو 4 هستند و اگر اين اقدامات انجام نشده بود كه وضعيت خيلي بدتر از اين بود. از سوي ديگر هم نبايد وظایف مردم را فراموش كنيم. مردم بايد ياد بگيرند كه به هيچ وجه با خودروي آلاينده در سطح شهر تردد نكنند.» او در نهايت البته اميدي به بهبود وضعيت آلودگي هواي تهران ندارد:«به عنوان كسي كه سالهاست در اين زمينه كار كرده‌ام مي‌گويم الان كار خاصي نمي‌شود براي كاهش آلودگي هوا انجام داد نهايت اينكه كميته اضطرار تشكيل مي دهيم كه آن هم براي حفظ جان گروه هاي  در معرض خطر است.»
تهراني ها در سال 94 تعداد 103 روز ناسالم برای گروه‌های حساس، 5 روز ناسالم و یک روز بسیار ناسالم داشت. اگر چه هنوز تعداد روزهاي ناسالم تهران مشخص نيست اما 17 خرداد امسال اولين روز ناسالم تهران در سامانه هاي  كنترل كيفيت هوا ثبت شد و تا 28 تير ماه حدود 14 روز ناسالم گزارش شد. برآورد شاخص کیفیت هوای تهران در سال 95 تا اين تاريخ نشان داده بود كه 11 روز هوا پاک، 95 روز هوا سالم و 14 روز هوا ناسالم برای گروه‌های حساس سهم تهراني ها از پايتخت بوده است.