شهروند| آینده برجام چه خواهد شد؟ ترامپ با برجام چه خواهد کرد؟ این سوال همه ایرانی‌هایی است که بعد از امضای توافق هسته‌ای درسال گذشته به خیابان‌ها آمدند و به شادی و پایکوبی پرداختند. علاوه بر آنها، نهادها و شرکت‌های اقتصادی ایران نیز چشم به اقدامات احتمالی ترامپ دوخته‌اند. رئیس‌جمهوری که در دوران مبارزات انتخاباتی‌اش صراحتا اعلام کرده بود برجام را پاره خواهد کرد یا درخصوص بندهایی از آن تجدیدنظر خواهد کرد. هر چند وزارت‌خارجه آمریکا اعلام کرده است که دولت اوباما به توافق برجام متعهد خواهد ماند اما در پاسخ به سوالی درباره احتمال رد برجام توسط ترامپ گفت: «هر احتمالی ممکن است». مشاور امنیت ملی ترامپ نیز روز گذشته اعلام کرد که احتمالا ترامپ درخصوص بندهایی از برجام تجدیدنظر خواهد کرد.
روز گذشته اما جواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران که به چک و اسلواکی سفر کرده است در پاسخ به سوال خبرنگاری درباره توافق هسته‌ای میان ایران و 1+5 پس از انتخاب ترامپ گفت: «توافق هسته‌ای میان ایران و 1+5 تنها تفاهمنامه میان ایران و آمریکا نیست بلکه سایر کشورها مثل چین و روسیه نیز این توافقنامه را امضا کردند». درواقع ظریف این پیام را مخابره کرده است که طرف آمریکا در برجام تنها ایران نیست بلکه همه کشورهایی هستند که پای این توافق را امضا کرده‌اند. درواقع قصد ترامپ برای رد برجام، قصد او برای ایستادن در مقابل کشورهایی است که از قدرت‌های اصلی شورای امنیت سازمان بوده و در این شورا حق وتو دارند. علاوه بر این ترامپ با این اقدام قطعنامه الزام‌آور شورای امنیت سازمان ملل را نیز زیر پا خواهد گذاشت و با این کار جهان را در مقابل آمریکا قرار خواهد داد.
نکته‌ای که دنیس راس، دیپلمات برجسته آمریکایی و مشاور بیل کلینتون، رئیس‌جمهوری اسبق آمریکا به آن اشاره کرده است. راس گفته است: «اگر رئیس‌جمهوری جدید آمریکا از توافق هسته‌ای کناره‌گیری کند دنیا، واشنگتن را مقصر فعال شدن سانتریفیوژهای ایران خواهد دانست».
دنیس راس که در نشستی در موسسه «واشنگتن برای سیاست‌های خاور نزدیک» سخن می‌گفت به وحشت متحدان آمریکا از روی کار آمدن ترامپ در آمریکا اشاره کرده و گفت: «متحدانمان در خاورمیانه خیالشان از دیدن روی کار آمدن ترامپ، مشوش شده و از اتفاقات آینده اطمینان ندارند؛ این انتخابات، دوستان ما را در آن سوی آب‌ها، در موقعیتی مرگبار قرار داد.»
راس به سخنان ترامپ در انتقاد از ناتو اشاره کرده و گفته «لفاظی‌های ترامپ درخصوص ناتو باعث وحشت شرکای آمریکا در سراسر دنیا شده و ترامپ پیش از ورود به کاخ سفید باید راهی پیدا کند تا درخصوص موضع آمریکا برای متحدان، اطمینان حاصل کند».
دونالد ترامپ تیرماه امسال در گرماگرم تبلیغات انتخاباتی خود گفته بود که آمریکا در بدترین شرایط ممکن یعنی در صورت حمله روسیه به اروپا، تنها به شرطی از اروپایی‌ها حمایت می‌کند که تعهدات خودشان به آمریکا را بپردازند. ترامپ حتی گفته بود دیگر کشورهایی که برای مصون ماندن از دشمنانشان روی کمک نظامی آمریکا حساب می‌کنند، در صورت رئیس‌جمهوری شدن وی، باید هزینه این حمایت را پرداخت کنند. به همین دلیل بود که دقایقی پس از مسجل شدن پیروزی ترامپ در انتخابات، دولت کره‌جنوبی جلسه‌ای اضطراری برای بررسی عواقب پای نهادن ترامپ در کاخ سفید گذاشت.
دنیس راس در ادامه به موضوع توافق هسته‌ای غرب با ایران پرداخته و گفت: «ترامپ هم قول داده که توافق هسته‌ای ایران را ملغی کند و هم آن را با سختگیری اجرا کند؛ اجرای همزمان این دو کار امکان‌پذیر نیست. به یاد داشته باشید که برجام توافقی دوجانبه میان ایران و آمریکا نیست بلکه چین و روسیه و اتحادیه اروپا هم در آن دخیل هستند». این سخن راس دقیقا مشابه سخنان جواد ظریف است. راس که مسلما راحت‌تر از ظریف می‌تواند درخصوص سخنان خود شفاف‌سازی کند در توضیح سخن خود گفت: «بعید است چین و روسیه و اروپا در بیرون آمدن از برجام، از آمریکا تبعیت کنند».
روز گذشته همچنین میخائیل چوداکوف، معاون روسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درخصوص احتمال ملغی شدن یا بازبینی در برجام گفت: «برجام به‌عنوان یک پیمان معتبر بین‌المللی با ایران برگشت‌ناپذیر است». وی تأکید کرد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک سازمان فنی است و هیچ ارتباطی با سیاست ندارد و من شخصا معتقدم نمی‌توان باور کرد که چنین توافقی برگشت‌پذیر باشد.
فدریکا موگرینی، نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم با تأکید بر اهمیت برجام و لزوم اجرای آن اعلام کرد: برجام یک توافق چندجانبه در چارچوب سازمان ملل است. موگرینی در گفت‌وگو با شبکه خبری سی.اِن.اِن ضمن مردود دانستن تلویحی لفاظی ترامپ برای پاره کردن برجام گفت: توافق هسته‌ای با ایران یک سند دوجانبه بین آمریکا و ایران نیست، بلکه توافقی چندجانبه است که به‌طور چندجانبه نیز درباره آن مذاکره شود.
وی افزود: اکنون من مسئولیت مستقیم در برجام دارم و رئیس کمیته مشترکی هستم که بر اجرای آن نظارت می‌کند. علاوه بر این تحلیلگران بین‌المللی نیز در رسانه‌های بزرگ درخصوص ماجراجویی ترامپ درخصوص برجام هشدار داده و این کار را نشدنی و به دور از عقل و منطق می‌دانند.
بارابارا اسلاوین، از تحلیلگران «شورای آتلانتیک» در نوشتاری در پایگاه اینترنتی این شورا، با اشاره به سخنان ترامپ در دوران مبارزات انتخاباتی نوشت: «ترامپ گفته است توافق هسته‌ای با ایران تفاوتی نفرت‌انگیز و بسیار بد است و او خواستار مذاکره دوباره با ایران بر سر این توافق است. اما در نوبتی دیگر ترامپ تأکید کرده است که آنچنان بر این توافق نظارت خواهد کرد تا ایرانی شانسی برای تخلف از آن پیدا نکند و اگر ایران قصدی برای این کار کرد، جوابش را با تحریم‌های سخت خواهد داد». اسلاوین در ادامه می‌نویسد: «همین سخنان ترامپ نشان می‌دهد که او قصد بر هم زدن توافق را ندارد . تا زمانی ایران به توافق پایبند باشد، کاخ سفید توافق را کنار نخواهد گذاشت».
اسلاوین در ادامه به قصد کنگره برای رأی‌گیری درباره تحریم‌های جدید علیه ایران اشاره کرده و می‌نویسد،: «اگر دولت ترامپ بخواهد تحریمی را بدون دلیل موجه به ایران تحمیل کند، بسیار بعید است که کشورهایی نظیر چین و روسیه و کشورهای اروپایی از این تحریم پیروی کنند. علاوه بر این کار به حسن روحانی و جواد ظریف، رئیس‌جمهوری و وزیرخارجه، آمریکا این پیام را مخابره خواهد کرد که تصورشان از این‌که ترامپ به توافق پایبند خواهد ماند، تصوری غلط بوده است». اسلاوین البته یک نگرانی را ذکر کرده و آن نگرانی شرکت‌های بزرگ دنیا درباره انتخابات آمریکاست. بنابر نوشته اسلاوین، بسیاری از شرکت‌ها و بانک‌های بزرگ غربی انتظار داشتند، هیلاری کلینتون در انتخابات پیروز شود چراکه او از مدافعان توافق هسته‌ای بوده است. اما حالا با پیروزی ترامپ ریسک تجارت با ایران افزایش یافته چراکه شرکت‌ها و بانک‌های بزرگ غربی هنوز اطمینانی درباره ترامپ و کنگره آینده ندارند».
پایگاه خبری تحلیلی «لوبلاگ» نیز در گزارشی درباره موضع احتمالی ترامپ درباره توافق هسته‌ای، پایبندی ترامپ به این توافق را، آزمونی کلیدی برای او در مواجهه با تعاملات بین‌المللی دانسته و نوشت: «نکته کلیدی درخصوص توافق هسته‌ای این است که هرگونه اقدام ترامپ برای بازبینی یا رد توافق، نه‌تنها روابط پرتنش آمریکا با ایران را به‌شدت تیره خواهد کرد بلکه رشته اعتماد میان آمریکا و کشورهای امضا‌کننده این توافق یعنی، روسیه، چین، فرانسه، آلمان و انگلیس را پاره خواهد کرد».
در واقع نویسنده تحلیل مذکور در سایت لوبلاگ به این واقعیت اشاره می‌کند که پایبند نماندن ترامپ به توافقی که 5 عضو دایم شورای امنیت و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پای آن را امضا کرده‌اند، ضربه‌ای بزرگ به قدرت دیپلماسی آمریکا در سراسر جهان وارد خواهد کرد. آمریکا چطور می‌تواند به توافقی پایبند نماند که نه‌تنها خودش پای آن را امضا کرده است بلکه در شورای امنیت سازمان ملل، نماینده در کنار چهارده نماینده دیگر از چهارده کشور جهان، به آن رأی مثبت داده است! اگر ترامپ چنین خطایی مرتکب شود، کشورهای دیگر چطور می‌توانند در مذاکرات با آمریکا مطمئن باشند که آمریکا به پیمان‌های دوجانبه یا چندجانبه پایبند خواهد ماند؟
خبرگزاری آسوشیتدپرس نیز روز گذشته نسبت به هرگونه ماجراجویی ترامپ درخصوص برجام هشدار داده و نوشت اگر ترامپ بخواهد در برجام بازبینی کند، اصل آن را به خطر خواهد انداخت. این خبرگزاری آمریکایی نوشت: «ترامپ توافق هسته‌ای را پاره نخواهد کرد اما اظهارات وی درباره مذاکره دوباره می‌تواند این توافق را به خطر بیندازد. برنامه‌های ترامپ مبهم هستند و این‌که مذاکرات دوباره سخت خواهد بود. ایران انگیزه‌ای برای آغاز دوباره بر سر توافقی که انجام شده ندارد و دیگر اعضای گروه 1+5 و اتحادیه اروپا نیز برای از بین بردن توافقی که بیش از یک دهه دیپلماسی همراه با توقف و رفتن به علاوه تقریبا دو‌سال مذاکره برای آن صرف شد، ابراز تمایلی نکرده‌اند.»
یکی از مشاوران ترامپ در حوزه خاورمیانه نیز پیش از این گفته بود که ترامپ توافق را کنار نخواهد گذاشت اما احتمالا دوباره و شاید با متحدانی بیشتر مذاکره خواهد کرد. اما داریل کیمبال، مدیر اجرایی انجمن کنترل تسلیحات معتقد است که مطرح کردن دوباره توافق هسته‌ای متحدان آمریکا را برآشفته خواهد کرد، به‌ویژه این‌که هیچ تصویر روشنی از آنچه ترامپ می‌خواهد به دست بیاورد وجود ندارد.
در نهایت این‌طور به نظر می‌رسد که همه دنیا امیدوارند که ترامپ دست به ماجراجویی درخصوص توافق هسته‌ای نزند. روز گذشته نیز یک مقام ارشد اتحادیه اروپا در گفت‌وگو با خبرگزاری اسپوتنیک گفت: «اتحادیه اروپا امیدوار است که توافق هسته‌ای چندجانبه که پس از سال‌ها مذاکره توسط قدرت‌های جهانی با ایران به دست آمد و مورد تأیید شورای اروپا و شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفت، پس از آن‌که دونالد ترامپ وارد کاخ سفید شد نیز حفظ شود. اتحادیه اروپا انتظار ندارد که توافق هسته‌ای سال گذشته با ایران پس از ترامپ نابود شود. این توافقی چندجانبه است و ما بر این باوریم که همگان مایلند آن را حفظ کنند.»