نفیسه صباغی- شهروند حقوقی|سال‌های سال است که حافظان طبیعت و محیط‌زیست با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کنند؛ به عبارت دیگر محیط‌بانانی که وظیفه خطیر نگاهبانی از منابع طبیعی و خدادادی و حمایت از گونه‌های نادر و در حال انقراض جانوری و گیاهی را برعهده دارند، کمتر مورد حمایت قرار می‌گیرند و باید گفت نه قوانین و نه مسئولان حمایت جدی از این قشر از جامعه ندارند و کم‌لطفی و بی‌مهري مسئولان محافظان محیط‌زیست را با مشکلاتی مواجه کرده است که باید گفت این عدم حمایت از محیط‌بانان زمانی بیشتر خودنمایی می‌کند که برخی از شکارچیان، طی سال‌های اخیر و با توجه به حساسیت ویژه محیط‌زیست با وقاحت تمام برخی از گونه‌های جانوری را شکار می‌کنند و در بسیاری از موارد نیز عکس‌هایی از شکار خود را در فضای مجازی منتشر می‌کنند يا اينكه با تخريب جنگل‌ها و منابع طبيعي ساخت‌و‌سازهايي را در اين مناطق انجام مي‌دهند و در بسياري از موارد اين محيط‌بان است كه بايد محافظ منافع ملي و محيط زيست باشد اين در حالي است كه قوانين ياراي كمك به اين محيط‌بان را ندارد.
از نمونه‌هاي شكار غيرمجاز می‌توان به شکار پرنده‌هاي مهاجر به كشور اشاره كرد؛ اين شكار در حالي صورت مي‌گيرد كه همه ساله درنا‌ها و بسیاری از پرنده‌های مهاجر براي در امان ماندن از زمستان سخت سيبري و با طی مسافتی طولانی وارد شهرهای شمالی كشورمان مي‌شوند و پس از ورود به كشور به جاي میهمان‌نوازي بايد منتظر باشند كه چه زماني در تورهاي شكارچيان قرار مي‌گيرند؛ این پرنده‌ها که به نوعی میهمان طبیعت و کشور ما هستند، زنده یا مرده سر از بازار‌های شهر فریدونکنار در می‌آورند. حال محیط‌بان چگونه می‌تواند با این شکارچیان که به صورت گسترده به شکار این پرنده‌ها می‌پردازند، مقابله کند؟ بگذریم که در برخی موارد اين شكارچيان با پرداخت مقداری پول، برخی از محیط‌بانان را نیز همراه خود می‌کنند كه شايد بتوان گفت اگر محيط‌بانان به لحاظ معيشتي تأمين باشند و مشكلات اقتصادي عديده نداشته باشند، هرگز حفظ محیط‌زیست و پرنده‌ها را به بهایی اندک نفروشند.
ضرورت اصلاح قوانین محیط‌زیست
و محیط‌بانی
بارها و بارها در مورد مشکلات محیط‌بانان سخن‌های زیادی گفته شده است. درخصوص ضـرورت رفع دغدغه‌های محیط‌بانان، «اکبرمیرزا کریمی» فرمانده یگان پاسگاه سر محیط‌بانی منطقه شکار ممنوع فیروزکوه «به خانه ملت» گفته بود: محیط‌بانان با مشکلات بسیاری مواجه هستند که اگر در جهت رفع این مشکلات اقدامی انجام نشود، نمی‌توان از منابع طبیعی و حفاظت‌شده کشور به درستی نگهداری و محافظت کرد و ممکن است که در این مسیر گونه‌های کمیاب و نایاب جانوری بسیاری به مرحله انقراض برسند؛ بنابراین در گام اول برای رفع مشکلات و دغدغه‌های محیط‌بانان باید اصلاح در قوانین صورت گیرد. متأسفانه در حال حاضر از محیط‌بانان حمایت‌های قانونی قابل قبولي نمي‌شود، بنابراین قوانین مصوب در این حوزه باید به صورت تخصصی باشد؛ اما عمده مشکلات محیط‌بانان چیست؟
استفاده از سلاح نخستين مشکل محیط‌بانان
امیر سبزی، نماینده دیده‌بان حقوق حیوانات و کارشناس محیط‌زیست، با اشاره به عمده‌ترین معضلات محیط‌بانان به «شهروند» گفت: در حال حاضر بزرگترین مشکل محیط‌بانان بحث استفاده از سلاح است؛ به عبارت دیگر محیط‌بان سلاح در دست دارد اما نمی‌تواند از آن استفاده کند. این در حالی است که ضوابط استفاده از سلاح، در نیروهای مسلح، نیروی انتظامی و محیط‌بان به صورت یکسان و یکپارچه است، پس باید گفت در زمینه استفاده از سلاح، به لحاظ ضوابط تفاوت چندانی میان یک محیط‌بان با یک مأمور نیروی انتظامی وجود ندارد؛ هر چند که در عمل تفاوت‌های زیادی وجود دارد و محیط‌بانان فقط و فقط در شرایط بسیار خاص می‌توانند از سلاح خود استفاده کنند.
این کارشناس محیط‌زیست ادامه داد: مورد بعدی که محیط‌بانان با آن مواجه هستند این‌که اگر مأمور نیروی انتظامی یا سایر نیروهای مسلح مرتکب تخلفی شود، دادگاه تخصصی (دادگاه نظامی) در مورد تخلف این مأمور تصمیم‌گیری و رسیدگی می‌کند؛ این در حالی است که اگر محیط‌بانی مرتکب تخلفی شود که منجر به جرح و قتل شکارچی یا... شود دادگاه جنایی به تخلف این محیط‌بان رسیدگی می‌کند که باید گفت این مشکل بزرگی است که محیط‌بانان با آن مواجه هستند. زیرا به لحاظ تخصصی‌بودن محیط‌زیست، پس ضروری است قضاتی که در این زمینه تخصص دارند، در محاکم ویژه محیط‌زیست به تخلفات محیط‌بانان رسیدگی کنند که در حال حاضر باید گفت كه نخستين خطر برای محیط‌بانی که مأمورحفظ حیات‌وحش و منطقه حفاظت است، خود این سیستم است که تهدیدی برای وی محسوب می‌شود و این محیط‌بان در صورت کوچکترین تخلف و اقدام نسنجیده وارد این پروسه و به عبارت دیگر دادگاه جنایی می‌شود و آنچه مهم است این‌که ما دادگاه تخصصی در حوزه محیط‌زیست نداریم و حوزه نظامی نیز ارتباطی با محیط‌بانان ندارد؛ به عبارت دیگر تخلفات محیط‌بانان باید در دادگاهی تخصصی رسیدگی شود که قضات آن اشراف کاملی بر مسائل و مشکلات محیط‌زیست داشته باشند که باید گفت قوانین در این زمینه باید بازنگری و اصلاح شود.
کمبود نیرو و بودجه
این نماینده دیده‌بان حقوق حیوانات شاخص‌ترین مشکل را کمبود نیرو و محیط‌بان برای محافظت از محیط‌زیست دانست و تصریح کرد: هر چند مسئولان، کمبود نیرو و محیط‌بان را به نبود بودجه، پول و اعتبار نسبت می‌دهند؛ به عبارت بهتر گفته می‌شود به دلیل عدم اعتبار کافی نه می‌توان نیروی جدید اضافه کرد نه این‌که پول بیشتری به محیط‌بان پرداخته می‌شود که در این راستا باید گفت که رویکرد دولت و حاکمیت نسبت به این بخش از کشور یعنی محیط‌زیست کافی نیست. این در حالی است که ممکن است برای بسیاری از موارد دیگر ردیف بودجه یا اعتبارهای زیادی در نظر گرفته شود؛ اما برای حافظان منابع طبیعی و محیط‌زیست کشور حال چه جنگلداران و چه محیط‌بانان هزینه زیادی در نظر گرفته نمی‌شود در صورتی که حفظ منابع محیط‌زیست برای کشور بسیار حیاتی است که باید گفت متأسفانه این دید در عرصه کلان مملکت وجود ندارد.
2700 نیرو
برای حفاظت از17میلیون هکتار
این درحالی است که طبق گفته معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست حدود 17میلیون هکتار آثار طبیعی ملی، پناهگاه‌های حیات وحش، پارک‌های ملی و مناطق حفاظت‌شده، همچنین وسعت 5میلیون هکتاری مناطق شکار ممنوع در کشور وجود دارد؛ اما این در حالی است که تنها 2700 محیط‌بان در کشور وجود دارد.
در این زمینه امیر سبزی معتقد است: در حال حاضر به لحاظ کمبود نیرو و محیط‌بان، بابت هر چند صد هکتار از محیط‌زیست کشور یک محیط‌بان وجود دارد که این تعداد معقول نیست که البته از استانداردهای جهانی و آسیا هم که بگذریم این تعداد بسیار پایین‌تر از حد معمول است؛ این در حالی است که اصولا باید برای هر یک یا چند هکتار یک محیط‌بان وجود داشته باشد. مطلب بعد این‌که بابت 300 اسلحه شکاری که در دست شکارچی مجاز و غیرمجاز وجود دارد تنها یک سلاح و یک محیط‌بان وجود دارد که این میزان بسیار کم است.
«طبق قوانین محیط‌بانان به‌عنوان ضابط قضائی که سلاح نیز در دست دارند، باید تحت آموزش‌های لازم قرار گیرند تا در مورد نحوه استفاده از سلاح و این‌که در چه مواردی مجاز هستند از سلاح خود استفاده کنند را زیر نظر دادستان بگذرانند. حال این سوال مطرح است که آیا در حال حاضر محیط‌بانان تحت این تعلیمات و آموزش‌ها را فرا می‌گیرند؟» این کارشناس محیط‌زیست در پاسخ به این سوال با اشاره به این‌که فقط تعداد محدودی از محیط‌بانان تحت آموزش قرار گرفته‌اند، گفت: تعداد زیادی از محیط‌بانان، آموزشی در این زمینه ندیده‌اند؛ در حالی‌که یک محیط‌بان باید طرز استفاده از سلاح و چگونگی مقابله با شکارچیان و بسیاری از موارد را فرا‌گرفته باشد که باید گفت بدین جهت در حال حاضر بخشی از پرونده‌های موجود در محاکم، مربوط به محیط‌بانانی است که حال یا به زندان یا جریمه یا در مواردی نیز به قصاص محکوم می‌شوند که دلیل آن نداشتن آموزش کافی در استفاده از سلاح و تکنیک‌هایی است که باید از سوی آنها مورد استفاده قرار گیرد که البته دلیل آن هم باز مربوط می‌شود به نبود اعتبار و بودجه و البته گفته می‌شود كه آموزش تمامی محیط‌بانان نیاز به بودجه کلان دارد؛ در حالی‌که این هزینه نسبت به سایر ارقامی که در سازمان محیط‌زیست خرج می‌شود، هزینه کلانی نیست.
نه دانشگاه و نه حتی آموزشگاهی
این کارشناس محیط‌زیست ضمن مقایسه دوره‌های آموزشی مأموران نیروی انتظامی و محیط‌بانان خاطر نشان کرد: یک مأمور نیروی انتظامی در بدو ورود دوره دو ساله نظام را می‌گذراند و پس از آن یا از طریق دانشگاه تخصصی نیروی انتظامی فارغ‌التحصیل مي‌شود یا ضمن کار تحت آموزش‌های کافی قرار می‌گیرد و در صورت ارتقاي درجه نیز مجددا باید آموزش‌ها و دوره‌های تخصصی را در دانشگاه‌های تخصصی بگذراند این در حالی است كه نه تنها برای محیط‌بانان دانشگاهی وجود ندارد حتی آموزشگاه با بودجه مشخص که در سیکلی به آنها آموزش دهد نیز وجود ندارد؛ نکته مهم این است که یک محیط‌بان باید طرز استفاده از سلاح را بداند یا این‌که کجا حق تیراندازی دارد و کجا ندارد و در چه مواردی نباید با متخلف رودرو شود و با هماهنگی نیروی انتظامی باید وارد عمل شود و بسیاری از موارد دیگر که ضوابطی هستند که یک ضابط اجرایی و قضائی باید این موارد را بداند.
عدم بودجه برای آموزش
وی با بیان این‌که ضابطان در قسمت‌های دیگر مانند نیروی انتظامی و سایر نیروهای مسلح با بودجه مشخص تحت آموزش قرار می‌گیرند، اما در مورد محیط‌بان که همان سلاح را نیز در اختیار دارد، هیچ آموزشی برای وی در نظر گرفته نشده است، تصریح کرد: با مطالعه بخشی از پرونده‌هایی که در سال‌های گذشته در محاکم قضائی برای محیط‌بانان ایجاد شده است، حال چه پرونده‌هایی که منجر به حکم اعدام چه بازداشت و چه به جریمه‌ها و دیه‌های سنگین شده‌اند، متوجه می‌شویم که درصد بالای این پرونده‌ها به دلیل عدم آموزش و آگاهی محیط‌بانان در مواجهه با شکارچیان بوده است؛ فارغ از این‌که حکم از سوی دادگاه‌های تخصصی صادر نشده است.
تدوین لایحه حمایت از محیط‌بانان توسط دولت
«اما این روزها با توجه به مشکلات فراوان محیط‌بانان و گستاخی هر چه بیشتر برخی از شکارچیان برای دست‌درازی به محیط‌زیست و شکار گونه‌های جانوری و به دنبال آن نیز شهادت چندین تن از محیط‌بانان، زمزمه‌های تغییر قوانین و تدوین لایحه حمایت از محیط‌بانان در دولت مطرح شد تا این تغییر مقررات بتواند مشکلات محیط‌بانان را کاهش داده و با انگیزه بهتری بتوانند از محیط‌زیست حفاظت کنند؛ هر چند که بسیاری از نمایندگان مجلس معتقدند دولت در تدوین این لایحه تعلل کرده و باید هر چه زودتر این لایحه را به مجلس ارایه دهد. حال سوال اینجاست در این لایحه باید چه مواردی بیشتر مورد توجه قرار گیرد؟
وی با اشاره به لایحه حمایت از محیط‌بانان و مواردی که باید در آن لحاظ شود، گفت: نکته مهم این است که با توجه به مشکلات عدیده محیط‌بانان در صورتی که این لایحه تغییر رویکردی نسبت به محیط‌بانان داشته باشد و حمایت‌های لازم را برای آنها در نظر بگیرد مانند آموزش‌هایی که این افراد باید به‌عنوان ضابط قضائی بگذرانند و ایجاد دادگاه‌های تخصصی برای رسیدگی به تخلفات آنها و بحث تأمین معیشت آنها بسیار خوب است؛ اما اگر در این لایحه به دیگر مسائل که اهمیتی ندارند پرداخته شود و مسائل کلان و مهم این قشر از جامعه مانند استقلال کافی و حمایت قانونی از آنها مد نظر قرار نگیرد، درست نیست و مجددا همان رویکرد قبلی حاکم خواهد شد.
سبزی در خاتمه به مشکل معیشتی محیط‌بانان اشاره کرد و یادآور شد: بسیاری از محیط‌بانان به لحاظ معیشتی مشکلات بسیاری دارند و به عبارت دیگر معاش آنها تأمین نیست که با توجه به کمبود اعتبار و بودجه، حقوق و درآمد آنها کفایت زندگی روزمره آنها را نمی‌کند که امیدواریم در این لایحه نسبت به این موضوع هم اقداماتی در نظر گرفته شود و حقوق و مزایای آنها نیز بیشتر شود.
حمایت از محیط‌بان یعنی حمایت از محیط‌زیست
طی سال‌های اخیر محیط‌زیست کشور به لحاظ استفاده‌های ناصحیح و بی‌رویه از منابع و همچنین ساخت‌و‌سازهای نابجا در حریم جنگل‌ها و رودخانه‌ها و شکار‌های غیرمجاز برخی از گونه‌های جانوری و... دستخوش تغییرات و گوناگونی بسیاری شده و در مواردی نیز به نابودی محیط‌زیست منجر شده است؛ در حالی‌که طبیعت و منابع خدادادی نه فقط برای ما بلکه از آن نسل‌های بعدی نیز هست که در این راستا اهمیت محیط‌بانان برای محافظت از این منابع تجدیدناپذیر بیشتر می‌شود پس لازم است از این قشر زحمتکش که گاهی از اوقات برای دفاع از محیط‌زیست از جان خود نیز می‌گذرند، حمایت کنیم تا به نوعی با حمایت از این افراد حامی محیط‌زیست کشور باشیم.