خوزستان، این سرزمین شگفت‌انگیز، تاریخی دیرینه در خود نهفته است. این منطقه از نظر تاریخی، کهن‌ترین منطقه فلات ایران است. پیشینه سکونت انسان در آنجا به دو هزار و 700 سال پیش از میلاد، به زمانه شکل‌گیری تمدن عیلام در هزاره سوم پیش از میلاد بازمی‌گردد. مهم‌ترین ویژگی این استان امروزه هرچند منابع نفت و گاز است اما سرزمین خوزستان با جاذبه‌های بی‌شمار طبیعی و تاریخی، منطقه‌ای شگرف استان در ایران به شمار می‌آید. وجود رودخانه‌های گوناگون پرآب همچون کارون، دز، کرخه، جراحی، زهره و اروندرود، آثار فراوان تاریخی همچون چغازنبیل، قلعه سلاسل، کاخ آپادانا، بند میزان، مسجد جامع شوشتر، آرامگاه دانیال نبی، قلعه شوش، برج کلاه‌فرنگی شوشتر، آرامگاه یعقوب لیث، پل قدیم دزفول، منطقه‌های باستانی کول فرح و اشکفت سلمان، تپه چغا و آتشگاه مسجد سلیمان، این پهنه باستانی را به یکی از دیدنی‌ترین نقاط ایران بدل کرده است.
برای آشنایی با تاریخ این منطقه در کنار سفرنامه‌های جهانگردانی چون سر اوستن هنری لایارد و جان کینز، سفرنامه‌هایی دیگر نیز وجود دارد که بسیار به کار می‌آیند. سفرنامه استوکلر و سفرنامه بارون کلمنت دوبد از مهم‌ترین این منابع‌اند. بارون کلمنت دوبد، نخستین سیاح روسی به شمار می‌آید که از منطقه جنوب و جنوب‌غربی ایران دیدار کرده است. او هرچند مامور سیاسی دولت روسیه به شمار می‌رفته است اما سفرش به این منطقه به آن جایگاه بی‌ارتباط بوده، خود تصریح می‌کند با انگیزه شخصی و گویا متاثر از یادداشت‌های راولینسون بدانجا رفته است. هدف اصلی وی شناسایی مناطق بکر خوزستان بوده و سرانجام نقشه‌هایی از این منطقه تهیه کرده و در کتاب «از زهاب تا خوزستان» آورده است. دوبد با روحیه‌ای ماجراجویانه، مسیر سفر راولینسون را پی نگرفته، از راهی بکر و کوهستانی اما نزدیک‌تر، به سوی شوشتر و دزفول ره می‌سپارد. او در یک مسیر انحرافی نیز به دیدار مقبره دانیال نبی در شوش می‌رود سفرنامه بارون کلمنت دوبد از این نظر می‌تواند آگاهی‌هایی تازه نسبت به دیگر سفرنامه‌های مربوط به این منطقه دربرداشته باشد.
از سفرنامه‌های تاریخی که بگذریم، یکی از مهم‌ترین کتاب‌های تاریخی درباره تاریخ خوزستان را احمد کسروی با نام «تاریخ پانصد ساله خوزستان» نگاشته است. وی در سال 1302 خورشیدی برای پژوهش درباره تاریخ این منطقه بدانجا سفر کرد. وی در این‌باره نوشته است «در زمستان سال ١٣٠٢ به خوزستان سفر کردم و یک سال و سه ماه‌ در آنجا بسر بردم. زندگانى در این سرزمین توانفرساست بویژه بر کسانى که بومى نیستند و بر گرماى جانسوز و دیگر سختى‌هاى آنجا عادت ندارند. ولى من این سختى‌ها را بر خود آسان گرفته کارهاى ‌خود مى‌گزارم و گاهى که بیکار بودم در تاریخ آن سرزمین کهن به ‌جست‌وجو مى‌پرداختم». کسروی همچنین به ماجرای شیخ خزعل پرداخته، روایت وی دستاورد دیده‌ها و شنیده‌هایش است. از جمله پژوهش‌های جدید نیز می‌توان به کتاب «تاریخ خوزستان» نوشته جان گوردن لوریمر با ترجمه محمد جواهرکلام اشاره کرد. این کتاب به تاریخ خوزستان از سال 1604 تا 1905 یعنی تقریبا همزمان با جنبش مشروطیت می‌پردازد.
* شعری از مهدی اخوان ثالث. بیت کامل آن این است «خوشا اقلیم خوزستان و خورشید خطرخندش/ پسین و صبح نخلستان، شب کارون و اروندش».