|  موسی عصمتی  |

آدمی صورت اگر دفع کند شهوت نفس آدمی خوی شود ور نه همان جانور است

بیشتر بیت‌هایی که در بوستان سعدی هست و به آن پرداخته شده، حول محور موضوعات انسانی و روابط بین انسان‌هاست.  سعدی می‌گوید، اگر در روابط انسانی موضوعات مهم و تعیین‌کننده را مورد توجه قرار ندهید، به سمتی پیش می‌روید که ارزش آدمیت را زیر پا بگذارید و از گوهر انسان‌بودن دور می‌شوید، بنابراین در چنین مسیری خوی انسانیت و توسعه روابط انسانی در شما از بین می‌رود.
این مسیر در طول تاریخ تا آن‌جا پیش رفته که بعضی انسان‌ها با استفاده از رفتارهای غیرانسانی به درجاتی رسیده‌اند که میان آنها و حیوانات فاصله زیادی نیست. آدمیان دارای دو بعد یا دو وجه اصلی هستند. یک بعد بحث جسمانی انسان‌هاست که همواره در خطر و طمع به‌سر می‌برد و بعد دیگر ساحت روحانی است که نزدیک‌ترین بعد به عرفان و شناخت واقعی قلمداد می‌شود.
کسانی که از بعد روحی مستحکمی برخوردار هستند، می‌توانند به خدا و آسمان نزدیک‌تر شوند.
در بیت بالا منظور نظر سعدی، کنترل بعد جسمانی و حرکت به سمت تعالی روح و روان است. اینگونه است که بشر می‌تواند از زمین نردبانی به سمت آسمان بزند و به بالاترین مقام‌ها دست پیدا کند. به نظر سعدی، یکی از سخت‌ترین کارها آن است که خودتان را در برابر زرق و برق روزگار آسیب‌ناپذیر نشان دهید و آنها را از خود دور سازید. هوای نفسانی مانند یک شکارچی همواره در اطراف انسان‌ها حضور دارد و تهدید‌کننده آنها در زندگی است. سعدی تأکید بسیار عمیقی بر موضوعاتی دارد که بین انسان‌ها تفاهم و اتحاد به وجود می‌آورد. به نظر او زمانی که افراد از موضوعات کوچک به خوبی گذر کنند در ادامه به یک زندگی همگون دست پیدا می‌کنند. این زیست مناسب باعث توفیق در بسیاری از امور می‌شود که در آخر تأثیر هریک از آنها به زندگی مردم سرایت می‌کند و باعث به وجود آمدن یک زندگی مناسب و مالامال از آرامش می‌شود.  
به‌نظر سعدی، آن دسته از انسان‌ها که جزیی‌ترین وظایف بشری را به‌درستی انجام نمی‌دهند، تبدیل به کسانی می‌شوند که می‌توانند فجایع عظیم بشری را رقم بزنند. تمام مشکلات یک جامعه و به بیان کلی تمام اتفاق‌های بدی که در همه دنیا به وقوع می‌پیوندد، مفعول کم‌کاری انسان‌ها در بجا آوردن وظایف بشری‌اند. کنترل‌نفس، یکی از بزرگترین امتحان‌هایی است که خداوند در زمین برای مخلوقاتش قرار داده، به این معنی که هر کاری که برایتان لذتبخش است و از انجام آن، به کسی آزاری وارد می‌شود، هوای نفسانی مخرب قلمداد می‌شود و انجام آنها روح فرد فاعل و افرادی را که تحت‌تأثیر آن عمل قرار می‌گیرند، با مخاطره و آسیب
 مواجه می‌کند.