|  دکتر حمید فرهاد  |   داروساز|

نمی‌توان توزیع بدون نسخه دارو را در داروخانه‌ها کتمان کرد. داروهایی که به بهانه‌های همراه نداشتن نسخه یا سفر دکتر معالج به خارج از کشور از داروخانه‌ها تهیه می‌شوند و به این طریق است که ما  خوددرمانی یا به اصطلاح صحیح‌تر غلط‌درمانی را شاهدیم. به اعتقاد من بخش اعظم مسئولیت این غلط‌درمانی بر دوش پزشکان است. مراجعه به پزشک متخصص یعنی هزینه‌های بالای ویزیت که در بیشتر اوقات مکررا تکرار می‌شود، البته این هزینه‌ها جدا از هزینه آزمایشات گوناگون و داروهای مختلف است. مراجعه به بیمارستان‌ها یعنی به دوش کشیدن هزینه‌های بالا. هزینه‌هایی که گاها غیرضروری هستند و کمکی به پروسه تشخیص نمی‌کنند و تامین‌کننده هزینه کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها هستند. پروسه‌ای که درنهایت منجر به تجویز دارویی ساده می‌شود و همین بهانه‌ای است که با پیش‌آمدن مشکلات قبلی فرد دیگر تمایلی به هزینه‌کردهای قبلی ندارد و سعی می‌کند خودسرانه داروهای قبلی را مصرف کند و اگر از آشنایان و دوستان کسی مشکل مشابه داشته باشد، همان قرص‌ها و داروها از طرف فرد تجویز می‌شود، البته با توضیح این‌که چه پروسه‌ای را طی کرده و به این نتیجه رسیده است. به اعتقاد من دلیل اصلی خوددرمانی هزینه‌های بالای درمان است. کشورهایی که در زمره جوامع توسعه‌یافته هستند، فرد به پزشک مراجعه می‌کند تا دارو استفاده نکند اما در جامعه ما دارو استفاده می‌کنند تا به پزشک نروند! مقوله‌ای که تأمل زیادی را می‌طلبد و خواهان این است که نگاه عمیق‌تری به هزینه‌های درمان شود. این‌که گفته می‌شود داروها بدون نسخه در داروخانه‌ها توزیع می‌شوند مربوط به داروهای  اوتی‌سی هستند که شامل حال مکمل‌ها می‌شوند، داروهایی که مدتی نظر بر آن بود که می‌توان در جاهایی به جز داروخانه‌ها نیز توزیع شوند اما تصمیم بر آن شد داروخانه‌ها توزیع آنها را برعهده بگیرند. البته داروهایی نیز وجود دارند که شخص به صورت روتین و برای مدت طولانی استفاده می‌کند و بدون نسخه می‌توان تهیه کرد؛ داروهای فشارخون، دیابت و ... البته برخی از بیماری‌ها نیز هستند که در ظاهر مشکل گوارشی هستند و در آزمایشات مشخص می‌شود مشکل اصلی چیز دیگری است که در این موارد داروی موردی نیز باید تجویز و تهیه شود. واقعیت امر این است که ما نابسامانی‌هایی را در نظام سلامت‌محور شاهدیم که به مصرف خودسرانه دارو دامن زده تا جایی که متاسفانه این عمل به‌عنوان یک فرهنگ اشتباه جاافتاده است. نابسامانی‌هایی که در زمینه دارو، پزشکی یا بیمه شاهد آنها هستیم. این‌که فردی برای درمان مشکلی به داروخانه مراجعه می‌کند و مشاوره می‌گیرد درواقع برای درمان خود به دلایلی که در سطرهای بالاتر گفته شد، راه کوتاه‌تر را انتخاب کرده است. این مشاوره‌ها و تجویزها در داروخانه‌ها وجود دارد اما تنها در زمینه داروهای مکمل. در زمینه مشکلات اساسی هیچ تمایلی از طرف داروخانه‌ها برای تجویز وجود ندارد. برخی از داروها را تنها باید متخصص خاصی تجویز کرده باشد تا بتوان تهیه کرد. نکته اصلی که نباید نادیده گرفت برخی سیاست‌های غلط است که در حوزه سلامت اجرایی می‌شود. یکی از این مقررات و طرح‌ها  نظام سلامت بود که شهرهای کوچک را از متخصصان خالی کرد و باعث تمرکز این پزشکان در کلانشهرها و به‌خصوص در تهران شد. نبود پزشک متخصص نیز دو راهکار را پیش‌روی بیماران این شهرها گذاشت؛ به جان خریدن هزینه‌ها و مشکلات زیاد و راهی تهران یا شهرهای بزرگ‌شدن برای درمان یا درمان خودسرانه. یکی از طرح‌ها که به نظر بررسی دقیقی پشت آن نبود طرح داروخانه‌های گیاهی بود!‌ به اعتقاد من طب سنتی نیز نیاز به تخصص و تبحر دارد و به همین راحتی نیست که بخواهیم گیاهان دارویی را تجویز کنیم. به‌عنوان نمونه گل‌سرخ هم در تبریز می‌روید، هم در ارومیه با یک عطر و شکل البته یکی ملین است و دیگری خاصیت عکس دیگری را دارد. واقعیت این است که ورود به حوزه طب سنتی نیز نیازمند تحقیق و آزمایش و کار علمی است، چون در غیر این صورت ما شاهد مصرف خودسرانه و آسیب‌های طب سنتی نیز خواهیم بود، همان‌طور که درحال حاضر هم کم نیستند افرادی که با تکیه بر دانستن نام چند گیاه آن را برای خود و دیگران تجویز می‌کنند، با این باور که گیاهان دارویی عوارضی ندارند. یکی از مشکلات حوزه گیاهان دارویی تحت کنترل نبودن آن است، درحالی‌که با تحت کنترل بودن داروخانه‌ها ما شاهد مشکلات حال حاضر هستیم. واقعیت این است که ما با یک فرهنگ اشتباه که ریشه در عوامل مختلف دارد، روبه‌رو هستیم. فرهنگی که برخی از پزشکان نیز به آن دامن می‌زنند و اگرچه تعداد این پزشکان محدود و انگشت‌شمار است اما تاثیرگذاری خود را دارند که بی‌اعتمادی بیماران به پزشکان را دربردارد. پزشکانی که از نسخه‌های کدگذاری‌شده استفاده می‌کنند و تنها داروخانه طرف قرارداد می‌تواند آن را بخواند یا گروهی که با نوشتن نسخه، داروی موردنیاز را در همان مطب و از کشوی میز کار در اختیار بیمار قرار می‌دهد و این شایبه را برای بیمار به وجود می‌آورد که برای دفعات بعد خودسرانه می‌تواند دارو را تهیه و مصرف کند. حل این مشکل کاری زمان‌بر است که با ریشه‌یابی علل مختلف آن و ارایه راهکارهای درست و حساب‌شده امکان‌پذیر است، البته در کنار اینها ما نیازمند کار فرهنگی هستیم، چون به اثبات رسیده که هیچ فعالیتی بدون فرهنگ‌سازی نمی‌تواند عمر طولانی داشته باشد.