شهروند| افتادن شیشه ویترین موزه ملی روی دو شیء سلجوقی و آسیب به آنها بار دیگر مسأله امنیت موزه 80ساله ایران باستان را پررنگ کرد. این اتفاق در تالار دوران سلجوقی موزه دوران اسلامی رخ داد و ۲ اثر هم برای دوره سلجوقی بوده‌اند. حالا دو شیء آسیب‌دیده که «به دلیل نقص فنی در ویترین» آسیب دیده، به بخش مرمت فرستاده شده‌اند. این اتفاق در جایی رخ داده که بزرگترین موزه باستان‌شناسی و تاریخ ایران است و از نظر حجم، تنوع و کیفیت آثار هم یکی از چند موزه بزرگ جهان است و کارشناسان بارها درباره استاندارد نبودن بخش‌هایی از موزه ملی هشدار داده بودند. مدیر موزه ملی درباره جزییات ماجرای دیروز به ایلنا گفت: «در داخل یکی از ویترین‌های موزه یک شیشه تقسیم‌کننده به ارتفاع ۳۰ سانتیمتر بوده که این شیشه به دلایل فنی بر روی دو شیء درون ویترین افتاده است و این دو اثر آسیب دیده‌اند که به بخش مرمت فرستاده شده‌اند.» جبرئیل نوکنده با بیان این‌که در حال حاضر کارشناسان در حال بررسی فنی مسأله هستند، درباره احتمال تکرار این اتفاق همچنین توضیحی داد: «ما تلاش می‌کنیم كه دوباره این اتفاق نیفتد و از کارشناسان مجرب اداره کل موزه‌ها و موزه ملی درخواست کرده‌ایم تمام ویترین‌ها را دوباره مورد معاینه فنی قرار بدهند.»
هنوز در گذشته زندگی می‌کنیم
در فرهنگ موزه‌داری ایران موزه ملی را موزه مادر می‌خوانند. موزه‌ای که آثاری از دوران مختلف پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی ایران و آثاری تا قدمت 800هزار سال را در خود جای داده است. با این حال کارشناسان بارها گفته‌اند که این موزه با وجود تجربه زیاد در این سال‌ها، همچنان از استانداردها فاصله دارد. در این‌باره فائق توحیدی، مدیر سابق اداره کل موزه‌ها در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: «اگرچه زمانی این موزه در زمینه استانداردها از بهترین‌ها بود، اما در همان حد ماندیم. کم‌کم از تکنولوژی‌های روز فاصله گرفتیم و جهان پیش رفت. ما با این‌که تجربه خوبی داریم اما از استانداردهای امروز موزه‌های جهان دوریم و نیازمندیم که با پیشامدهای فعلی بار دیگر به روز شویم.» این پیشکسوت میراث فرهنگی با تأکید بر این‌که در حوادثی اینچنین، کسی مقصر نیست، ادامه می‌دهد: «شاید این اتفاق را باید به بودجه و البته مدیریت ربط داد و دغدغه‌هایی که مدیریت‌ها باید داشته باشند.» او این را می‌گوید و باخنده اضافه می‌کند: «به نظر من، این موزه چنان جایگاه مهمی دارد که مدیرش شب‌ها نباید خوابش ببرد! شاید من اگر بودم شب‌ها هم در موزه می‌خوابیدم.»
وضع موزه را بازنگری کنیم
توحیدی در مورد بحث حفاظت و امنیت موزه، به اهمیت حفاظت الکترونیک اشاره می‌کند و می‌گوید: «البته در حفاظت پیشرفت داشته‌ایم؛ مثلا در بخش دوران اسلامی موزه که از جدیدترین بخش‌هاست این مورد رعایت شده و ویترین‌ها هم جدید هستند؛ اما به هر حال لازم است که با وجود این پیشامد وضع موجود بازنگری شود تا نقص‌ها را بدانیم و رفعشان کنیم.» مدیر سابق اداره کل موزه‌هاي موزه ملی را به مثابه شیئی باستانی می‌داند که مستند‌ترین مدارک تاریخ تمدن بشری را در خود جای داده است و درباره ویژگی موزه ایران باستان چنین می‌گوید: «هیچ موزه‌ای مثل این گنجینه نیست. موزه لوور البته که مجموعه ارزشمندی را در خود جای داده و به خوبی شناخته شده اما هر کدام از اشیای آن از جایی خریداری شده و به آن اضافه شده است؛ اما همه اشیای موزه ملی پیشینه‌ای دقیق دارند و پیداست کدام باستان‌شناس، شیء تاریخی را در چه عمقی پیدا کرده است؛ اینها مدارک مستند تاریخ و تمدن ايران هستند.» او معتقد است این موزه‌ها و مجموعه‌هایی نظیر آن‌که در سال‌های دور بنا شده‌اند، باید بازبینی شوند و به استانداردهای جهانی ارتقا پیدا کنند؛ استانداردی که به گفته توحیدی با شکل کنونی موزه‌ها به کلی فرق دارد.
موزه ملی به تکنولوژی روز نیاز دارد
منتقدان می‌گویند «موزه مادر» وارث شیوه‌ای 80ساله در موزه‌داری است و در این سال‌ها فرم و محتوای آن تغییر ملموسی پیدا نکرده است. این موزه هنوز موزه‌ای صامت و ایستاست و تکاپویی در آن دیده نمی‌شود. مدیر سابق اداره کل موزه‌هاي موزه ملی می‌گوید تکنولوژی می‌تواند این سکون را از بین ببرد و تحرک ایجاد کند. بسیاری از بازدیدکنندگان به نبود راهنما به اندازه کافی در این موزه معترضند. این در حالی است که موزه ملک به‌عنوان مجموعه‌ای خصوصی در همسایگی موزه ملی چنین مشکلی ندارد. این دو، در بین دوستداران موزه، از لحاظ امنیت، فضای اختصاص داده به اشیا و شیوه نمایش هم مقایسه می‌شوند. مدیر سابق اداره کل موزه‌ها در واکنش به این موضوع، راه‌حل را در تکنولوژی و بودجه می‌بیند: «موزه ملی به خاطر جذابیتش، بازدیدکنندگان زیادی دارد و راهنمایان همیشه نمی‌توانند همه سلایق را پوشش دهند. این موضوع را مي‌توانیم با راه‌اندازی تکنولوژی روز در این موزه حل کنیم. برای مثال در موزه برلین و لوور برای معرفی آثار به بازدیدکنندگان، برای آثار مختلف ابزار الکترونیکی و گوشی‌های هدفونی در نظر گرفته شده و بازدیدکنندگان بدون نیاز به راهنما و دردسر اطلاعات دقیق و کامل را درباره هر اثر تاریخی کسب می‌کنند. ما هم باید در موارد مختلف به همین سمت برویم. اگر چه این موضوع به بودجه کافی احتیاج دارد، اما به حل مشکل کمک می‌کند.
موزه ملی هنوز حریم ندارد
زخم دیگری که چند وقتی یک‌بار سر باز می‌کند این است که موزه ملی ایران به‌عنوان یکی از ۱۴ موزه ثبت‌شده در فهرست میراث ملی که توسط آندره گدار در سال ۱۳۱۶ ساخته شد، هنوز حریم مصوبی ندارد. هر چند این اتفاق برای دیگر موزه‌های تهران هم تکرار شده است، با این حال خطر ساخت‌وساز در اطراف این موزه همیشه در کمین بوده است. سابق بر این در حریم درجه یک موزه ملی قرآن کریم ساخت‌وساز انجام شد. این اتفاق در حالی افتاد که این موزه در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده و یکی از ارزشمندترین موزه‌های قرآنی کشور محسوب می‌شود. به همین خاطر است که با وجود ساخت و سازی که گاه و بیگاه در حریم آثار تاریخی انجام می‌شود، فعالان میراث فرهنگی بر تعیین حریم این موزه ویژه اصرار دارند.
توحیدی درباره استاندارد موزه‌ها در ایران بار دیگر تأکید می‌کند: «حریم در گذشته مطرح نشده بود چون ساخت و ساز به این حد نبود. در گذشته استانداردهای موزه‌ها به‌ویژه در موزه ملی رعایت می‌شد، اما الان نمی‌شود از استاندارد مشخصی صحبت کرد. ما به‌شدت نیازمند این هستیم که استانداردها تعریف و ثبت شوند تا هم در موزه ملی و در همه موزه‌ها این استانداردها رعایت شوند. برای این کار باید ببینیم آنها که پیشرفته‌اند چه می‌کنند.»