مینا مهری| صفحه مانیتور مقابل‌شان، راه ارتباطی‌شان است و معرف‌شان هم یکی از سایت‌های اینترنتی. طرف‌شان را نه دیده‌اند و نه حتی صدایش را شنیده‌اند، اما دل‌شان می‌خواهد بیشتر آشنا شوند چون در کارتابل معرفی‌اش نوشته که فلان ویژگی مورد نظر او را دارد یا او هم مانند خودش به یکی از اصولی که برایش بسیار مهم است، پایبند است. چندسالی است که دوست‌یابی‌ها اینترنتی شده‌اند، دیگر برای پیدا کردن شاهزاده یا پرنسس رویاها که فلان ویژگی خاص را داشته باشد، نیازی نیست که کفش آهنین به پا کنید و کوی‌به‌کوی دنبال نیمه گمشده‌تان بگردید یا حتی همه چیز را بسپرید به دست بخت و اقبال تا کام برآورد و معشوق را کند هویدا. کافی است تنها در اینترنت سرچ کنید: سایت «همسریابی». چند کلیک و بعد هم با مرور چند صفحه، مقابل اسم چندنفر تیک بزنید که شاید یکی‌شان بشود شریک زندگی و هم‌مسیر باقی روزهای عمر. حالا لیلی‌ها و مجنون‌ها از دل داستان‌ها و افسانه‌ها پا به صفحات مجازی گذاشته‌اند و در صفحه معرفی، ویژگی‌های برترشان را علامت می‌زنند، آنقدر خوب هستند و ایده‌آل که شاید برای حتی خود مخاطبان سایت هم باورش کمی سخت باشد که اگر این همه مورد مناسب ازدواج وجود داشته، پس چرا تاکنون آنها نتوانسته‌اند شخص مورد نظرشان را پیدا کنند؟ امیر یکی از آنهاست؛ یکی از آنهایی که وقتی صفحه مربوط به ویژگی‌های مورد نظرش را باز کرده با چندین و چند موردی مواجه شده که برایش کاملا غیرقابل باور بوده‌اند؛ می‌گوید غیرقابل باور، چون از نظر خودش خواسته‌هایش اصلا منطقی نیست: «من تو انتخابم سختگیرم، سختگیر نه به معنای وسواسی، یعنی برام یه چیزایی خیلی مهمه؛ مثلا دوست دارم همسرم تحصیلات عالیه داشته باشه، اما سرکار نره، از نظر ظاهری مدرن و به‌روز باشه ولی تو پوشش او معیار مورد نظر من رعایت بشه و بتونه با خانواده‌ام خوب کنار بیاد.» ویژگی‌هایی را که امیر برمی‌شمرد قبلا عده‌ای دختر در یکی از سایت‌ها تیک زده‌اند، یعنی در فرم اولیه، خود را دخترانی با تحصیلات عالیه معرفی کرده‌اند که تمایلی به کارکردن خارج از خانه ندارند، از نظر ظاهری به‌روز و از نظر شرعی هم متدین‌اند و البته خانواده‌دوستی یکی از خصلت‌های اخلاقی آنهاست: «چند تا سایت رو باز کردم، البته از رو کنجکاوی بیشتر. یکی‌شون رو که به نظرم از بقیه کاردرست‌تر و موجه‌تر اومد، انتخاب و ثبت‌نام کردم. فرم‌ها رو پرکردم، خواسته‌هام رو علامت زدم و فکر کردم خب، من خیلی رویایی فکر می‌کنم. واقعا کدوم دختر حاضره شرایط من رو بپذیره؟» برخلاف تصور امیر، سایت مورد نظر 4مورد به او معرفی می‌کند که شرایطی مانند آنچه امیر می‌خواسته را دارند و خواسته‌های‌شان هم با مشخصات امیر همخوانی دارد: «برام جالب بود، 4 نفر معرفی شده بودن که هم اون چیزی که من می‌خواستم بودن و هم من اونی بودم که اونا می‌خواستن، اولش کنجکاو شدم و برام خیلی جالب بود اما بعد پشیمون شدم، گفتم این شرایط من خیلی آرمانی و رویاییه، اگه اینها این‌جورین چرا تا حالا ازدواج نکردن؟» همین فکرها امیر را از زدن گزینه آشنایی بیشتر منصرف می‌کند و سبب می‌شود که او خیال کند این معرفی‌ها واقعیت ندارد. اما بار دوم صحبت‌های یکی از دوستانش او را مجاب می‌کند که دوباره سری به سایت مورد نظر بزند و با یکی، دو نفر از مواردی که برایش پیدا شده، قرار آشنایی بیشتر بگذارد: «با رفیقم حرف می‌زدم که با شوخی بهش گفتم تو فلان سایت ثبت‌نام کردم و بعدش هم براش توضیح دادم که چرا منصرف شدم اما اون بهم گفت خب خیلی از دخترا واقعا خوبن اما خب اونا هم براشون مورد مناسبی برای ازدواج تو اطرافشون پیدا نشده، مث خود من! دلیل نمی‌شه که همه کلاهبردار باشن.» دومین‌بار امیر از بین سه گزینه‌هایی که این‌بار به او پیشنهاد شده به آشنایی بیشتر با دونفر تمایل نشان می‌دهد و قرار به یک مرحله جلو رفتن می‌شود که هیچ‌کدام از موارد به سرانجام نمی‌رسد. امیر درخصوص تجربه این سایت‌ها می‌گوید: «من خودم هم بالاخره از نزدیک با این موضوع مواجه شدم، نه اونقدرها خطرناک و ایناست، نه اونقدرها رویایی؛ مثلا یکی از خانوم‌هایی که من باهاشون می‌خواستم بیشتر آشنا بشم، خانواده‌دوستی رو ماهی یک‌بار سرزدن به پدر و مادرهامون می‌دونست ولی من منظورم این بود که با خانواده من زندگی کنیم. از طرفی خب به‌هرحال مشخصات ظاهری هم خیلی مهمه، ممکنه اون تعریفی که شخص از خودش داره با تصویر واقعی متفاوت باشه.» حرفهای امیر و قضاوتش در مورد این سایت‌ها خنثی است، نه از آنها بد می‌گوید و نه طرفداری می‌کند فقط در جواب می‌گوید که حداقل به درد او نمی‌خورد: «من خودم با تجربه‌ای که کردم، دیگه سمتشون نمی‌رم ولی خب واقعا به نظرم خیلی هم تقصیر طرف مقابل نیست. من خودم هم شاید موقع معرفی، خودم رو خیلی ایده‌آل نشون بدم. کلا خصلت همه ما اینه، تصویر مجازی‌ای رو که از خودمون نشون می‌دیم از حقیقت‌مون قشنگ‌تره، درست مثل اینستاگرام.» سایت‌های همسریابی معمولا اساس کار یکسانی دارند که دو مرحله در روند کار آنها بسیار مهم است؛ یکی ثبت‌نام و پر کردن فرم مشخصات فردی و دیگری تکمیل کردن لیست انتظارات یا مشخصات طرف مقابل.
گزینه اولیه و مرحله ابتدایی این سایت‌ها ثبت‌نام است. شخص در این مرحله تمام ویژگی‌های شخصی‌اش را در جدولی از پیش طراحی‌شده، ثبت می‌کند. مشخصاتی که شامل نام و نام خانوادگی، تاریخ دقیق تولد، محل سکونت، وضعیت تحصیلات و شغل می‌شود و گزینه آخر هم از فرد می‌پرسد که تا به حال ازدواج کرده یا این ازدواج اول اوست. مرحله بعدی مشخصات تکمیلی است که بیشتر مربوط به جنبه‌های ظاهری فرد و شرایط زندگی او می‌شود، اینکه مو و چشمش چه رنگی است؟ قد و وزنش چقدر است و مثلا مسافرت زیاد یا کم می‌رود؟ یک باکس کوچکی هم درنهایت تعبیه شده که فرد می‌تواند آن‌جا از هنرهای شخصی‌اش بگوید؛ اینکه مثلا با وجود مشغله‌های زندگی به‌طور حرفهای ورزشکار است یا به 5زبان زنده دنیا مسلط! و درنهایت هم یک شماره موبایل را به‌عنوان راه ارتباطی ثبت می‌کند.
مرحله بعدی ثبت مشخصات همسر است. در این مرحله هم فرد عینا باکس‌ها و گزینه‌هایی که در مورد خودش پر کرده را دوباره پر می‌کند اما این‌بار با ثبت مشخصات همسر ایده‌آلش، یعنی می‌نویسد که دوست دارد همسرش متولد چه سالی باشد، تحصیلاتش تا چه اندازه و حتی در چه زمینه‌ای باشد و دارای چه خصلت‌های اخلاقی باشد. تمام این مراحل که تمام شد سایت به او یک نام کاربری می‌دهد و یک رمز عبور. از این به بعد شخص موقع ورود به سامانه با نام کاربری و رمز ورود شخصی‌اش می‌تواند ببیند که چند مورد مطابق با خواست و معیار‌های او پیدا شده و ویژگی‌های‌شان چیست.
جدا از ثبت‌نام شخص خواستار ازدواج، بعضی از سایت‌ها امکانی را تعبیه کرده‌اند که شخص می‌تواند در آنها برای فرزند، پدر یا مادر، خواهر یا برادر و حتی پدربزرگ یا مادربزرگش هم این ثبت‌نام را انجام دهد و آمادگی آنها را برای ازدواج با فردی شایسته اعلام کند. وقتی که فردی با نام کاربری در سایت وارد شد و گزینه مورد نظر خودش را یافت، وقت آن است که به طرف مقابل یک «پیام علاقه‌مندی» ارسال کند. منظور از پیام علاقه‌مندی این است که فرد مشخصات ابتدایی فرد مورد نظر را مطالعه کرده و او را نزدیک به معیار‌های خود دیده است، بنابراین با ارسال این پیام، علاقه‌مندی خود را برای آشنایی بیشتر به او اعلام می‌کند. فردی هم که پیام علاقه‌مندی دریافت کرده است، می‌تواند پس از مطالعه مشخصات ابتدایی ارسال‌کننده پیام، با ارسال پیام علاقه‌مندی پاسخ مثبت برای آشنایی بیشتر و با ارسال پیام عدم علاقه‌مندی پاسخ منفی برای اعلام عدم تمایل به آشنایی بیشتر با او بفرستد. پیام علاقه‌مندی و عدم علاقه‌مندی برای کلیه کاربران قابل استفاده است و نیاز به ثبت مرحله ویژه‌ای در سایت ندارد. در صورتی‌که شخص تمایل به مکاتبه بیشتر با فرد مورد نظر داشته باشد، باید عضویت خود را به نقره‌ای یا طلایی ارتقا دهد! تا قادر به ارسال پیام شخصی یا پیام با متن دلخواه باشد. عضویت نقره‌ای یا طلایی هم منوط به پرداخت حق ثبت‌نام در سرویس است و دریافت یک بسته پیامکی مخصوص! بسته‌های پیامکی تنها برای ارسال پیامک (اس‌ام‌اس) روی گوشی تلفن همراه فرد مورد نظر یا دریافت گزارش‌هایی است که از بخش تنظیمات سایت همسریابی قابل تغییر هستند و در صورتی که شما عضو عادی باشید تنها می‌توانید پیام علاقه‌مندی و عدم علاقه‌مندی را با اس‌ام‌اس به فرد مورد نظر ارسال کنید و لازمه ارسال پیام شخصی یا پیام با متن دلخواه به شخص مورد نظر حتما ارتقای عضویت به وضع نقره‌ای یا طلایی است.
محبوبه یکی از دخترانی است که از سایت‌های همسریابی دل خوشی ندارد و به عقیده‌اش بیشتر این سایت‌ها محلی برای کلاهبرداری و کسب درآمد سودجویان است: «مرحله به مرحله آدم رو مجبور میکنن برای آشنایی بیشتر با شخص مورد نظرت پول بریزی به حسابشون و آخر سر هم که می‌تونی با طرف در ارتباط باشی، می‌بینی اونی که می‌خوای نیست یا خودش رو الکی و تخیلی معرفی کرده. در کل واقعا می‌خوره تو ذوقت.» تلخ‌ترین خاطره محبوبه از این سایت‌ها برمی‌گرد به آخرین باری که خواست شانس ازدواجش را در فضای مجازی امتحان کند: «5ماه با مردی در ارتباط بودم که زن داشت و من نمی‌دونستم. تمام احساس و هزینه‌هایی که این مدت صرف کردم دود شد و رفت هوا. وقتی که به سایت مورد نظر شکایت کردم، گفتند که ما تو قسمت سوال‌های متداول نوشته بودیم که ما هیچ موردی را تضمین نمی‌کنیم، خودتون دقت کنید.»
یکی از این سایت‌ها در قسمت معرفی خدماتش مصاحبه با دو نفری را گذاشته که از طریق آن سایت یکدیگر را یافته‌اند و با هم ازدواج کرده‌اند. مریم که اسم عروس است، درخصوص این سایت گفته: «یک‌بار مشغول جست‌وجو در سایت‌ها بودم و به مطلب همسان‌گزینی این سایت برخوردم. در آن زمان قصد ازدواج داشتم؛ متوجه شدم طرح خوبی است لذا ثبت‌نام کردم. در ابتدا معرفی‌هایی انجام شد که به دلایل مختلف به سرانجام نرسید. کلا 4 مورد معرفی شده بود که با هیچ یک به تفاهم نرسیدم. یک مورد از نظر مذهبی خیلی با ما تفاوت داشت و مورد دیگر از نظر مذهبی و فرهنگی؛ البته سیگاری هم بودند!» و بعد هم مجید یعنی همان مرد رویاهایش را یافته. او درخصوص اینکه آیا خانواده‌های‌شان می‌دانند که از این طریق آشنا شده‌اند هم جواب داده: «خب، من خودم به خانواده‌ام نگفتم و اصلا مطرح هم نشد. دید خانواده‌ها در این مورد فرق دارد. احتمال دادم اگر خانواده‌ام بدانند واکنش نشان دهند، بنابراین بین خودمان توافق کردیم که در این مورد حرفی نزنیم، اما خودم اصلا بد نمی‌دانستم و با این طرح از طریق یکی از اقوام آشنا شدم. البته در یکی از مواردی که سایت به من معرفی کرده بود هم به من توصیه کرد از ثبت‌نامم حرفی نزنم تا خانواده آقاپسر متوجه نشوند در این سایت ثبت‌نام کرده بودیم؛ گویا کلا در این مبحث مشکل داشتند و این درخواست آقاپسر بوده که خانواده‌اش متوجه ثبت‌نام من نشوند.»
سال 91 بود که باقر پیش‌نمازی، معاون امور فرهنگی - تربیتی وزارت ورزش و جوانان در زمینه فعالیت سایت‌های همسریابی اعلام کرد که سایت‌های همسریابی چون بدون اخذ پروانه اقدام به فعالیت کرده‌اند، سازمان مشخصی برای نظارت بر کار آنها وجود نداشته است و شکایت‌هایی که از آنها صورت گرفته، نشان‌دهنده کارکردهای متفاوت این سایت‌ها و وارد بودن نقدهایی بر عملکرد آنهاست. پیش‌نمازی در یک برنامه تلویزیونی در پاسخ به این پرسش که آیا شما حاضرید فرزندتان از طریق سایت‌ها یا مراکز همسریابی ازدواج کند، گفت: «لزومی ندارد که مردم پشت این مراکز و دفاتر صف بکشند. وزارت ورزش و جوانان دفتری به نام برنامه‌ریزی ازدواج و تعالی خانواده تأسیس کرده است و این دفتر، آموزش، مشاوره و فرهنگ‌سازی را برعهده دارد و حمایت‌کننده مراکزی است که در این زمینه فعالیت می‌کنند.» هشدار پلیس و نهادهای مربوطه درخصوص سایت‌های غیرمجاز به یک یا دو مورد خلاصه نمی‌شود و هشدار درباره فعالیت این بنگاه‌های نامطمئن به پای ثابت هشدارهای امنیتی پلیس در این سال‌ها تبدیل شده است. همین هفته گذشته هم رئيس پليس فتا خبر از مسدود شدن بيش از 700 سايت همسريابي داد. سردار سيدکمال هاديانفر با بيان اينکه چند سالي است شاهد فعاليت سايت‌هاي همسريابي در فضاي سايبر هستيم و برخي از اين سايت‌ها ادعا دارند که داراي مجوز از نهادها و دستگاه‌هاي مختلفي هستند، گفت: تاکنون هيچ مجوزي از سوي نيروي انتظامي يا پليس فتا براي فعاليت سايت‌هاي همسريابي داده نشده است. با توجه به جرايم مختلفي که از سوي اين سايت‌ها عليه کاربران صورت مي‌گيرد، يکي از دغدغه‌هاي پليس فتا برخورد با اين‌گونه جرايم و سايت‌هاست. رئيس پليس فضاي توليد و تبادل اطلاعات ناجا با اشاره به تشکيل پرونده‌هاي متعدد کلاهبرداري و هتک حيثيت مرتبط با ثبت‌نام در سايت‌هاي همسريابي در پليس فتا، گفت: اين امر خود گواه غير قانوني بودن فعاليت و انگيزه فعال شدن اين‌گونه سايت‌هاست. به گفته او «حتي برخي از اين سايت‌ها پا را فراتر گذاشته و ادعا داشتند که آنها براي مشروعيت فعاليت خود درخصوص همسر‌گزيني از مراجع معظم و معزز تقليد استفتا کرده و اين عزيزان مهر تاييد بر فعاليت آنها در فضاي سايبر زده‌اند، در حالي‌که بنا‌بر استعلام پليس فتا از دفاتر مراجع عظام تقليد، ادعاي کذب اين سايت‌ها ثابت و مشخص شده که هدف گردانندگان سايت‌هاي همسريابي پيش از آن‌که حل مشکلات ازدواج جوانان باشد، کسب درآمد است. پليس فتا در طول ساليان گذشته بارها از سوي رسانه‌هاي مختلف ديداري، شنيداري و مکتوب درخصوص فعاليت سايت‌هاي همسريابي هشدار داده است که اين سايت‌ها مجوز فعاليت ندارند و ادعاي آنها براي داشتن مجوز کذب است.»
با وجود هشدارهای پلیس، فیلترینگ و رسانه‌ای شدن بسیاری از مواردی که این سایت‌ها دست به کلاهبرداری زده‌اند هنوز عده زیادی هستند که برای یافتن نیمه گمشده‌شان دست به کیبورد می‌شوند و تفأل به صفحات مجازی می‌شود نخستین قدم زندگی مشترک رویایی‌شان.