| یاسر جعفری | مدیر طرح‌های شهری سازمان زیباسازی شهر تهران|

سردر باغ ملی یا دروازه میدان مشق که به ‌نوعی نماد تهران قدیم محسوب می‌شود، به‌واسطه قرارگیری در مجموعه‌ تاریخی میدان مشق، نقش جداگانه‌ای از ماهیت نمادین خود را نیز ایفا می‌کند. این دروازه که زمانی به دستور رضاخان و با هدف نمایش قدرت وی در کودتای اسفند 1299 برپا شده بود، به‌ مرور زمان این نقش را کمرنگ‌تر کرده، بیشتر جنبه‌های تاریخی و شکلی آن در ذهن عموم جای گرفته است. تبدیل نام آن از دروازه میدان مشق به دروازه باغ ملی به‌نوعی عبور از جنبه حکومتی به جنبه مردمی محسوب می‌شود. به‌واسطه این اهمیت و در جریان بازآفرینی شهری میدان مشق قدیم، سازمان زیباسازی شهر تهران مأموریت یافت نسبت به مرمت و بهسازی سردر اقدام کرده و انجام آن را به موسسه پژوهشی فرهنگ و هنر دانشگاه تهران محول کرد. بدین منظور مطالعات اولیه آغاز و طی نشست‌هایی با متخصصان حوزه میراث فرهنگی، خطوط اصلی کار روشن شد. آنچه بیش از هر چیز دیگر مورد اتفاق‌نظر کارشناسان و صاحب‌نظران مورد مشاوره بود، عدم شتاب‌زدگی در تصمیم‌گیری، اتخاذ رویکردهایی برای حفظ اصالت در طرح و مصالح مورد استفاده بود.باتوجه به صلابت ساختاری و توان بالای ثقلی اثر، تدابیر اصلی پیرامون تزیینات کاشی‌کاری، ریخته‌گری‌های برنزی درها، پاک‌سازی علمی سطوح، احیای اصالت طرح معماری اثر، مرمت چوب و تقویت ساختار پوشش‌ها متمرکز می‌شد. بدین‌منظور یک بررسی میدانی دقیق پیرامون موارد فوق صورت پذیرفت و گزارش مذکور توسط گروه مشاور به کارفرما ارایه شد. عملیات مستندنگاری به‌صورت روش‌های ترکیبی اسکن با لیزر و تولید ابر نقاط برای ترسیم خطوط اصلی بنا به همراه عکاسی کامل مجموعه در ترازهای ارتفاعی مختلف انجام شد و درنهایت از ترکیب این روش‌ها مجموعه نقشه‌هایی کامل به همراه تصاویر اورتو از زوایای مختلف به‌عنوان سند پشتیبان آماده‌سازی شد. با توجه به ضعف در تزیینات کاشی و خطر ریختن آنها در اثر عملیات ساختمانی، در نخستین گام، تثبیت و تقویت پیوند آنها با سطح زیرسازی صورت پذیرفت، البته این امر با تعویض قطعاتی که پیش ‌از این به‌اشتباه نصب ‌شده بودند یا حذف کاشی‌های غیرمرتبط همراه بود. تهیه شناسنامه برای هر یک از کاشی‌ها ازجمله اقداماتی بود که در راستای سیاست تولید مستندات علمی توسط گروه مشاور صورت پذیرفت. قطعات تزیینی برنزی در اصلی در جریان مرمت‌های پیشین با نمونه‌های برنجی جایگزین شده بود و بخش عمده‌ای از این تزیینات نیز توسط تخریبگران آثار هنری و سارقان این آثار از جای خود کنده‌ شده بودند. بر این اساس آزمایش‌های تعیین آلیاژ در آزمایشگاه صورت گرفت و پس از مشخص شدن ‌درصد ترکیب مواد، نسبت به ساخت آلیاژ و ریخته‌گری قطعات اقدام شد. نظر به این‌که در ساختار قطعات اصلی از روش قالب‌گیری ماسه‌ای استفاده‌شده بود، برای ساخت قطعات کمبود نیز همین روند در دستور کار قرار گرفت. پاک‌سازی و تثبیت نیز با استفاده از روش‌های شیمیایی و فیزیکی (به ‌تناسب مسائل مربوطه) پیش برده شد. طی گمانه‌زنی‌های صورت گرفته مشخص شد پلان ضلع شرقی در دوره‌ای تغییریافته که این مسأله علاوه بر تغییر شکل متقارن پلان داخلی، به لحاظ فضایی نیز آسیب‌هایی را به همراه داشت که ازجمله آنها از بین رفتن بخشی از فضای اتاق و اختصاص آن به پله‌های الحاقی بود و به شکلی دیگر به افزایش ارتفاع پوشش و تغییر سیمای نمای جنوبی منجر شده بود. به این منظور، حذف الحاقات و بازگرداندن پوشش به شکل اولیه پس از دریافت تأییدیه از شورای فنی میراث فرهنگی انجام پذیرفت.  یکی دیگر از مشکلات عمده اثر، به تأثیر رطوبت نزولی ناشی از آسیب ورق‌های شیروانی و پوسیدگی‌های موضعی آنها بازمی‌گشت. بدین منظور، تمامی ورق‌های شیروانی که بعضا طی مرمت‌های سالیان گذشته با ورق موجدار جایگزین شده بودند، مجددا اجرا شد. ساختار چوبی خرپا (متأثر از لزوم سرعت در ساخت اثر)، بعضا اتصالات مناسبی نداشته که تقویت اتصالات و تعویض قطعات آسیب‌دیده را به همراه داشت. در و پنجره‌های چوبی که دچار بیماری‌های متداول چوب، نظیر پوسیدگی ناشی از رطوبت یا حمله حشرات بودند تا حد امکان مرمت و در برخی موارد تعویض شدند. در این میان، تلاش برای حفظ چشم‌انداز اولیه نسبت به میدان مشق، منجر به این شد که با استناد به تصاویر تاریخی، قاب میانی از الحاقات ثانویه آزاد و به شکل اولیه مرمت شود. قرارگیری اثر در محل یکی از خیابان‌های اصلی شهر و عبور آزادانه شهروندان از یکسو و مجاورت با مجموعه‌های شاخصی چون دانشگاه هنر و پژوهشگاه میراث فرهنگی باعث شده روند اجرا همواره با طیف مختلفی از نظرات، نقدها و تشویق‌ها مواجه باشد. از سوی دیگر، همانند سایر پروژه‌های شهری که سرعت اجرا از اهمیت بالایی برخوردار است، این پروژه نیز با مقوله زمان‌بندی محدود مواجه بود و برآیند محدودیت زمانی و قرارگیری در معرض نقد کارشناسانه و غیرکارشناسانه باعث می‌شود هریک از اقدامات با مسائل خاص خود همراه باشد. بااین‌حال، حمایت کارفرما از لزوم اجرای اقدامات به‌صورت علمی و تأکید موسسه پژوهشی فرهنگ  و هنر دانشگاه تهران (به‌عنوان مجری) بر این امر، باعث شده هر دو جبهه عملیات اجرایی و مطالعاتی به ‌موازات هم پیش برده شود.