عادل فرهنگی معمار

بناهای تاریخی و آثار به‌جامانده از دوره‌های گوناگون، بی‌شک نیازمند رسیدگی و مقاوم‌سازی گسترده‌ای هستند تا بتوانند در مواجهه با بحران‌ها و بلایای طبیعی تاب بیاورند. هرچند به صورت دقیق و کامل نمی‌توان گفت که در سراسر کشور کدام‌یک از بناها مورد مقاوم‌سازی قرار گرفته‌اند، اما آنچه دارای اهمیت است این است که این امر باید به‌ اصلی اساسی در این راستا بدل شود. برای مثال زمانی‌که به‌شخصه در خراسان مشغول به کار بودم، در حد مقدورات و علمی که داشتیم، برای آثار و بناها کمربند ایمنی بتنی یا فلزی ایجاد می‌کردیم که این نوع مقاوم‌سازی‌ها در مقابل زلزله‌هایی حتی با مقیاس 6 ریشتر نیز امکان مقاومت ایجاد می‌کرد. البته این نکته واضح است که بناهای تاریخی به‌جامانده از روزگاری دورند و گذر زمان آنها را ناتوان کرده اما درنهایت مقاوم‌سازی اصلی قابل‌قبول برای حفظ و حراست از آنهاست.
چنانچه درحال حاضر نیز روی بناهای موجود در شهر تهران یا عمارت مسعودیه که متعلق به دوره معاصر هستند، چنین اتفاقی می‌افتد و در راستای توانمندسازی بنا گام‌های بسیاری برداشته شده است. البته روش‌های مدرنی در سطح جهان به وجود آمده است که روش‌های بسیار اصولی و درستی هستند و در این روش‌ها براساس مصالح موجود، گمانه‌هایی در دل بنا و از منظر ملات‌های موجود در آن زده می‌شود که به دلیل همین گمانه‌ها و تحقیقات، بسیار کاربردی‌تر هستند. هرچند ما در کشور به‌خاطر ضعف امکانات ابزاری و پیرامونی، نتوانسته‌ایم از آنها بهره‌مند شویم و همین هم عاملی شده تا همچنان از روش‌های سنتی استفاده کنیم. این درحالی است که اگر به متون تاریخی مراجعه کنیم، با موارد جالب و عجیبی مواجه می‌شویم. برای مثال در قرن هفتم و در زمان حاکمیت مغول‌ها بر کشور، کتب و تحقیقاتی درخصوص مانایی آثار و بناها وجود دارد و همین هم عاملی می‌شود که بنایی چون منار جنبان در اصفهان ساخته شود، یا در مشهد و در مسجد آدینه قائن شاهد چنین نگاهی در ساخت‌وساز هستیم. چنانچه در یکی از زلزله‌هایی که در سال‌های قبل  و در محور عمقی به وقوع پیوست، من خود شاهد بودم که ایوان این مسجد عقب و جلو می‌شد و از درون ایوان خاک و شن بیرون می‌آمد و بعد که برای مرمت رفتم، دیدم شن‌ها و خاک را معمارهای سازنده بنا در قرن هشتم، لابه‌لای آن گذاشته بودند که انعطاف‌پذیر شود و لرزه آسیب کمتری بر مسجد وارد آورد. درحقیقت باید زمین‌لرزه را در ساخت بنا درک کرد. همان‌طور که باد شاخه‌های درختان را تکان می‌دهد و درختان منعطف‌اند، باید بنا به نحوی ساخته شود که چنین انعطافی داشته باشد. در روش‌های مدرن نیز چنین نگاهی وجود دارد. چنانچه استفاده از لاستیک‌هایی (نئوپرن) این قابلیت را ایجاد کرده است تا بنا در هنگام زلزله‌های بزرگ، در جای خود بازی کنند و این لاستیک‌ها مقابل شوک‌های عظیم وارده به بنا می‌ایستند و به این ترتیب کمترین آسیب به سازه می‌رسد. از چنین لاستیک‌هایی در احداث پل صدر نیز استفاده شده است و امیدواریم روش‌های قدیمی در کنار روش‌های جدید بتوانند امنیت و ماندگاری بناهای تاریخی ما را تضمین کنند.