حمیدرضا عظیمی خبرنگار
صدای «عوعو» از دور شنیده می‌شد. صدا چنان دلخراش بود که گمان می‌کردی سگی در غم از دست دادن چیزی یا کسی، آن‌قدر بی‌تاب شده است. صدا هر لحظه محزون‌تر می‌شد. شاید خیالات من چنین حزنی را در صدای سگ می‌شنید اما به نظر می‌رسید واقعا اینطور باشد. «مشدی محمد» هم که پیر دنیادیده‌ای بود، این را تأیید می‌کرد. می‌گفت: «سگ غم داره! ضجه می‌زنه انگار. شاید مادرشو از دست داده باشه؛ شاید...»
این را که گفت، دلم آرام گرفت. توی دلم به خودم می‌گفتم: «می‌شه به خودم اعتماد کنم در این زمینه که احساس اطرافم را می‌فهمم؛ حتی اگر آدم نباشه!» بعد «رضا» پسر مشدی آمد و گفت: «امروز بعدازظهر، از شهرداری آمده بودن. کلی از سگ‌ها را گرفتن و ریختن توی یک گودال! بعد هم مامور آمد و شروع کرد به شلیک به سگ‌های مادر مرده! دست آخر هم همه را توی همان گودال دفن کردن. آهک ریختن رویشان و بعد هم یک خروار خاک!» مشدی به صحبت درآمد و گفت: «پس بگو سگه کس و کارشو از دست داده! که اینطور ضجه می‌زنه.»
به حرف‌های مشدی که گوش می‌دادم، ناگهان مردد شدم و این سوال ذهنم را مشغول کرد که مگر سگ‌ها هم چنین احساساتی دارند؟ بعد خودم جواب خودم را دادم چون یادم از دوستی آمد که سگی دارد به نام «بابی»! این‌که آن سگ احساس دارد یا نه، باید از صاحبش که عرض کنم دوستشه بپرسید اما تا آن‌جا که من دیده‌ام رابطه آن سگ و دوست من شبیه دو دوست و رفیق است. حتی با هم گریه می‌کنند. «بابی» زمان دلتنگی‌های دوستم، زمانی که او در تنهایی‌هایش مثل هر آدم دیگری دل به دریا می‌زند و گریه سر می‌دهد، پای گریه‌هایش می‌نشیند و درنهایت پهنای صورتش را از باب دلجویی می‌لیسد!
بهانه برای سگ‌کشی
سگ‌ها احساس دارند اما ما انسان‌ها آنها را می‌کشیم. گاهی آنها را مسموم می‌کنیم و به آنها سم می‌خورانیم و گاهی هم تیر مستقیم به سویشان شلیک می‌کنیم. تمام بهانه‌ای که برای این کار داریم، آزار آنها و تهدیدشان برای سلامت است. برای این موضوع، قانون و تبصره هم گذرانده‌ایم. بر این اساس بند 15 از ماده 55 قانون شهرداری‌ها، جلوگیری از شیوع امراض ساریه انسانی و حیوانی و... و جمع‌آوری حیوانات بدون صاحب و دفع حیوانات مریض، مزاحم و ولگرد را نیز وظایف شهرداری دانسته است. همین تبصره‌ها و مواد قانونی بود که در‌سال 87، دستورالعمل مقابله با سگ‌های ولگرد را در 12 ماده و 13 تبصره از تصویب ستاد مرکزی کنترل جمعیت حیوانات ناقل بیماری به انسان گذراند. ستادی که اعضایش از دفتر امنیتی وزارت کشور گرفته تا نماینده سازمان دامپزشکی ادامه دارد. در میان نام‌هایی که در جلسات ستاد شرکت می‌کنند، از نماینده انجمن حمایت از حیوانات نیز نام برده شده است. به هر روی دستورالعمل کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد، که در ستاد مرکزی کنترل جمعیت حیوانات ناقل بیماری به انسان در سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور تصویب شده است، بیستم بهمن 1387 به کلیه شهرداری‌های کشور ازسوی علی نیکزاد معاون هماهنگی امور عمرانی وزیر کشور و رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور در آن زمان، ابلاغ شد.
بنا به گفته کارشناسان و مطلعان امر، این دستورالعمل پس از حدود یک‌سال جلسات فشرده و بحث و تبادل‌نظر نمایندگان سازمان‌های عضو ستاد مرکزی کنترل جمعیت حیوانات ناقل بیماری به انسان به تصویب رسیده است.
آن طور که گفته و توسط اعضای ستاد هم تأیید و تأکید شده است، هدف تهیه این دستورالعمل که در ستاد مرکزی کنترل جمعیت حیوانات ناقل بیماری به انسان (به عنوان هسته سیاست‌گذار این موضوع) تصویب شده، عبارت است از کنترل بیماری‌های قابل انتقال بین حیوان و انسان از طریق شناسایی کانون تجمع سگ‌های ولگرد و کنترل جمعیت آنها با انتخاب روش مناسب و ارتقای سطح آگاهی‌های عمومی درباره رعایت اصول بهداشتی در مواجهه با حیوانات مزاحم (با اولویت سگ‌های ولگرد).
نظر موافق
موافقان کشتار سگ‌ها و دستورالعمل کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد، دلایل خاصی برای این همراهی قايلند. آنها می‌گویند: مهم‌ترین معضلات و مشکلات ناشی از افزایش جمعیت سگ‌های ولگرد، شیوع بیماری‌های قابل انتقال بین حیوان و انسان، افزایش آن در جمعیت دامی و انسان و انتقال بسیاری از بیماری‌ها از سگ به انسان است و ازجمله مهم‌ترین آنها می‌توان به بیماری‌هایی نظیر هاری، کیست هیداتیک، سالک، کالاآزار، لاروهایم‌هاج راحشاییبر و سلوزولپتوسپیر وز اشاره کرد که به همین دلیل این گروه بر ضرورت اجرای دستورالعمل کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد بیش ازپیش تأکید می‌کنند.
این اعتقاد هم بنا به دیده‌ها و شنیده‌ها نزد این گروه تقویت شده است که سگ‌های ولگرد بیشتر مواقع به عابران بی‌توجه و بی‌خبر، حمله کرده و آنها را گزیده‌اند و همین عامل باعث شده است که در موارد مختلفی، سگ‌گزیدگی منجر به مرگ بالاخص در اطفال شود و به موازات آن، آسایش عمومی در شهرها و روستاها با وجود تجمع سگ‌های بی‌خانمان، سلب شود. نمونه‌های دیگری که توسط موافقان برخورد قهری با سگ‌های بی‌خانمان ذکر شده، این است که آنها را مهم‌ترین عامل آلودگی در پارک‌ها و تفرجگاه‌ها مي‌دانند و از این منظر که سگ‌ها دارای قابلیت و پتانسیل تولیدمثلی بسیار بالا هستند، برخورد با آنها را الزامی ذکر کرده‌اند و این تذکر داده شده است که اگر دستورالعمل کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد و دیگر برنامه‌های کنترل و مبارزه اجرا نشود، جمعیت آنها به سرعت رشد خواهد کرد که مخاطرات فراوانی برای شهروندان به دنبال خواهد داشت.
براساس این دستورالعمل مرکز کنترل جمعیت حیوانات مزاحم باید دارای محل نگهداری حیوانات مزاحم باشد که در شهرداری‌های دارای مجوز کارگروه استانی ایجاد می‌شود و این محل باید درخارج از محدوده مناطق مسکونی که به تایید کارگروه شهرستان رسیده باشد مکان‌یابی شده و واجد مشخصات خاصی باشد.
سگ‌ها را زنده می‌گیرند
در زمینه اجرایی پس از ابلاغ دستورالعمل کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد، شهرداری‌ها به‌عنوان عمل‌کننده و مجری ابلاغیه وارد کار شده و همان‌طور که پیشتر هم ذکر شد، مرکزی به نام مرکز کنترل جمعیت حیوانات مزاحم تأسیس می‌کنند. مرکز کنترل جمعیت حیوانات مزاحم دارای واحد زنده‌گیری هم هست که با حضور افراد آموزش‌دیده شامل کاردان دامپزشکی، نیروی کارگر کارآزموده، مامور تیرانداز با سلاح بیهوشی و دامپزشک به‌عنوان مسئول فنی طرح (مستقر در مرکز کنترل) تشکیل می‌شود و تعداد واحدهای زنده‌گیری براساس گستردگی منطقه مورد عمل، برآورد تعداد سگ‌های ولگرد، اولویت‌های زمانی اجرای طرح و غیره تعیین خواهد شد. برای ایجاد شرایط مناسب قبل از عملیات زنده‌گیری و کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد و بی‌صاحب باید فعالیت‌هایی مانند اطلاع‌رسانی توسط شهرداری و دهیاری مربوطه، مراقبت‌های بهداشتی و پزشکی و اقدامات پیشگیری شامل واکسیناسیون کزاز و هاری و آموزش اصول بهداشت انجام شود.
پس از جمع‌آوری سگ‌های ولگرد از سطح شهر و روستا و انتقال آنها به قفس نگهداری موقت در مرکز نگهداری، عملیات معاینه، تشخیص و تفکیک سگ‌های اصیل و سگ‌های آلوده زیر نظر دامپزشک انجام می‌شود و سگ‌های ولگرد آلوده و غیرمفید از سگ‌های اصیل مفید تفکیک و سگ‌های مفید توسط دامپزشک واکسیناسیون و قرنطینه شده، پس از طی دوره قرنطینه، نصب قلاده و شناسنامه‌دار کردن سگ به مراکز یا افراد متقاضی پس از اخذ تعهد از آنها درخصوص نگهداری مناسب حیوان و عدم رهاسازی، انجام دوره‌ای معاینات و مراقبت‌های بهداشتی لازم تحویل می‌شود. سگ‌هایی که به‌عنوان سگ گله به افراد واگذار می‌شود قبل از واگذاری توسط دامپزشک عقیم‌سازی خواهندشد. براساس این دستورالعمل که به‌عنوان سیاست‌گذاری در زمینه اجرای موارد موجود در آیین‌نامه اجرایی، ذکر شده است ساز و کاری نیز در نظر گرفته شده است که تشکیلات اجرایی برای اجرای این دستورالعمل در چهار سطح ملی، استانی، شهرستانی و اجرایی تشکیل می‌شود.
به هر روی آنچه دارای اهمیت است مخالفان این دستورالعمل معتقدند در موارد بسیار زیادی، جزییات آن طور که در دستورالعمل نوشته شده به کار نمی‌رود و در موارد بسیار زیادی دیده شده است که سگ‌ها به صورت جمعی کشتار می‌شوند. در این میان جمعیت‌های دفاع از حیوانات مواردی را در دست اجرا دارند که ازجمله آنها می‌توان به جمع‌آوری سگ‌های بی‌خانمان در محل‌هایی خارج شهر و نگهداری از آنها اشاره کرد.