شهروند| پروانه حرفه‌ای خبرنگاران، قانون نظام جامع رسانه‌ای و حالا کارت حرفه‌ای روزنامه‌نگاران. معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد روزهای شلوغی را می‌گذراند. مرداد گذشته بود که دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها بالاخره و بعد از همه حرف‌وحدیث‌ها، متن پیش‌نویس قانون سازمان رسانه‌ای را روی سایتش قرار داد و پایین آن نوشت که اگر کارشناسان خواستند درباره این پیش‌نویس نظر بدهند به معاونت مطبوعاتی رئیس‌جمهوری ایمیل بزنند. از آن روز تا به حال تعداد زیادی از روزنامه‌نگاران، استادان ارتباطات و حقوقدانان به این پیش‌نویس انتقاد کرده و آن را راهی جدید برای دولتی کردن روزنامه‌نگاری در ایران دانسته‌اند. حالا اما خبر دیگری از راه رسیده؛ یک هفته پیش بود که دوباره سایت معاونت مطبوعاتی متنی را منتشر کرد و باز از کارشناسان خواست که درباره آن نظر دهند. هفته پیش اداره کل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد، دستورالعمل پیشنهادی صدور کارت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری را در سایت این معاونت منتشر و هدف از انتشار آن را دریافت پیشنهادات و بهره‌مندی از آرا و اندیشه‌های صاحب‌نظران عرصه رسانه در دستورالعمل پیشنهادی صدور کارت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری اعلام کرد. روابط‌عمومی وزارت ارشاد در خبری دراین‌باره نوشته است: «از آن‌جا که این دستورالعمل، هنوز ابلاغ نشده است، اداره کل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی از تمامی صاحب‌نظران و همکاران رسانه‌ای دعوت می‌کند تا با ارسال نظرات خود به اصلاح و تکمیل این دستورالعمل یاری کنند.» آنطور که روابط‌عمومی معاونت مطبوعاتی گزارش داده، نسخه نهایی این دستورالعمل در ابتدای مهر امسال ابلاغ می‌شود. این دستورالعمل 14 ماده دارد و دو جدول. در ماده یک این دستورالعمل در تعریف «روزنامه‌نگاران» آمده است: «روزنامه‌نگار، کسی است که شغل اصلی و مستمر او، فعالیت فکری و محتوایی در زمینه تهیه، تنظیم و به منظور انتشار اخبار و وقایع جاری، تحلیل و تفسیر آنها در رسانه‌ها (اعم از چاپی، الکترونیک، رادیو یا تلویزیون) است که در این دستورالعمل به اختصار رسانه نامیده می‌شوند.» در ماده ٤ این دستورالعمل هم ترکیب کمیسیون ارزشیابی حرفه‌ای فعالیت روزنامه‌نگاران برای صدور کارت روزنامه‌نگاری و ارزشیابی این طور مشخص شده: «مدیر کل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی به‌عنوان رئیس کمیسیون، دو نفر از استادان گروه‌های علوم ارتباطات (یا روزنامه‌نگاری) دانشگاه‌های تهران، یکی از روزنامه‌نگاران پیشکسوت به انتخاب شورای هماهنگی انجمن‌های ذیربط (تا شکل‌گیری تشکل‌هایی با عنوان و موضوع پیشکسوتان مطبوعاتی، این فرد به انتخاب شورای هماهنگی تشکل‌های روزنامه‌نگاری خواهد بود)، نماینده شورای هماهنگی تشکل‌های روزنامه‌نگاری، نماینده شورای هماهنگی تشکل‌های مدیریتی مطبوعات، نماینده انجمن خبرنگاران حوزه رسانه.» در تبصره ٢ و ٣ این ماده هم آمده که رئیس اداره خبرنگاران (اداره کل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی) دبیر این کمیسیون است و امور اجرایی و پیگیری مصوبات جلسات را به عهده دارد و تشکیل جلسات به تشخیص رئیس کمیسیون یا به تقاضای سه نفر از اعضای کمیسیون و با دعوت رئیس کارگروه انجام می‌گیرد. تبصره ٥ این ماده هم تمدید کارت روزنامه‌نگارانی را که تا پیش از اجرای این دستورالعمل صادر شده است، منوط به تطبیق با شاخص‌های مندرج در این دستورالعمل دانسته است.
حالا این دومین‌بار است که معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد به ریاست حسین انتظامی، دستورالعمل‌های جدیدی را برای روزنامه‌نگاران و فعالیت‌های رسانه‌ای مشخص می‌کند؛ دستورالعمل‌هایی که حالا حتی فعالان رسانه‌ای اصولگرا هم به آنها انتقاد می‌کنند.
ترکیب اعضای کمیسیون صدور کارت روزنامه‌نگاری و ارزشیابی حرفه‌ای فعالیت روزنامه‌نگاران، نوع تلقی درباره روزنامه‌نگاران، استفاده از اعضای انجمن خبرنگاران حوزه رسانه و... ازجمله انتقاداتی است که این روزها بعضی کارشناسان حوزه رسانه
مطرح می‌کنند.
«کامبیز نوروزی»، حقوقدان، یکی از منتقدان به این دستورالعمل است. او در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: سال 86 بود که آیین‌نامه کار حرفه‌ای توسط معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد دولت محمود احمدی‌نژاد منتشر شد و حالا این دستورالعمل به نوعی مانند همان پیش‌نویس است: «این دستورالعمل مانند همان آیین‌نامه است فقط اعضای کمیسیون صدور کارت عوض شده. در آن آیین‌نامه، اعضای کمیسیون صدور کارت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری ترکیبی بود به انتخاب وزیر و معاون مطبوعاتی، حالا اما این ترکیب با زیرکی عوض شده و نام بعضی انجمن‌های دولت پرورده همانند انجمن خبرنگاران حوزه رسانه به آن اضافه شده است.» او ادامه می‌دهد: «انتشار این دستورالعمل نشان می‌دهد که نوعی ناهماهنگی در معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد دولت یازدهم وجود دارد. این معاونت از یک طرف پیش‌نویس قانون جامع نظام رسانه‌ای را منتشر می‌کند و در آن موضوع کارت هویت حرفه‌ای را مطرح و از طرف دیگر به فاصله کوتاهی دستورالعمل صدور کارت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری را منتشر می‌کند. سوال اینجاست که این عجله چه معنایی دارد؟»
این روزنامه‌نگار معتقد است صدور هر نوع کارت خبرنگاری وظیفه دولت است: «آیین‌نامه صدور کارت خبرنگاری را دولت قبل از انقلاب تصویب کرده و اجرایی شده است. واقعیت این است که صدور کارت روزنامه‌نگاری یا خبرنگاری وظیفه دولت است و نه یک معاونت در یک وزارتخانه.»
او در ادامه می‌گوید: «از نظر تئوریک هم این دستورالعمل ایرادات زیادی دارد. شما نگاه کنید در جدولی که به نام جدول ارزشیابی مشخصات حرفه‌ای روزنامه‌نگاران در دستورالعمل آمده، برای چه موضوعاتی امتیاز گذاشته‌اند؛ موضوعاتی که در روزنامه‌نگاری اصلا اهمیت ندارد. یکی از موارد آمده در این جدول، مدرک تحصیل است. در آن آمده که اگر کسی مدرک دکترا داشته باشد، 20 امتیاز می‌گیرد؛ مثلا اگر کسی دکترای آب‌شناسی داشته باشد به اندازه 10سال سابقه کار ارزش دارد یا مثلا در صورتی که کسی با مدرک دکترای علوم آزمایشگاهی بخواهد وارد مطبوعات شود همان اول 10سال سابقه کاری دارد. حالا سوال اینجاست که کدام روزنامه‌نگار می‌تواند این را قبول کند؟ روزنامه‌نگاری کار تجربه است نه مدرک دکترا و کارشناسی ارشد. از طرف دیگر، یکی دیگر از موضوعاتی که جزو امتیازها محسوب می‌شود، تسلط به زبان‌های بین‌المللی است. یعنی اگر کسی که به زبان انگلیسی تسلط دارد، فوری 20 امتیاز می‌گیرد. درحالی‌که الان بین روزنامه‌نگاران قدیمی و کارکشته هم بگردید، تعداد کمی از آنها به زبان‌های بین‌المللی تسلط دارند. در این جدول آمده کسانی که با کاربرد رسانه‌ای کتاب منتشر کرده‌اند، 10 امتیاز می‌گیرند درحالی‌که الان تعداد زیادی استاد ارتباطات وجود دارند که کتاب منتشر کرده‌اند ولی لزوما روزنامه‌نگار نیستند.» او ادامه می‌دهد: «در ادامه این جدول آمده است که تدریس آموزش رسانه، 10 امتیاز دارد درحالی‌که این موضوع به روزنامه‌نگاری ربطی ندارد، چون تدریس درس دلیل روزنامه‌نگار بودن نیست. براساس این جداول اگر کسی در روزنامه شما بیاید و مدرک دکترا داشته باشد 20 امتیاز دارد، یک کتاب چاپ کرده باشد، 10 امتیاز، به زبان فرانسه یا انگلیسی هم مسلط باشد 20 امتیاز، اگر درس هم بدهد 20 امتیاز دارد که روی هم می‌شود 70 امتیاز؛ بنابراین او در روز اول کارش می‌شود روزنامه‌نگار ارشد. به اعتقاد من کسی که این جداول را نوشته اصلا روزنامه‌نگاری بلد نیست.» به گفته او روزنامه‌نگار را ابلاغ‌ها تعریف نمی‌کنند چون ابلاغ‌ها مربوط به سیستم‌های اداری است. روزنامه‌نگاری در جامعه است که باید تعریف شود. این میزان نفوذ کلام روزنامه‌نگار است که ارزش او را تعیین می‌کند نه ابلاغ‌ها و اصطلاحات غیرحرفه‌ای. همه اینها نشان می‌دهد که این دستورالعمل، یک متن غیرکارشناسی است.»
داستان طرح‌های جدید معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد از‌سال گذشته شروع شد. زمستان92 بود که «حسین انتظامی»، معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد از تدوین طرح صدور پروانه حرفه‌ای خبرنگاری خبر داد؛ طرحی که با انتقادات فراوانی روبه‌رو شد. انتظامی در یادداشتی که دراین‌باره در «خبرآنلاین» نوشته بود، این موضوع را برخاسته از ایده «کاظم معتمدنژاد»، پدر علم ارتباطات دانست. بعد از آن، بخشی از انتقادات اساتید ارتباطات به این موضوع اختصاص پیدا کرد. مثلا چند روز بعد «حسن نمکدوست تهرانی»، استاد ارتباطات در وبلاگش دراین‌باره نوشت: «من از‌سال ۱۳۵۵ که دانشجوی آقای دکتر معتمدنژاد بوده‌ام تا زمستان ۱۳۸۵ هیچ‌گاه جز این‌که کارت هویت حرفه‌ای روزنامه‌نگاران باید به‌دست مجموعه‌ای از نمایندگان روزنامه‌نگاران و مدیران مطبوعات صادر شود از ایشان نشنیدم. دلیلش هم روشن بود. آقای دکتر تجربه کمیسیون صدور کارت هویت حرفه‌ای روزنامه‌نگاران فرانسه را مدنظر داشتند و صد البته با دیدگاه‌هایی مبنی بر این‌که نهاد صنفی روزنامه‌نگاران کارت هویت حرفه‌ای را صادر کند یا خود روزنامه‌ها چنین می‌توانند انجام دهند هرگز مخالفت جدی نداشتند.»
او در ادامه نوشت: «ناگفته پیداست وقتی من با هرگونه دخالت دولت در مقدرات حرفه‌ای روزنامه‌نگاران اکیدا مخالف هستم با این پیشنهاد هم، مانند پیش‌نویس آیین‌نامه حرفه‌ای مورد اشاره، مخالفم و آن را نه‌تنها راهگشا نمی‌دانم که مخل نهادینه شدن فعالیت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری در ایران می‌دانم. دولت، مهم‌ترین مانع توسعه مطبوعات در ایران بوده است و هیچ شک و تردید دراین‌باره ندارم.»
بعد از این انتقادها بود که انتظامی، معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد ترجیح داد فعلا این طرح را مسکوت بگذارد. در اسفند سال گذشته بود که او در جلسه نقد سیاست‌های معاونت مطبوعاتی ارشاد در دولت یازدهم برگزار شد درباره طرح صدور پروانه حرفه‌ای خبرنگاری، گفت: «حدود سه ماه گذشته در یکی از یادداشت‌های خود به این موضوع مفصلا اشاره کردم که درنهایت اعلام شد که دولت نه صلاحیت دارد و نه مصلحت است در این موضوع ورود پیدا کند و برای خبرنگاران پروانه حرفه‌ای صادر کند.»
معاون مطبوعاتی ارشاد با بیان این‌که این امر و مسئولیت باید برعهده بنگاه‌های مطبوعاتی باشد، گفت که دراین‌باره باید یک سازمان صنفی قانونی مصوب مجلس شورای اسلامی تأسیس شود. او آن زمان گفت صدور پروانه حرفه‌ای خبرنگاری فقط به‌عنوان یک ایده بود که متوقف شد.
حالا اما معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد از لاک سکوت درآمده؛ او و همکارانش در طول دو ماه دو پیش‌نویس و دستورالعمل را در سایت معاونت مطبوعاتی منتشر کرده و از کارشناسان حوزه رسانه و روزنامه‌نگاران خواسته‌اند تا درباره آنها نظر دهند؛ کارشناسانی که از حرف‌هایشان کمتر بوی موافقت به مشام می‌رسد.