شهروند| تیراژ کتاب در دولت گذشته ‌سال‌به‌سال پایین آمد و این حجم سریع سقوط چنان عظیم است که کسی را یارای مقابله با آن نیست. تیراژهای 2500، حالا به تیراژهای 500 نسخه رسیده است و حتی دربرخی کتاب‌ها (به‌ویژه درحوزه شعر) به 200 تا 300 نسخه! هر منتقد و نویسنده و اهل کتابی هم دلایل خود را دارد. ازجمله محمدرضا گودرزی (نویسنده و منتقد) چندی پیش در گفت‌وگو با ایسنا مطرح کرد: «همه معتقدند وضع نشر بهتر نشده است و البته این بهترنشدن اوضاع تنها به مشکل مجوزها مربوط نمی‌شود. این افت بازار نشر به چندین عامل بستگی دارد. حتی نویسندگان هم در این رکود موثر هستند. من در این یکی- دو‌سال کار شاخصی از مولفان ندیده‌ام. برای بهترشدن اوضاع راه‌حل‌های مختلفی بررسی شده است. سیاست‌های دولت، روش‌های نویسندگان، سیاست‌های ناشران و وظایف خوانندگان نسبت به ادبیات داخلی و خارجی از این عوامل و راه‌حل‌ها هستند.» گودرزی در این گفت‌وگو خود نویسندگان را یکی از عوامل مهم افت بازار نشر دانسته و گفته بود: «تیراژ کتاب به 700 نسخه رسیده است؛ همین 700 نسخه هم دو، سه‌سال زمان می‌برد تا فروش برود. اگر به‌طور میانگین فرض کنیم در ایران دو‌هزار نویسنده داریم، متوجه خواهیم شد حتی خود نویسندگان هم کتاب‌های خودشان را نمی‌خوانند.»
طرح عیدانه برای مقابله با رکود
در این اوضاع نابسامان و با وجود آمار و ارقام پایین فروش کتاب، از ۱۵ اسفند ثبت‌نام کتابفروشی‌ها درطرحی شروع شد به نام «طرح عیدانه کتاب». درحال حاضر 230 کتابفروشی در این طرح درحال فروش کتاب‌ هستند. «عیدانه کتاب» درحال حاضر در استان‌های تهران، اصفهان، فارس، خوزستان خراسان‌رضوی، آذربایجان‌شرقی، گیلان، همدان، لرستان و کردستان مورد استقبال واقع شده است. درعین‌ حال شهرهای مذکور همچنان در صدر پرفروش‌ترین استان‌ها در طرح عیدانه کتاب هستند. به گزارش ایلنا تا روز گذشته، تعداد کتاب‌های فروخته شده به ۳۵‌هزارو۴۶۰ نسخه رسیده است. در این طرح کتابفروشی دانشجو (همدان)، دنیای زبان (لرستان)، مهرگان (اصفهان)، کتاب ‌هانیوان (فارس)، نمایشگاه و فروشگاه کتاب محام (خوزستان)، فرازمند رشت (گیلان)، فرهنگسرای اصفهان (اصفهان)، انتشارات طاعتی (گیلان)، کتابفروشی علم و صنعت (گلستان) و کتاب منگان (فارس) ازجمله پرفروش‌ترین کتابفروشی‌ها در طرح عیدانه کتاب به شمار می‌روند.
طرح از کجا آمده بود؟
معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به منظور رونق بخشیدن به بازار کتاب و ترویج کتابخوانی، همزمان با آغاز‌سال نو تسهیلاتی را در قالب یارانه خرید کتاب از طریق کتابفروشی‌های سراسر کشور، مستقیما به خریداران کتاب پرداخت می‌کند. در این طرح برخی کتابفروشی‌ها، کتاب‌های خود را که با شرایط تعیین شده در این طرح مطابقت داشته باشند، با ۲۰‌درصد تخفیف به خریداران می‌فروشند، موسسه خانه کتاب به نمایندگی از طرف معاونت امور فرهنگی مبلغ تخفیف را به کتابفروشان پرداخت خواهد کرد، البته استقبال مردم از این طرح، قطعا فقط به جهت تخفیف نبوده است. کتابفروشان از این طرح استقبال کردند، رسانه‌ها به جهت وضع اسفبار فروش کتاب این خبر را بازنشر کردند و مردم نیز برای حمایت از کتاب حضور پیدا کردند. گودرزی در گفت‌وگوی خود با ایسنا تأکید کرده بود: «مخاطبان هم باید هزینه کنند؛ کتاب بخرند که ناشر به چاپ ترغیب شود و از دیگرسو کتابی را که می‌خرند، بخوانند. حتی کسانی که در کارگاه‌های داستان‌نویسی شرکت می‌کنند، هم بیش از آن‌که میل به خواندن داشته باشند، میل به نوشتن دارند. درچنین شرایطی دولت هم سیاست‌های خاص خودش را دارد. از ابعاد مختلف چه ارشاد و چه سیاست‌های اقتصادی نشر ازجمله تهیه کاغذ، ابزار نشر، تهیه و توزیع و... دولت باید کنترل داشته باشد.»
نقش تبلیغات
همچنین دکتر سپیده خلیلی، مدرس و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با «شهروند»، درباره کتاب و کتابخوانی عنوان کرد: «به نظر من تبلیغات نقش بسیار مهمی دارد. درهمه شهرها و روستاها از طریق نصب بنر‌ها و پوسترها و رسانه‌های جمعی می‌توان این موضوع را پوشش داد. پخش کردن کتاب و بن خرید کتاب در مناطق محروم و برای اقشاری از مردم که به صورت معمول توانای خرید کتاب را ندارند، باعث بهبود این وضع می‌شود. عده‌ای هم هستند که عادت به مطالعه ندارند و با استفاده از همین ابزارهای تبلیغی که به آنها اشاره شد، می‌توان آنها را هم به مطالعه ترغیب کرد.» او در ادامه با اشاره به تعداد اندک کتابفروشی‌ها در ایران گفت: «درکشوری مثل سوییس صد‌سال است که مردم با مقوله‌ای به نام کتابخانه‌های سیار آشنا شده‌اند. آنها از اتوبوس‌های فرسوده و گاری‌ها برای ایجاد کتابخانه‌های سیار استفاده کردند و تأثیر آن را هم در بطن جامعه خود دیدند. درنهایت این تعداد کتابفروشی و کتابخانه عمومی برای جمعیت کشوری مثل ایران بسیار کم است. او همچنین درباره وضع فروش کتابی که به‌ تازگی به چاپ رسانده، گفت: «به خاطر افزایش ناگهانی قیمت کاغذ، مردم بودجه‌ای برای خریدن کتاب نداشتند.‌ هزار نسخه به ما سفارش داده بودند ولی وقتی قیمت پشت جلد کتاب را دیدند، گفتند برای خرید بودجه نداریم. متاسفانه مسائل اقتصادی روی مقوله کتاب درکشورمان سایه انداخته و صداوسیما هم بخشی را برای معرفی جدی کتاب اختصاص نداده است. چطور می‌شود که یک کرم را در تلویزیون تبلیغ می‌کنند و مردم حداقل یک‌بار آن را امتحان می‌کنند اما جایی برای تبلیغ کتاب وجود ندارد. کاش حداقل در رادیو به صورت جدی‌تر کتاب‌ها و تازه‌های نشر را معرفی می‌کردند و برنامه‌های بیشتری برای تبلیغ این کالای فرهنگی می‌گذاشتند. مدارس هم بستر مناسبی برای معرفی تازه‌های نشر هست به این عنوان که تابلوی اعلاناتی در مدارس بگذارند و در آن تازه‌های نشر هرماه را اطلاع‌رسانی کنند. اگر بخواهیم یک سرمایه‌گذاری بنیادین انجام دهیم، باید روی کودکان که آینده‌سازان این عرصه هستند، برنامه‌ریزی کنیم.»