علی اکبرزاده، گروه اقتصادی شهروند| شریک و حامی سیاسی ایران در عالم تجارت این روزها به فکر افتاده است تا سهم تضعیف‌شده خود از تجارت با ایران را قدری تقویت کند. ایران و روسیه این روزها در مذاکرات پیاپی با یکدیگر در نظر دارند تا در حوزه‌های نفت و پتروشیمی، خودرو و صنایع وابسته و همچنین موادغذایی تبادلات گسترده‌ای را ایجاد کنند. این رخداد درحالی در ماه‌های اخیر به‌طور جدی دنبال می‌شود که کشورمان در سال ۹۱، حدود ۱/۶میلیارد دلار صادرات به کشور روسیه داشته و این میزان در سال ۹۲ به ۷۰۰میلیون دلار کاهش یافته است. دیگر نکته حایز اهمیت در این میان حجم بالای واردات ایران از روسیه در برابر حجم صادرات به روسیه است؛ عاملی که موجب شده است تا تراز تجاری کشورمان با روس‌ها قدری بر هم بخورد. البته این موضوع برای ایران نه اتفاقی نادر است نه موضوعی جدید زیرا طی سال‌های 80 تا 84 روسیه بیش از 2/8میلیارد دلار کالا به ایران صادر کرده که در مقابل روس‌ها تنها 8/1میلیارد دلار از ایران خرید کرده‌اند. در همین رابطه اما روز سه‌شنبه همایشی با حضور تجار و فعالان اقتصادی دو کشور در اتاق بازرگانی ایران برگزار شد. پیامدهای آن امضای قراردادهای متعدد همکاری در زمینه تجارت دوسویه بود. اما این تمام ماجرا نیست و تبادلات اقتصادی ایران و روسیه موانع سرسختی را بر سر راه خود می‌بیند. درخصوص برخی از مشکلات که اکنون به دلیل رفتار روسیه و به‌نوعی ذوق‌زدگی تجار ایرانی مغفول مانده است با مجیدرضا حریری فعال اقتصادی و عضو اتاق بازرگانی ایران به گفت‌وگو نشستیم.
آقای حریری، روس‌ها با وجود این‌كه قدمت بالایی در تجارت با ایران دارند اما حجم تجارت بالایی را با کشورمان تجربه نکرده‌اند. اکنون مشاهده می‌شود که به دلیل برخی وقایع سیاسی آنها باز تمایل خود را برای تجارت با ایران نشان داده‌اند. دلیل این امر از نگاه شما چیست؟
رابطه ایران و روسیه رابطه جدیدی نیست و اتاق مشترک دو کشور قدیمی‌ترین اتاق مشترک میان کشور ما با یک کشور خارجی است و ما به‌عنوان یک همسایه قدیمی همیشه با روس‌ها در ارتباط بوده‌ایم. اما از طرفی موضوع اقتصاد ما و روسیه چون شبیه به یکدیگر است، مکمل هم نیست زیرا ما باید هر دو انرژی بفروشیم و کالا وارد کنیم تا بتوانیم سطح روابطمان را بالا بریم. روابط تجاری ایران با روسیه مانند روابط ما با چین نیست چرا که برای مثال تجارت ما با چین به 50میلیارد دلار می‌رسد؛ ما به چینی‌ها نفت، پتروشیمی و گاز می‌فروشیم و کالا وارد می‌کنیم درحالی‌که روس‌ها خودشان نفت و گاز و پتروشیمی دارند و کالاهایشان هم مورد نیاز کشور ما نیست. این می‌شود که رابطه اقتصادی ما بیشتر موضوع همسایگی و بیشتر روابط سیاسی است. اما این اتفاق اخیر و تحریمی که بر روسیه واقع شده واکنش‌های روسیه را برانگیخته. یکی از آنها ممنوعیت واردات موادغذایی و سبزیجات از اروپا بوده که فضایی بالقوه را برای ما ایجاد کرده تا بتوانیم بخشی از یک بازار 30میلیارددلاری را که در روسیه خالی می‌شود، پر کنیم. ما اگر بتوانیم یک‌میلیارد دلار از این بازار را هم بگیریم باید به خود ببالیم، زیرا آن کالایی که اروپایی‌ها به روسیه می‌فرستند، مورد مصرف طبقه‌ای خاص از اجتماع روسیه بوده و به نوعی کالای اروپایی بوده است.
این موضوع چه محدودیتی را برای ما ایجاد می‌کند؟
ما در این مقطع باید از خودمان بپرسیم که آیا ما همان استانداردها را داریم و آیا مشتری روس کالاهای ما را می‌پذیرد؟ این نیاز ایجاد می‌شود که ما به نوعی کالاهایمان را رقابتی‌تر تولید کنیم و از نظر شرایط ارایه در بازار برخی استانداردها را رعایت کنیم. افزون بر این اگر تمامی این کارها را هم انجام دهیم، محدودیت‌های دیگری نظیر قرنطینه‌ها و استانداردهاست که دولت باید در این راه کمک کند. البته در این شرایط اضطرار می‌توان امتیاز‌هایی از روسیه گرفت و روی مسیر حداقلی حرکت کرد. موضوع بعدی که در این برهه بسیار مهم و اساسی است موضوع بانک‌هاست، زیرا ما برای مبادله به یک سیستم بانکی روان احتیاج داریم که اکنون با روسیه هم مانند دیگر کشورها این سیستم بانکی را نداریم و تنها می‌توانیم تهاتر را جایگزین نقل و انتقال پول کنیم. ما به گندم و غلات روسیه نیازمندیم و محصولات باغی و مرغ و تخم‌مرغ تولید می‌کنیم که روس‌ها به آن احتیاج دارند.
در مباحث زیرساختی و حمل‌ونقل، دو کشور چه وضعیتی دارند؟
زیرساخت هم موضوع مهم دیگر است؛ ما دو شکل به بازار روسیه دسترسی داریم. ابتدا از طریق بنادر جنوب دریای خزر مانند امیرآباد و نوشهر است که الان به آستاراخان می‌رود و در این مسیر کشتی‌ها کم‌ظرفیت هستند و البته کانتینرهای یخچالی هم به وفور وجود ندارد زیرا مناسبتی نداشته چون غلات و محصولات اینچنینی را منتقل می‌کردند که احتیاج به این ابزار نداشته‌اند. باید پرسید که آیا بنادر ما ظرفیت انتقال 300 تا 400میلیون دلار را در جنوب خزر دارند؟ راه دیگر ما برای تجارت از دریای سیاه می‌گذرد که در آن کالاها باید از شمال خلیج‌فارس وارد شوند. اما این مسیر هم بسیار پرهزینه است.
راه چاره برای حل این موانع چیست؟
ما باید برای حل این موضوعات راه‌حل‌های میان‌مدت و بلندمدت پیدا کنیم تا بتوانیم صادرات پایدار را گسترش دهیم. به نظر من باید یک ستاد فرماندهی واحد مشترک، برای این موضوع تشکیل شود. این ستاد باید متشکل از دولت و بخش خصوصی باشد. پیشنهاد من این بود که وزارت نفت به‌عنوان کمیسیون مشترک با همکاری وزارت صنعت و وزارت جهاد و کشاورزی و اتاق بازرگانی این ستاد را تشکیل دهند تا موانع را از میان بردارند و با برنامه‌ریزی برای ورود به بازار بتوانند صادرات پایدار را محقق کنند. توجه به این موضوع ضروری است که اهمیتی ندارد که اکنون چه حجمی کالا به روسیه بفروشیم بلکه اکنون این مهم است که چقدر می‌توانیم در این مسیر پایدار باشیم زیرا با شرایط ایجادشده کنونی فضا برای حضور در بازار‌های روسیه به صورت بلندمدت مهیا شده است.
چه تضمینی برای حضور مداوم ما در این بازار وجود دارد و چقدر احتمال دارد که روابط روس‌ها دوباره با اروپاییان برقرار نشود و روس‌ها بار دیگر ایران را کنار نزنند؟
این موضوع تنها با صادرات پایدار و کسب سهم بالا از بازار روسیه محقق خواهد شد. اگر با برنامه‌ریزی و با روش درست جلو برویم بدون‌شک در آينده که روابط روسیه با اروپا ترمیم شود، دیگر جایگاه ما متزلزل نخواهد بود.
تراز تجاری ایران و روسیه را چطور ارزیابی می‌کنید؟
حجم مبادلات ما بسیار پایین است و تراز تجاری ما در این مقوله اهمیتی پیدا نمی‌کند. یکی از ایرادات ما حرکت بدون برنامه‌ریزی است که موجب می‌شود در میان‌مدت کشورهای دیگری نظیر ترکیه بیایند و جایگزین ما شوند. من معتقد هستم که در تجارت فرامرزی و صادرات، از حدود 42میلیارد دلار صادرات غیرنفتی، 22میلیارد پتروشیمی و میعانات بوده است که از این میزان بیش از 55درصد آن محصولات نفتی است و 45درصد باقی‌مانده متشکل است از 25درصد مواد خام که از معدن استخراج می‌کنیم. از کل این صادرات حدود 10میلیارد می‌ماند که نشان می‌دهد ما برای تجارت فرامرزی‌مان هیچ برنامه‌ای نداریم.
به نظر شما این صادرات ضعیف از چه باوری سرچشمه می‌گیرد؟
اگر دقت کنید می‌بینید که ما در تاریخ هیچ‌وقت تولیدکننده نبوده‌ایم و تنها کار تجارت را در جاده ابریشم انجام می‌دادیم. این مزیت ما است که در منطقه‌ای قرار گرفته‌ایم که به کشورهای مختلف دسترسی داشته باشیم. اما هر موقع در این کشور خواستیم به صادرات فکر کنیم ابتدا تنها به تولید فکر کردیم و موضوع بازرگانی اولویت درجه بسیار پایین کشورمان بوده است. این باور موجب شده تا تاجر نمود خوبی در کشور ما نداشته باشد و تنها برای تولیدکننده ارج قایل بوده‌ایم درحالی‌که در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس با ری اکسپورت(صادرات مجدد) به توفیقات خوبی رسیده‌اند.
از مشارکت در ساخت نیروگاه اتمی تا قرار ملاقات در مسکو
70میلیارد یورو پروژه بین ایران و روسیه امضا شد
گروه اقتصادی شهروند| صحبت‌های الکساندر نواک وزیر انرژی روسیه در حضور مقامات و فعالان اقتصادی روسیه نکات جالبی داشت. او می‌گفت: 40شرکت روسی در این اجلاس شرکت کردند که بتوانند مقدمات بهبود روابط تجاری و اقتصادی بین ایران و روسیه را فراهم کنند. از نظر سیاسی نیز ایران و روسیه روابط مناسبی دارند، به‌طوری که در آینده نزدیک قرار است، ملاقاتی بین روسای‌جمهور ایران و روسیه در مسکو صورت پذیرد. همچنین بازار نفت و گاز ایران برای روسیه بسیار جالب است، به‌طوری که شرایط تحریم ایران موجب شد تا محدودیت‌هایی برای شرکت‌های خارجی فعال در حوزه نفت ایران به‌وجود آید. نواک با اشاره به این‌که روسیه علاقه زیادی در زمینه احداث نیروگاه جدید برق و بازسازی نیروگاه‌های قدیمی ایران دارد، گفت: روسیه می‌تواند با احداث نیروگاه‌های جدید شرایط تولید برق در ایران را بهبود بخشد. وی همچنین با اشاره به احداث نیروگاه اتمی بوشهر تصریح کرد: در شرایط فعلی این نیروگاه اتمی در مدار تولید قرار گرفته و ما اطلاع داریم، ایران علاقه دارد 20نیروگاه اتمی جدید نیز در ایران احداث کند. وزیر نفت روسیه با اشاره به علاقه‌مندی روسیه در زمینه ذوب فلزات و تجهیز مواد اولیه در ایران گفت: ما می‌توانیم در زمینه حمل‌ونقل هوایی، جاده‌ای و ریلی فعالیت دوجانبه‌ای داشته باشیم، به‌طوری‌که بیش از 50 شرکت روسی علاقه دارند در ایران پروژه اجرا کنند. نواک با اشاره به وضع حمل‌ونقل هوایی در ایران گفت: ما می‌توانیم هواپیمای TWO 204 را به ایران ارسال کنیم و حتی بنادر روسیه در دریای خزر این آمادگی را دارد تا کالاهای مورد نیاز خود را به این کشور وارد کند. وزیر انرژی روسیه با اشاره به این‌که حدود 70میلیارد یورو این پروژه‌ها هزینه دربر دارد، گفت: ما به دنبال فصل جدید همکاری اقتصادی بین ایران و روسیه هستیم. وی ادامه داد: ما از فعالان بخش کشاورزی ایران دعوت می‌کنیم، تا در نمایشگاهی که به همین منظور از تاریخ 15 تا 18 سپتامبر در مسکو برگزار می‌شود، حضور به‌هم برسانند. این صحبت‌های نواک نشان می‌دهد با وجود فراهم نبودن برخی زیرساخت‌ها برای تجارت دو کشور عزم جدی در قبال آغاز فصل جدید تجارت ایران و روسیه آغاز شده است.