با وجود اجرای برنامه پنج‌ساله افزایش تولید خوشه‌های طلایی در کردستان امسال با کاهش حدود 100‌هزار تنی این محصول نسبت به‌سال گذشته مواجه شد که علت این امر نیز کاهش بارندگی عنوان شده است بنابراین چه با برنامه و چه بی‌برنامه تولید گندم کردستان وابستگی به میزان بارندگی دارد و به همين دليل همواره اين مهم در برنامه‌ريزي‌ها مورد توجه قرار نمي گيرد.
به گزارش مهر، 497‌هزار و 500 هکتار از اراضی دیم و 32‌هزار و 563 هکتار از اراضی آبی کردستان در‌سال زراعی 93-92 به زیرکشت گندم رفت.
سطح زیرکشت، زمان کشت، وضع سبز پاییزه گندم، میزان سرمازدگی فصل زمستان، بازدید بهاره کارشناسان از اراضی کشت‌شده و میزان بارندگی بهاره از شاخص‌های تعیین میزان پیش‌بینی تولید گندم در یک‌سال زراعی است.
به گفته مدیر امور زراعی سازمان جهاد کشاورزی کردستان درمیان شاخص‌های ذکر شده میزان بارندگی بهاره از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین عامل در افزایش یا کاهش میزان تولید گندم است.
میانگین عملکرد گندم دیم و آبی استان به ترتیب در‌سال زراعی امسال 880 کیلوگرم و 4‌هزار و 500 کیلوگرم پیش‌بینی شده بود.
علاوه بر تولید گندم، میزان خرید آن از سوی مراکز خرید گندم در سطح استان نیز پیش‌بینی می‌شود که این امر هم توسط سازمان جهادکشاورزی استان انجام می‌شود. بدین‌گونه که به هر میزان تولید داشته باشیم، 100 تا 120‌ هزارتن آن را برای مصارف بذری و غیربذری کشاورز در نظر گرفته و مابقی به‌عنوان مازاد بر نیاز کشاورزان اعلام می‌شود که توسط مراکز خرید سطح استان خریداری می‌شود.
از ابتدای فصل برداشت تا10 شهریورماه به گفته مدیرعامل شرکت غله و خدمات بازرگانی کردستان 484‌هزار تن گندم مازاد بر نیاز از کشاورزان استان خریداری شده است.
جمال صالحی عنوان کرد: بیشترین گندم خریداری شده به ترتیب مربوط به شهرستان‌های بیجار، قروه، دهگلان، دیواندره، سقز، کامیاران، سنندج، سروآباد، مریوان و بانه بوده است.
حال با وجود این مقدار گندم خریداری شده، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی از تولید 600‌هزار تن گندم در استان خبر می‌دهد، یعنی بیش از مقدار پیش‌بینی شده هم تولید صورت گرفته است.
با وجود افزایش تولید گندم نسبت به میزان پیش‌بینی بازهم شاهد کاهش 97‌هزار تنی گندم در‌ سال زراعی امسال نسبت به‌سال زراعی گذشته هستیم.
براساس برنامه پنج‌ساله افزایش تولید گندم می‌بایست از ‌سال 92 تا 97 میزان گندم تولیدی در استان از حدود 697‌هزار تن (تولید‌سال 92) به 877‌هزار تن افزایش یابد، امسال که به گفته مسئولان جهادکشاورزی استان شاهد کاهش حدود 97هزار تنی گندم نسبت به‌سال گذشته بودیم، این امر نیز در سنوات آینده مگر در صورت پراکنش مناسب باران و گرنه قابل جبران نیست.
علاوه بر خشکسالی، خروج گندم استان بدون ضابطه و ورود در آمارهای تولیدی سایر استان‌های همجوار، تعیین سلیقه‌ای افت‌گندم، وجود ماشین‌آلات فرسوده، عدم مدیریت زراعی مناسب همه و همه دست به دست هم داده و خواهند داد که تحقق این برنامه پنج ساله دور از انتظار باشد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی کردستان نیز گفت: برنامه پنج‌ساله افزایش تولید گندم توسط وزارت جهاد کشاورزی تدوین و به استان‌های تولیدکننده این محصول ابلاغ شده است.
کمال‌الدین رشادت با بیان این‌که اهداف این برنامه متناسب با شرایط استان تعریف شده است، افزود: در این برنامه مشخص شده که عملکرد استان باید از چه مقدار به چه مقداری در طول این پنج‌ سال برسد.
وی ادامه داد: به‌دلیل این‌که قسمت اعظم کشت گندم در کردستان به صورت دیم است، در صورت پراکنش نامناسب باران الزاما نمی‌توان به عملکرد مدنظر و تعیین‌شده در برنامه رسید.
وی عنوان کرد: عدم تحقق برنامه ذکر شده در‌سال جاری هم به دلیل کم‌کاری جهاد نیست بلکه پراکنش باران مناسب نبوده است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی کردستان در پاسخ به این سوال که آیا در راستای برنامه پنج‌ساله افزایش تولید گندم اقدام و کار ویژه‌ای در استان تعیین و صورت گرفته که متمایز از فعالیت‌های‌ سال ماقبل آن باشد، اظهار داشت: در این برنامه کار یا فعالیت جدیدی مشخص و انجام نشده است بلکه فقط توجه بیشتری صورت گرفته و می‌گیرد.
رشادت افزود: در‌سال زراعی 93-92 سطح مبارزه با علف‌های هرز در استان نسبت به‌سال زراعی ماقبل آن افزایش پیدا کرد و از 70‌هزار هکتار به 100‌هزار هکتار رسید.
وی افزود: از دیگر مواردی که در سنوات قبل هم بوده ولی به‌صورت ویژه‌ای مورد توجه قرار گرفت، تولید و توزیع بذور گواهی‌شده گندم بوده است.
وقتی که برنامه‌ای متناسب با شرایط استان تعیین می‌شود، یعنی با علم بر این‌که بیشترین سطح زیرکشت گندم کردستان دیم است و افزایش تولید این محصول هم وابستگی زیادی به شرایط اقلیمی دارد، این برنامه تدوین شده است ولی با این وجود در‌ سال نخست آن، این برنامه با شکست مواجه شد.
در این برنامه راهکار و عملیات جدید و نوینی در نظر گرفته نشده و فقط توجهات بیشتری نسبت به سنوات قبل در آن لحاظ شده است، مگر با اکتفا به توجه بیشتر هم می‌توان در یک دوره پنج‌ساله شاهد 180‌هزار تن افزایش تولید گندم بود، با وجود شرایط پیش آمده در‌ سال زراعی جاری، پاسخ منفی است و باید فکری به حال اصلاح این برنامه هم شود و لااقل به سمت استفاده از پیشرفت‌ها و تکنولوژی‌هایی که سایر کشورها از آن برای افزایش عملکرد خود در سطح بهره می‌برند، گامی برداشته شود.
مدیر امور زراعی سازمان جهادکشاورزی کردستان در رابطه با وضع بارندگی بهاره امسال گفت: حداقل میزان بارندگی بهاره استان 160،170 میلی‌متر در سنوات گذشته بوده است ولی امسال، سالی استثنایی بود، به‌گونه‌ای که 70،60 میلی‌متر بارندگی در اردیبهشت‌ماه شاهد بودیم.
ابراهیم مولودی ادامه داد: قبل از اردیبهشت‌ماه براساس کارهای کارشناسی و برآوردهای صورت‌گرفته، پیش‌بینی تولید 700‌هزارتن گندم در استان شده بود که کاهش حدود 100میلی‌متری بارندگی در اردیبهشت‌ماه منجر شد میزان پیش‌بینی تولید هم به 588‌هزار و 195 تن کاهش یابد.
عزت کرمی که دکترای اصلاح نباتات دارد، در رابطه با عوامل تاثیرگذار در میزان تولید گندم در استان کردستان گفت: با توجه به این‌که بیشترین سطح زیرکشت گندم در کردستان را کشت دیمی تشکیل می‌دهد لذا عامل اصلی محدود کننده رشد و تولید این محصول رطوبت است که صرفا از بارندگی‌ سال جاری هم حاصل نمی‌شود.
وی بیان کرد: اکثر زمین‌هایی که در یک‌ سال زراعی به کشت گندم در استان اختصاص می‌یابد، ‌سال قبل از آن به‌صورت آیش بوده‌اند و در این زمان انجام مکانیزاسیون درست عاملی تاثیرگذار در عملکرد گندم خواهد بود. وی ادامه داد: در زمان آیش، به جای گاوآهن برگردان‌دار باید از گاوآهن قلمی به منظور افزایش نفوذپذیری و ذخیره رطوبتی استفاده شود.
این استاد دانشگاه با تأکید بر این‌که در زمان آیش باید اقدامات لازم و مورد نیاز در راستای ذخیره رطوبتی صورت گیرد، عنوان کرد: وقتی زمینی ذخیره رطوبتی داشته باشد، در مقابل کاهش بارندگی بهاره به نوعی بیمه خواهد شد. کرمی از دیگر عوامل تاثیرگذار در تولید گندم را استفاده از ارقام مقاوم به خشکی در استان خواند و بیان کرد: متاسفانه 30‌سال است که در استان بیشتر رقم سرداری کشت می‌شود در صورتی که ارقام مقاوم به خشکی همچون آذر2 و هما هم وجود دارد که نیاز است در استان کشت آن ترویج داده شود. وی عنوان کرد: در زمان آیش باید به صورت اصولی و صحیح هم اقدام به مبارزه با علف‌های هرز شود تا ذخیره رطوبتی تخلیه نشود و این مهم نیز از دیگر عوامل تاثیرگذار در تولید این محصول است.
این عضو هیأت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج بهترین راه مقابله با خشکی را هم اعمال تناوب زراعی خواند و افزود: تناوب گندم- آیش که در دیمزارها تناوب معمولی است با ذخیره کردن رطوبت ‌سال آیش در خاک حتی با 200 میلی‌متر بارندگی سالانه هم می‌توان محصول مقرون‌به‌صرفه‌ای تولید کرد.
البته کاهش تولید گندم استان تنها به میزان کاهش بارندگی برنمی‌گردد بلکه عوامل دیگری هم در این امر دخیل‌اند که در این قسمت مدیریت حرف اول را می‌زند که اگرچه شرایط اقلیمی قابل‌پیش‌بینی است ولی این امر را نمی‌توان پیش‌بینی کرد و در سال‌هایی هم که شاهد افزایش قابل‌توجه این محصول استراتژیک بودیم به‌واسطه بارندگی مناسب در آن ‌سال بوده است.
روانه‌شدن گندم استان کردستان به مراکز خرید استان‌های همجوار اتفاق تازه‌ای نیست و این امر در سال‌های گذشته هم صورت گرفته است و امسال نیز بار دیگر تکرار شد ولی با توجه به کاهش تولید گندم، امسال انتظار می‌رفت تدابیری لااقل برای ممانعت از این امر صورت می‌گرفت.
سال گذشته میزان گندم استان به‌ویژه در شهرستان بیجار که بیشترین سطح زیرکشت و تولید گندم استان را به خود اختصاص داده است، روانه سیلوها و مراکز خرید در استان زنجان شد.
امسال همدان هم وارد عرصه شد و برای جذب بیشتر کشاورزان بیجاری اقدام به ارسال پیامک‌هایی به آنها کرد و در این پیامک‌ها هم عنوان شده بود که گندم‌های شما را بدون احتساب افت خریدار هستیم و همین امر هم موجب شد کشاورزان بابارشانی و خسروآباد و سایر شهرها و روستاهای بیجار گندم‌های خود را به همدانی‌ها بفروشند.
کیفیت بالای گندم‌های استان به‌ویژه شهرستان بیجار باعث شده که طالب و خواستار فراوانی داشته باشد و همین امر هم در طول سالیان مختلف موجب شده که قسمتی از گندم این شهرستان به مراکز خرید در سایر استان‌ها تحویل داده شود.
مقداری از گندم‌های شهرستان بیجار هم به دلیل درنظر گرفتن میزان کمتری افت تحویل مراکز خرید گندم شهرستان قروه شده است.
مراکز خرید گندم گویا در سطح شهرستان‌های استان هم در اعمال افت این محصول سلیقه‌ای عمل می‌کنند که اینگونه کشاورزان شهرستان‌ها حاضر می‌شوند گندم خود را به دیگر شهرستان‌های استان و حتی خارج از استان تحویل دهند.
علاوه بر این میزان گندمی که کشاورزان به مراکز خرید استان‌های همجوار تحویل دادند، مقداری هم توسط دلالان سرمزرعه خریداری شد و امسال اگرچه فعالیت و تکاپوی دلالان نسبت به سال‌های گذشته به مراتب کاهش داشت ولی باز هم حضور داشتند.
براساس آمار موثقی که به دست ما رسید، تا تاریخ 24 تیرماه امسال که 23‌درصد از میزان گندم استان برداشت شده بود، 14‌هزار و 361 تن از این محصول توسط دلالان خریداری شده بود و 87‌هزار و 655 تن هم توسط مراکز خرید گندم در سطح استان.
نماینده مردم شهرستان بیجار در مجلس شورای اسلامی در رابطه با تحویل گندم از سوی کشاورزان این شهرستان به مراکز خرید در استان‌های همجوار کردستان گفت: به علت تعداد کم مراکز خرید در بیجار و شلوغی و تراکم زیاد در این مراکز، کشاورزان بیجاری هرساله ترجیح می‌دهند گندم‌های خود را به مراکز خرید در استان‌های همجوار استان کردستان تحویل دهند.
سیدمحمد بیاتیان عنوان کرد: از دیگر عوامل اصلی و تاثیرگذار که موجب تحویل گندم از سوی کشاورزان بیجاری به مراکز خرید سایر استان‌های کشور شده، نبود راه روستایی مناسب است.
وی با اشاره به این‌که مسافت تعدادی از روستاهای شهرستان بیجار و نیز راه دسترسی آنها به استان‌های زنجان و همدان کمتر و مناسب‌تر از شهر بیجار است، بیان کرد: نبود زیرساخت‌های لازم به‌ویژه راه آسفالته در روستاهای بیجار مزید بر علت تحویل گندم به مراکز سایر استان‌ها شده است.
نماینده مردم شهرستان بیجار در مجلس شورای اسلامی افزود: از دیگر مشکلاتی که منجر به تحویل گندم به سیلوها و مراکز خرید استان‌های همجوار می‌شود، تعیین افت این محصول است که کشاورزان به مراکزی که کمترین افت را لحاظ کنند، گرایش خواهند داشت.
وی با اظهار تاسف از این‌که در کشور ما سازوکار اصولی برای سنجش افت در محصول گندم وجود ندارد، بیان کرد: اکنون در کشورهای دیگر همچون ترکیه، افت گندم به صورت کاملا مکانیزه و بدون دخالت انسان انجام می‌شود ولی در کشور ما به صورت کاملا سنتی و ابتدایی، سلیقه‌ای و غیرعلمی صورت می‌گیرد.
چون شهرستان بیجار بیشترین سطح زیرکشت گندم در استان را به خود اختصاص داده لذا بیشتر وضع تولید و تحویل گندم به مراکز خرید در این شهرستان مدنظر قرار گرفت و این شرایط به انواع دیگری هم در شهرستان‌های دیگر استان نیز وجود دارد.
محمدرسول رحیمی که به همراه برادرانش 300هکتار سطح زیرکشت گندم در شهرستان بیجار دارند، گفت: براساس برآوردهای انجام شده هزینه کاشت، داشت و برداشت هر کیلوگرم گندم در‌ سال زراعی امسال 950 تومان است و با توجه به قیمت تضمینی آن‌که 1050 تومان است، سود چندانی نصیب کشاورز  نمی‌شود.
وی ادامه داد:  امسال هم تعداد زیادی از کشاورزان بیجار به خاطر هزینه‌های حمل‌ونقل تمایل به فروش گندم خود به دلالان دارند.
این کشاورز کردستانی با بیان این‌که دولت از دیم‌کاران هیچ‌گونه حمایتی نمی‌کند، بیان کرد: متاسفانه دولت از کشاورزان دیم‌کار حمایت آنچنانی نمی‌کند و بیشتر مسئولان از کشت‌های آبی حمایت می‌کنند، به‌گونه‌ای که برای توسعه آبیاری تحت‌فشار در هر هکتار چهار ‌میلیون تومان تسهیلات اختصاص می‌دهد ولی در رابطه با کشت دیم شاهد هیچ نوع حمایتی نیستیم.
رحیمی یکی از عوامل موثر در افزایش عملکرد را انجام عملیات خاک‌ورزی خواند و اظهار داشت: به دلیل سهمیه کم گازوییل، انجام عملیات خاک‌ورزی برای کشاورزان به‌صرفه نیست.
وی با اشاره به این‌که یک‌هزار لیترگازوییل برای دوماه یک تراکتور 6 سیلندر اختصاص داده می‌شود، ادامه داد: این میزان گازوییل در صورت کار تراکتور در حدود 5 روز به اتمام می‌رسد و همین امر منجر به عدم انجام کامل عملیات خاک‌ورزی می‌شود.
علاوه بر خشکسالی و شرایط آب‌وهوایی، کمباین و تراکتور‌های فرسوده نیز بر کاهش عملکرد گندم افزوده‌اند و سالیانه صدها تن گندم در این میان از بین می‌رود.
چندین‌سال از اعلام طرح جایگزینی تراکتورهای فرسوده می‌گذرد ولی هنوز اقدام جدی صورت نگرفته است.
 سیدحسین رحیمی، مسئول نظام صنفی کشاورزان شهرستان بیجار هم گفت:  امسال حضور دلالان کمرنگ بوده، دولت زودتر قیمت تضمینی را اعلام کرد تا حدودی قیمت تضمینی گندم افزایش یافت ولی هرچند جوابگو نیست.
وی عنوان کرد: اگر در هر هکتار کشاورز 600 کیلوگرم برداشت کند، هزینه فقط کاشت هر کیلو گندم 800 تومان است، امسال در هر هکتار از مزارع دیم عملکرد کمتر از800 کیلوگرم را هم داشتیم.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان بیجار نیز گفت: میزان سطح زیرکشت گندم دیم در بیجار 150‌هزار هکتار و گندم آبی هم یک‌هزار و 700 هکتار است.
رحمت‌الله عفیفی متوسط عملکرد در هکتار گندم آبی در شهرستان بیجار را 4‌هزار و 500 کیلوگرم ذکر کرد و افزود: میزان میانگین عملکرد گندم دیم پیش‌بینی شده در‌ سال زراعی جاری هم‌ هزار و 100کیلوگرم است. وی پیش‌بینی میزان تولید گندم بیجار در‌ سال زراعی امسال را 160‌هزار تن خواند و عنوان کرد: میزان تولید گندم بیجار در ‌سال گذشته 168‌هزار تن بود که 148‌هزار تن آن توسط مراکز خرید دولتی و خصوصی خریداری شد.
وی ادامه داد: امسال پیش‌بینی شده بود که 130‌هزار تن گندم مازاد بر نیاز کشاورزان استان خریداری شود که بیش از 120‌هزار تن آن تاکنون خریداری شده است.
کردستان به غیر از‌ سال گذشته که رتبه سوم تولیدگندم در کشور را کسب کرد، در بیشتر سال‌ها در رتبه پنجم قرار داشته و امسال هم به گفته معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان بعد از استان‌های فارس، خوزستان، گلستان وکرمانشاه قرار گرفته است.