آزاده صالحی | «آزادی» یکی از فیلم‌هایی است که در بخش مستند سی‌و‌چهارمین جشنواره فیلم فجر به معرض نمایش گذاشته شده است. کارگردانی این فیلم را رضا فرهمند و کمیل سهیلی برعهده داشته‌اند. این فیلم با رویکردی آسیب‌شناسانه به مشکلاتی که در حال‌حاضر در محیط‌زیست وجود دارد ساخته شده است. به بهانه اکران این فیلم با رضا فرهمند، کارگردان «آزادی» به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
مسأله شکار پرندگان نایاب و اصولا پرندگانی که نسل آنها روبه انقراض است در سال‌های اخیر یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های دوستداران و دست‌اندرکاران محیط‌زیست بوده است، شما نیز در این مستند چنین موضوعی را محور قرار داده‌اید، فکر می‌کنید اصولا ساخت چنین آثاری چقدر می‌تواند در رفع کردن معضل شکار پرندگان نقش داشته باشد؟
ما سعی کردیم مسأله مهاجرت پرندگان و کشتار غیرقانونی آنها را دستمایه ساخت این مستند قرار دهیم؛ دلیلش هم این است که به‌شخصه به‌عنوان یکی از افراد این جامعه همواره دغدغه محیط‌زیست داشته‌ام. تلاش ما بر این بود مستندی بر این اساس بسازیم و تصویری از تبعات شکار پرندگان مهاجر که هر سال از سیبری به ایران می‌آیند تا زمستان را در ایران بگذرانند در معرض دید مخاطبان قرار دهیم. مسأله‌ای که در این فیلم به آن اشاره شده و به نظرم جای تاسف دارد این است که هر سال، دومیلیون از این تعداد پرندگان که به ایران مهاجرت می‌کنند، توسط شکارچیان کشته می‌شوند ولی واقعیت این است که در مواجهه با چنین بحرانی، هیچ نهاد مرتبطی کاری برای رفع کردن آن انجام نمی‌دهد.
ما در مستند «آزادی» با یک مثلث روبه‌رو هستیم که متشکل از شکارچی، خریدار و سازمان محیط‌زیست است؛ اگر ممکن است درباره این مسأله هم توضیح بدهید؟
ما قصد داشتیم فضای مستند را در چنین مثلثی به تصویر بکشیم تا مفاهیمی که مد‌نظر داشتیم بیشتر نزد مخاطب جا بیفتد. ما از رهگذر ترسیم چنین مثلثی، سعی کرده‌ایم روایت دردناک کشته شدن پرندگان مهاجر را از سوی یک خانواده مطرح کنیم.
پیش از این که گفت‌وگو را شروع کنیم به این نکته اشاره کردید که «آزادی» به نوعی با سایر بحران‌های اجتماعی همپوشانی دارد، ممکن است دراین‌باره بیشتر توضیح دهید؟
ببینید شرایط جامعه ما در حال‌حاضر به‌گونه‌ای شده که در مواجهه با بحران‌هایی مثل شکار پرندگان یا دیگر معضلات موجود در جامعه سعی می‌کنیم دیگری را مقصر جلوه دهیم. نتیجه این می‌شود که مشکلات همچنان به قوت خود باقی می‌مانند و عملا راهی برای برون‌رفت از بحران‌های اجتماعی مطرح نمی‌شود. مسأله شکار پرندگان مهاجر سال‌ها است که در اخبار مختلف یا از سوی دوستداران و فعالان محیط‌زیست مطرح می‌شود؛ اما در این سال‌ها کوچکترین قدمی برای برطرف کردن این مشکل برداشته نشده است. نه‌تنها مسأله شکار پرندگان مهاجر که دیگر بحران‌های اجتماعی ما هم سال‌ها است که به این روند در جامعه وجود دارند و به آن شکلی که باید برای از میان برداشتن آنها فکری نمی‌شود. مسأله‌ای که سعی کرده‌ایم در مستند «آزادی» به آن بپردازیم این است که همه به‌عنوان شهروندان این جامعه در برابر بحران‌های اجتماعی مسئولیم؛ باید این نکته را قبول کنیم که حرکت‌های فردی در رفع کردن مشکلات جامعه می‌تواند گاهی به مراتب از حرکت‌هایی که از سیاست‌گذاران فرهنگی و اجتماعی انتظار داریم، قوی‌تر عمل کند.
اگر مایل باشید سوال پایانی گفت‌وگو را هم به جایگاه مستند در جشنواره‌ای مثل جشنواره فیلم فجر اختصاص دهیم، به نظر شما جایگاه مستند در حال‌حاضر چقدر تثبیت شده است؟
می‌توانم به جرأت بگویم فیلم‌های مستند به لحاظ کیفی و رویکرد موضوعی نسبت به پردازش مسائل روز جامعه، 40درصد از فیلم‌های داستانی بهتر عمل می‌کند. متاسفانه امروز می‌بینیم اغلب فیلم‌های داستانی در فضای آپارتمانی می‌گذرد، موضوعاتی که دستمایه ساخت اغلب فیلم‌ها شده کلیشه‌ای و تکراری است و تخیل و جسارت در آن کمتر به چشم می‌خورد. درحالی‌که سینمای مستند در این سال‌ها توانسته در تمام لایه‌های جامعه رسوخ کند، نمونه این مسأله هم یازده فیلم مستندی است که در جشنواره امسال درحال اکران است و می‌بینیم از تم‌های مختلف اجتماعی برخوردارند و در فضاهای مختلفی می‌گذرند. این نشان می‌دهد که جایگاه مستند از خیلی سال پیش در ایران تثبیت شده بود؛ منتهی مسأله این است که سینمای مستند همیشه مورد کم‌لطفی منتقدان سینما قرار می‌گیرد. خاطرم هست پیش ازاین که جشنواره امسال شروع شود، برخی از منتقدان به این مسأله اشاره می‌کردند که گنجاندن بخش مستند در ساعات اولیه جشنواره اشتباه است؛ زیرا سالن برای هر فیلم بیش از ده نفر پر نخواهد شد، در صورتی که در روزهای اخیر شاهد این مسأله هستیم که اهالی رسانه چقدر نسبت به فیلم‌هایی که در بخش مستند نمایش داده می‌شود رویکرد مثبتی دارند و حتی گاهی چهارصد نفر به تماشای این فیلم‌ها در سالن‌های برج میلاد می‌نشینند.