| ژیانا اسکندری | خبرنگار |
در ژرفای عمق نگاه چشمان همیشه خیس او، همواره شکل هنری شکیل درحال شکل گرفتن است. مچ‌بند بسته، دست راستش در کارگاه کوچک و باصفایش یک‌بند جلو و عقب می‌رود و صدای اسرارآمیز چوب درخت گردو (باهو) ژرفای عمق نگاهش را با جانی تازه دوباره به چوب پیوند می‌دهد.
سمفونی صدای خرت خرت حرکات برنده دنده‌های تیز اره هنگام تراش چوب، روحش را جلا می‌دهد و پراکنش پروازگونه براده‌های معلق چوب در فضا نگاهش را می‌دزدد و بصر او را به آفریدن دوباره سازهای دلنواز «نرمه نی»، «سورنا» و «فلوت» برای هنرنمایی هنرمندانه هنرمندان، گهواره‌ای برای کودکان یا عصایی برای پیران، بصیر می‌کند. سرخی گوشه چشمانش زیر شیشه عینک ذره‌بینی، چشم دوختن 67ساله را بر حرکت دورانی مته و تیغ تیز اره برای شکل‌دهی و فرم‌دهی چوب به خوبی نمایان می‌کند. «رشید فاتحی‌کرجو»، در سال‌های دور زمانی که کودکی بیش نبوده، بدون پیشینه قبلی با چوب، تور پشه‌بندی برای پشت بام خانه همسایه درست می‌کرده. بعد او شاگرد همان صاحب خانه می‌شود و کم‌کم فن تراشیدن و فرم‌دهی چوب با مته و اره را زیر نظر مرحوم استاد «عبدالله لطف‌الله‌نژاد» می‌آموزد، 25سال نزد او شاگردی می‌کند و از 42سال پیش هم در کارگاه کوچک خود چوب درختان را حیاتی دوباره می‌بخشد. او همواره با عشق و علاقه و با جان و دل برای مردم کار کرده چه زمانی که اولین وسیله اسباب‌بازی (کرخل) را ساخت و به دو ریال فروخت و چه زمانی که قلیانی را آن گونه زیبا و شکیل فرم داد که آرزو کرد کاش می‌توانست آن را برای خودش نگه دارد و هر روز حاصل دسترنج و کارکرد خلاقانه خود با چوب را در دکوراسیون خانه‌اش ببیند و چه آن هنگام که گهواره چوبی برای فرزندان دلبند کردستان می‌ساخت تا مامنی باشد برای لالایی مادران سرزمینش. استاد رشید تنها بازمانده هنر پرمشقت و بی‌پشتوانه «خراطی سنتی» است و سال‌هاست داد سخن سر می‌دهد که گر روزی مرگ من فرا برسد، می‌میرد این هنر نیز...
خراطی سنتی ازجمله هنرهایی است که سایه‌اش در تورق تاریخ زیر سلطه دنیای مدرن سنگین شده و می‌رود که برای همیشه به غبار فراموشی روزگار سپرده شود. هر چند منابع مستندی برای پیشینه تاریخی خراطی سنتی موجود نیست اما به نظر می‌رسد که 200 تا 300سال پس از پیدایش چرخ سفالگری، هنر شکل‌دهی و فرم‌دهی به چوب هم در ذهن خلاق و هنرمندانه انسان آغاز شده چنانچه کارشناسان قدمت آن را بیش از دو‌هزار‌سال تخمین زده‌اند. این هنر که در گذشته از رونق زیادی برخوردار بوده، به‌دلیل استفاده پرمشقت از دست و پا و جایگزینی خراطی ماشینی و استفاده از دستگاه‌های خراطی برقی هم‌اکنون در دنیا منسوخ شده و تنها بازماندگان آن دو نفر هستند که یکی از آنها در خطه خوزستان است و دیگری استاد «رشید فاتحی‌کرجو»، 74ساله، تنها هنرمند بازمانده از 15 استاد حرفه‌ای خراط کار سنتی سال‌های دور کردستان است که در سنندج اقامت دارد و برخلاف دیگر خراط‌کاران همچنان به سبک و شیوه سنتی و با استفاده از حرکات دست و پا و ابزارهای ابتدایی مانند مته و مغار، چاقو، چکش و سوهان و... هنرآفرینی می‌کند.
به تخته چوب‌های موجود در کارگاهش نگاه می‌کند و می‌گوید: «این چوب‌ها سال‌هاست با من سخن می‌گویند و من آنطور که دوست دارم به آنها شکل و فرم می‌دهم، این چوب‌ها گاه با لب خاموش راه نشانم می‌دهند و چگونگی شکل دادنشان را یادآور می‌شوند و من چوب درخت گردو، این همدم و مونس چندین‌ساله را به اندازه خودم دوست می‌دارم!»
استاد رشید ساخت قلیان را به دلیل بکارگیری ظرافت‌ها و ریزه‌کاری‌های بیشتر هنر خراطی، بیشتر از دیگر ساخته‌هایش دوست دارد اما خودش هیچ وقت لب به قلیان نزده است و فقط به صورت دکوری لذت دیدن اثرش را تجربه می‌کند. او می‌گوید: «در گذشته من و دیگر همکاران با حوصله و دقت نظر بیشتر چوب قلیان، چوب سیگار، عصا و نرده‌های چوبی، گهواره و وسایل بازی کودکان می‌ساختیم اما اکنون این محصولات با استفاده از دستگاه‌های برقی ساخته می‌شوند و ظرافت و هنری را که باید، در خود ندارند. موقع ورود این دستگاه‌های برقی به بازار، یک‌بار خواستم کارم را با این دستگاه‌ها انجام بدهم، اما چند روز بیشتر نتوانستم ادامه بدهم و دوباره به روش سنتی خودم برگشتم چون لذتی که در خلق اثر به شیوه سنتی در رشته خراطی وجود دارد، هیچ وقت در دستگاه‌های ماشینی و صنعتی پیدا نمی‌شود.» استاد رشید، رنگ‌آمیزی محصولات تولیدی خود را نیز به شیوه سنتی و با بهره‌گیری از مواد و رنگ‌دانه‌های طبیعی انجام می‌دهد: «اوج لذت، لذت رنگ‌آمیزی پس از اتمام کار است که خستگی و رنج را از جسم خسته‌ام به در می‌کند و انرژی دوباره برای شروع کارهای بعدی به من می‌بخشد.»
در کارگاه کوچک او عکس‌های زیادی از بزرگان، پهلوانان و گذشتگان سنندج دیده می‌شود که هر کدام از آنها حکایتی جدا در قاب عکسشان نهفته دارند و داستان اهدای هدیه و یادگاری آثار هنری او به آنها شنیدنی است. لوح‌های تقدیر زیادی نیز روی طاقچه‌های کارگاه چیده شده است.
از جشنواره، نمایشگاه، لوح تقدیر و تجلیل دل چندان خوشی ندارد و وجود نداشتن پشتوانه مالی و فقدان حمایت ارگان‌های ذیربط را بزرگ‌ترین مشکل و مانع کاری خود می‌داند: «از سال‌ها پیش وعده وعیدهای زیادی داده‌اند تا کارگاه آموزشی این رشته برای انتقال تجربیاتم به جوانان فراهم شود اما هنوز هیچ تصمیمی عملی نشده است. درحالی‌که بزرگ‌ترین آرزوی من زنده نگه داشتن این حرفه هنر بعد از خودم است و من واقعا و با دل و جان آرزومندم این هنر را به علاقه‌مندان و هنردوستان واقعی یاد بدهم که بعد از خودم همواره زنده و پابرجا بماند.» او می‌گوید: «مسئولان تنها موقع برگزاری جشنواره و نمایشگاه برای پر کردن غرفه‌ها به یاد ما می‌افتند درحالی‌که برگزاری نمایشگاه و جشنواره کمک چندانی به جلوگیری از منسوخ شدن این رشته نمی‌کند و باید فکر اساسی برای آموزش و انتقال تجربیات این هنر به جوانان و علاقه‌مندان داشته باشند.» «فرهاد حامدی»، معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی استان کردستان امیدوار است در اولین فرصت با اختصاص بودجه، مکان و فضای آموزشی لازم با استفاده از روش استاد شاگردی، استاد فاتحی تجربیات چندین‌ساله‌اش را به شاگردانی بیاموزد یا درحالتی خوشبینانه‌تر زمینه تدریس این رشته هنری اصیل و گران‌سنگ در دانشگاه جامع علمی -کاربردی سنندج فراهم شود.
او می‌گوید: «شیوه خراطی سنتی، شیوه‌ای طاقت‌فرسا و بسیار سخت است و این تجلی عشق و احساس هنرمند است که ارزش فوق‌العاده‌ای به کار می‌دهد، اما واقعیت این است که در دنیای امروز درآمدزایی در بخش تولید از اهمیت بسزایی برخوردار است و رشته‌هایی که درآمد کافی نداشته باشند یعنی مشتریان کافی ندارند و خود به خود از چرخه تولید حذف می‌شوند. خراطی چوب به‌عنوان شیوه و روش مادر از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است و تلاش ما حفظ روش سنتی خراطی به منظور جهت‌دهی به ایده و طرح‌های خلاقانه و هنرمندانه هنرمندان است و باید با راه‌اندازی روش‌های استادشاگردی و با پرداخت مبلغ مکفی به اساتید که حاضر به انتقال تجربیات چندین‌ساله خود باشند، این هنر و دیگر هنرهای درحال منسوخ شدن را از گزند فراموشی نجات دهیم.»
حامدی ادامه می‌دهد: «خراطی سنتی یکی از 22 رشته ثبت‌شده استان در دو‌سال گذشته است که البته ثبت ملی آثار، تازه ابتدای کار و شروع کارهای بعدی است و نجات این رشته‌ها و رسیدن به مرحله ثبت جهانی مستلزم عزم همگانی و همت ملی است.»
صنایع دستی به‌عنوان قدیمی‌ترین حرفه و صنعت همواره تبلور عینی فرهنگ اصیل بومی، مردمی و معنوی کشور است و صنایع دستی استان کردستان نیز به دلیل دارا بودن بار فرهنگی، درآمدزایی، ارزش افزوده بالا، نقش مهمی را در اشتغالزایی و رشد و توسعه اقتصادی در مناطق شهری و روستایی ایفا می‌کند. درحال حاضر 32 رشته فعال صنایع دستی در استان کردستان وجود دارد که 22 رشته آن رشته‌های بومی مخصوص استان است و 5 رشته خراطی سنتی، پلاس‌بافی، جاجیم‌بافی، موج‌بافی و قفل‌سازی در معرض خطر نابودی و منسوخ شدن هستند و چشم امید هنرمندان و صنعتگران کردستانی سال‌هاست به وعده وعیدهای سرخرمن مسئولان و تخصیص اعتبار برای مصون نگه داشتن این هنرهای سنتی دوخته شده است.