| امیرحسین خواجوی |
پژوهش‌هاي مختلف در زمينه تربيت و آموزش كودك در عصر حاضر بيانگر اين نكته است كه كوتاهي و غفلت از نظر جسمي، رواني و تربيتي در سنين كودكي در بسياري از موارد غير قابل جبران است. به همين دليل در چند دهه اخير توجه به تربيت كودكان از همان بدو تولد توسط صاحب نظران اين حوزه به صورت جدي دنبال مي شودو خانواده‌ها نيز به دنبال فراهم كردن شرايط هرچه بهتر تربيت خردسالان خود هستند. هرچند به عقيده تمامي كارشناسان امور تربيتي بهترين محل براي رشد و تربيت، خانه و خانواده است و دراين ميان مادر با توجه به ويژگي‌هاي فيزيكي و روحي، مهمترين عامل براي تامين امنيت رواني، ايجاد آرامش، پرورش جسمي و معنوي كودك است كه در نهايت باعث شكوفايي استعدادها و توانايي او خواهد شد. ولي شرايط زندگي عصر حاضر و نياز جامعه براي استفاده از نيروي كارزنان از يك طرف و تغيير الگوي مسئوليت زنان در خانواده و جامعه از طرف ديگر باعث شده است كه مادران فرصت كمتري براي تربيت و آموزش كودكان داشته باشند. از همين رو مهدهاي كودك به‌عنوان يكي از مهمترين مراكز رشد و تربيت كودكان بيش از پيش با اقبال خانوده‌ها مواجه شده است. پدر و مادراني كه با وسواس زياد براي انتخاب بهترين گزينه، حاضرند شهريه‌هاي عمدتا نامعقول و بدون ضابطه آنها را پرداخت كنند، به اميد آنكه ثمره زندگي‌شان در شرايط بهتري لحظات دوري از خانواده را سپري كند. مهدکودک محلی است برای مراقبت، شناخت استعدادها، پرورش عاطفی، جسمی، هوشی، رفتاری (اجتماعی) گفتاری و رشد خلاقیت کودکان در سنين پیش از دبستان. البته این دوران براساس سن كودكان به چند بخش تقسيم مي شود. از 3 تا 12 ماهگي شيرخوار، از 12 تا 24 ماهگي نوپا مرحله اول، از 24 تا 36 ماهگي نوپا مرحله دوم، از 36 تا 48 ماهگي نوباوه، از 48 تا 60 ماهگي پيش آمادگي و از 60 تا 72 ماهگي آمادگي، كه در هريك از اين مراحل برنامه‌هاي آموزشي و تربيتي متناسب با سن و شرايط عمومي كودك در نظر گرفته مي‌شود.
استان قم با جمعيتي بالغ بر 55هزار كودك يكي از استان‌هايي است كه از نظر تعداد مهدهاي كودك با مشكلات متعددي مواجه است. البته كمبود مهدكودك در استان قم به واسطه ورود آموزش و پرورش و بعضي نهادهاي قرآني و مذهبي در اين زمينه تا حدودي بر طرف شده است، ولي اين موضوع خود، مشكلات ديگري را در اين زمينه به وجود آورده است. سردرگمي خانواده‌ها در ميان انبوهي از اسم‌ها و تبليغات مختلف كه هريك به نوعي سعي در جلب اعتماد پدران و مادران دارند باعث شده كه كار ثبت نام كودكان در مهد كودك به پروسه‌اي طاقت فرسا بدل شود. رضا مدني يكي از شهروندان قمي در اين زمينه به «شهروند» گفت: «من و همسرم قريب به يك ماه است كه سعي داريم فرزندمان رادر مهد كودك مناسبي ثبت‌نام كنيم، ولي شرايط و تبليغات مهدهاي كودك در شهر قم به نحوي است كه هنوز موفق نشده‌ايم تصميم قاطعي در اين زمينه بگيريم.»
او ادامه داد: «به چندين مهد كودك مراجعه كرده ايم، به محض ورود با معارفه مدير مهد و بازديد از فضا‌هاي آموزشي و بازي بچه‌ها مواجه شديم، تعدادي كتاب و بروشور به همراه چند سي‌دي به ما دادند و دست آخر هم ليستي بلند بالا از قيمت آيتم‌هاي مختلف را به ما نشان مي دهند. جالب اين جاست كه در بعضي از موارد برنامه‌هاي آموزشي مهدهاي كودك بسيار با هم متفاوت است و هنگامي كه ما دليل اين تفاوت را جويا مي شويم، دليل اين امر را تفاوت در ارگان تاسيس كننده مهدهای كودك عنوان مي كنند.»
پوشش 10 درصدي كودكان
توسط سازمان بهزيستي
دكتر رضا سليقه، مدير اداره كل بهزيستي استان قم ضمن اشاره تلويحي به كمبود مهدهاي كودك در سطح استان به « شهروند» گفت: «براساس آخرين آمار درحال حاضر 80 مهدكودك در سطح استان زير نظر بهزيستي فعاليت دارند كه در مجموع 5هزار و 700 كودك را تحت پوشش قرار داده‌اند اين رقم فقط 10درصد كودكان در سنين مهد را شامل مي شود.»
او با اشاره به بحث چند مديريتي در تاسيس و نظارت بر مهدهاي كودك و مشكلات آنها گفت: «درحال حاضر در استان قم مهدهاي كودك توسط بهزيستي، آموزش و پرورش و نهادها و مراكز ديني مجوز تاسيس مي گيرند، كه اين تداخل و موازي كاري مشكلات متعددي نظير سردرگمي خانوده‌ها و عدم نظارت يكپارچه را در پي دارد. به همين منظور جلسه‌اي با حضور مديركل امور اجتماعي استانداري قم برگزار شد در اين جلسه مصوب شد كه فقط مهدهاي كودكي كه از اداره كل بهزيستي استان مجوزهاي لازم را دريافت كرده‌اند اجازه تبليغ دارند.» هرچند به نظر مي رسد اين مصوبه هم مانند بسياري ديگر از قوانين و مقررات، پشتوانه و ضمانت اجرايي لازم را ندارد. چرا كه با گذري كوتاه در خيابان‌هاي شهر قم مي توان تبليغات مهدهاي كودك زيادي را ديد كه هيچ گونه مجوزي از اداره كل بهزيستي ندارند و درپاسخ به اين سوال كه بر چه اساسي و منطبق بر كدام يك از ضوابط اجازه فعاليت و تبليغات دارند، به مجوزهاي صادره از ساير ارگان‌ها اشاره مي كنند.
استاندارد سازي
وسایل بازي در مهدهاي كودك
اهداف کلی آموزش و پرورش در مهد كودك فقط نگهداري و پرستاري كودك در غياب مادر و دوري از خانواده نيست، بلكه به عقيده اكثر كارشناسان و روانشناسان تربيتي توجه به همه جوانب پرورش جسمی و معنوی کودک، پایه‌گذاری ارزش‌های انسانی، اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی و اعتقادی و مذهبی، شکوفاکردن استعدادها و توانایی‌ها و درنهايت آماده‌كردن كودك براي ورود به دبستان از مهمترين اهداف آموزش در مهد كودك است. با توجه به اين تعاريف مسأله تأمین امنیت روانی و جسمي در محیط جدید و ایجاد آرامش برای کودک، از اهميت فوق‌العاده اي برخوردار است. بي شك يكي از عوامل مهم در تامين امنيت مورد نظر، استاندارد بودن فضاها، تجهيزات و وسايل مورد استفاده در مهدهاي كودك است. موضوعي كه به نظر مي‌رسد توسط مسئولان ذيربط در استان قم با جديت دنبال مي شود. استفاده از لوازم غير استاندارد در مهدهاي كودك چندي قبل انتقاد مديركل استاندار استان قم را درپي داشت. محمدرضا واعظی‌پور با اشاره به غير استاندارد بودن كليه وسايل بازي در مهدهاي كودك قم به «شهروند» گفت: «استاندارد تجهیزات زمین بازی براساس مصوبه یکصد و پنجمین اجلاسیه شورایعالی استاندارد در‌سال 1383 مشمول مقررات استاندارد اجباری است و فعالیت مراکز پیش دبستانی و مهدکودک‌های دارای تجهیزات بازی یا زمین بازی که فاقد تاییدیه از سازمان ملی استاندارد ایران هستند، ممنوع است. همچنین لازم است مراحل مختلف ساخت، نصب و بهره‌برداری از تجهیزات مذکور تحت نظارت و تأیید بازرسان سازمان ملی استاندارد ایران انجام شود. به همين منظور چندين كلاس آموزشي از سوي سازمان استاندارد براي اعضاي سازمان بهزيستي و فعالان در مهدهاي كودك در اين خصوص برگزار شد و خوشبختانه همكاري خوبي در اين زمينه شكل گرفته است.» البته اين صحبت‌هاي اداره استاندارد از طرف سازمان بهزيستي بي‌پاسخ نماند و دكتر سليقه در اين خصوص گفت: «پس از اعلام اداره كل استاندارد پیگیری‌های لازم در این خصوص انجام شده وما به‌عنوان متولی این امر مسئول شروع فرآیند استانداردسازی زمین‌های بازی مستقر در مهدهای کودک استان هستيم و اداره استاندارد وظیفه نظارت بر این روند را برعهده دارد.»
او با اشاره به اقدامات انجام شده دراين زمينه و لزوم تايیديه استاندارد ايمني ساختمان از سازمان نظام مهندسي براي مهدهای كودك ادامه داد: «با توجه به حساسيت موضوع سازمان بهزيستي در دستور العملي استفاده از كليه وسايل فلزي اعم از ميز، صندلي و اسباب‌بازي را براي تمامي مهدهاي كودك تحت پوشش ممنوع كرده و همچنين نصب ضربه‌گير روي تمامی ديوارها و سطوح براي مهدهاي كودك اجباري است. خوشبختانه اكثر مهدهاي كودك نيز با استفاده از تعطيلات تابستاني اين اقدامات را انجام داده‌اند و بازرسان ما در تمام ايام‌سال به ويژه از ابتداي مهر ماه نظارت دقيقي در مهدهاي كودك دارند و با هرگونه تخلف به شدت برخورد خواهد شد. ولي درخصوص شرايط مهدهاي كودكي كه از ساير ارگان‌ها مجوز گرفته‌اند، سازمان بهزيستي مسئوليتي ندارد.»
سختگيري در اعطاي مجوز
يكي ديگر از عومل مهم و تاثير گذار در تامين امنيت جسمي و رواني كودك، مربيان مهدهاي كودك هستند، چرا كه مهدکودک باید با انتخاب مربی دلسوز و مهربان و آگاه نسبت به مسائل و آموزش کودکان، بتواند کمبودهاي عاطفي کودک را در خلأ مراقبت مادر به خوبی پر کند، درواقع آغوش مربی باید جای آغوش مادر را بگیرد. به عبارت ساده تر، مربی این گروه سنی باید فردی متعهد، کاردان، آگاه و سازمان دهنده در امور مربوط به کودکان باشد. تحقیقات روانشناسی روی کودکان زیر ۳سال نشان می‌دهد، کمبود عاطفی به علت عدم وجود محبت مادر یا جانشین وی براي كودكان، سبب آسیب‌پذیري و بروز برخي مشكلات و بيماري‌هاي رواني در آينده خواهد شد. از این رو کیفیت و شیوه ارتباط اولیه کودک با مربی یا مراقبت‌کننده به تدریج ابعاد گسترده تری می‌یابد و اهمیت آن بیش از پیش نمایان می‌شود. مدير كل اداره كل بهزيستي استان قم با تاكيد بر اهميت سلامت روان و برخورداري شرايط لازم براي مربيان مهدهاي كودك گفت: «جدا از بررسي صلاحيت‌هاي عمومي، 160 ساعت دوره آموزشي اوليه و شركت در دوره‌هاي بازآموزي براي مربيان مهدهاي كودك الزامي است. البته اين مسائل تا حدودي باعث شده است كه بعضي‌ها شرايط سازمان بهزيستي در اعطاي مجوز مهد كودك را سختگيرانه قلمداد كنند، ولي به نظر ما در اين زمينه هرچه دقت و نظارت بيشتر باشد بهتر است. چرا كه مهدهای كودك بايد مكاني مناسب براي رشد كودكان باشد، نه زمینه ايجاد ناهنجاری و نابود كردن قابليت‌هاو استعدادهاي کودکان.»
افزايش 25 درصدي شهريه
در شرايط فعلي اقتصادي كه خانواده بايد بار سنگين هزينه‌هاي مختلف را بردوش بكشد شهريه مهدهاي كودك هم يكي ديگر از عوامل موثر در انتخاب خانوده‌ها است. اگرچه چند سالي است كه مهدهاي كودك به تأسي از مدارس ارقام عجيب و غريبي را براي نگهداري كودكان اعلام مي‌كنند، ولي با توجه به شرايط اقتصادي جامعه‌درصد كمي از خانواده‌ها توانايي پرداخت چنين ارقامي را دارند و از همين رو بيشتر مراجعان براي ثبت‌نام فرزندانشان به مهدهاي كودك قيمت‌هاي معقول و نسبتا ارزان را يكي از عوامل مهم در انتخاب عنوان مي‌كنند. در اين خصوص مديركل بهزيستي قم با تاكيد بر رعايت سقف شهريه در تمامي مهدهای كودك به «شهروند» گفت: «ميزان تعيين سقف شهريه در هر استاني با توجه به ميانگين درآمد خانوار، شرايط اجتماعي و اقتصادي و با توجه به جلسات نمایندگان بازرگانی و کارشناسان حقوقی پیش‌بینی و تعيين مي شود. ولي در مجموع مي توان گفت 20 تا 25درصد شهریه‌های شیرخواران مهدکودک طی‌سال جاری افزایش یافته است. البته اين ارقام با توجه به شرايط سني، مدت زمان حضور كودك در مهد و برگزاري كلاس‌هاي فوق برنامه متغير است.» تا آغاز‌سال جديد تحصيلي و جشن شكوفه‌ها چند روزي بيشتر باقي نمانده است و مهدهاي كودك نيز فعاليت جدي خود را از سر خواهند گرفت. فعاليتي كه بخش اعظمي از آن برای پیشبرد همه‌جانبه رشد عاطفی، جسمانی، ذهنی، اخلاقی، هنری و خلاقیت کودکان است و آنان را برای ورود به دبستان آماده می‌کند. تحقیقات روانشناسی در سال‌های اخیر ثابت کرده است که منش و هوش، تا آن درجه که در گذشته تصور مي شد ذاتی و ارثی نیست، بلکه بيشتر متاثر از شرایط محیطي است و بر همين اساس هر قدر محیط نشو و نمای کودک آگاهانه، غنی و در جهت شکوفایی کامل او باشد، هوش کودک بیشتر و خلق و خو و رفتار او به هنجارتر خواهد بود. آنتوان ماکارنکو صاحب‌نظر برجسته مسائل آموزشي و تربيتي كودكان معتقد است، شیوه آموزش و پرورش کودک در دوره پیش از مدرسه تعیین‌کننده موفقیت‌های تحصیلی او در دوران مدرسه است و نیز مطمئنا سبب موفقیت‌های بعدی او در فعالیت‌های علمی و هنری می‌شود و خوشبختی او در زندگی آينده در ابعاد شخصي و اجتماعي را رقم خواهد زد. به اميد موفقيت فرداي كودكان امروز.