فرد سرکش کسی است که عمدا و دایما از اطاعت یک مقام بالاتر، خودداری یا با آن مخالفت می‌کند یا حتی آن را به مبارزه می‌طلبد.
ممکن است گاهی بشنوید که نوجوانی آشکارا بر ضد والدین خود به سرکشی می‌پردازد. شاید حتی خودتان خانواده‌ای را بشناسید که در آن فرزند نوجوانی که غیرقابل کنترل است دارند، با این حال دانستن این‌که آیا فرزندی واقعا سرکش است یا نه، همیشه کار آسانی نیست. به‌علاوه، درک این مطلب که چرا فرزندی از یک خانواده به سرکشی می‌پردازد و دیگر فرزندان- با این‌که از همان خانواده هستند- دست به این کار نمی‌زنند، می‌تواند واقعا دشوار باشد.
اگر والدین متوجه شدند که ممکن است یکی از فرزندانشان به‌فردی کاملا سرکش تبدیل شود، چه باید بکنند؟ برای پاسخ به این پرسش، ابتدا باید این مطلب را درک کنیم که سرکشی چیست؟ به‌طور ساده، فرد سرکش کسی است که عمدا و دایما از اطاعت یک مقام بالاتر، خودداری یا با آن مخالفت می‌کند یا حتی آن را به مبارزه می‌طلبد. البته، باید به این مَثَل هم توجه کرد که می‌گوید: «حماقت در دل طفل بسته شده است.» به‌همین دلیل برای همه فرزندان پیش می‌آید که با والدین خود یا هر مقام دیگری مخالفت کنند.
این امر به‌ویژه درمورد دوران نوجوانی که همراه با تحولات جسمی و عاطفی است، صادق  است. هر نوع تغییری در زندگی فرد مولد فشار روحی است و دوران نوجوانی سراسر تغییر است. پسر یا دختر نوجوان شما از دوران کودکی قدم به دوران بلوغ می‌گذارد. به‌همین دلیل، در طول سال‌های نوجوانی برخی والدین و فرزندان با یکدیگر اختلاف پیدا می‌کنند. اغلب اوقات والدین از روی غریزه می‌خواهند این روند را کُند کنند، درحالی‌که نوجوانان می‌خواهند به آن سرعت دهند.
نوجوان سرکش به معیارهای والدین خود پشت می‌کند. اما به‌خاطر داشته باشید برای این‌که کسی را سرکش بنامیم، تنها چند مورد مخالفت کافی نیست.
آیا همه افراد در دوران نوجوانی با والدین خود به مخالفت برمی‌خیزند؟ خیر! به هیچ‌وجه، درواقع شواهد نشانگر آن هستند که تنها تعداد معدودی از نوجوانان به‌طور جدی دست به تمرد و سرکشی می‌زنند. با این حال، اگر یک نوجوان با لجاجت و به‌طور دایمی به سرکشی بپردازد چه باید کرد؟ عامل پدیدآورنده چنین سرکشی و تمرد چیست؟
علل سرکشی؟
یکی از علل اصلی سرکشی، محیط متخاصم این دنیاست. دنیای متخاصم امروزی همیشه به‌دنبال دربند کشیدن نوجوانان و جوانان است و این موضوع به‌صورت فرهنگی مضر درآمده که باید درمقابل چنین روشی مقابله کرد. باید اذعان کرد که قسمت اعظم این فرهنگ بیش از گذشته زشت، خطرناک و مملو از تأثیرات بد است. اگر والدین به فرزندان خود آموزش و هشدار ندهند و از آنان حمایت نکنند، این نوجوانان می‌توانند به آسانی تحت‌تأثیر  «روحی که الحال در فرزندان معصیت عمل می‌کند» قرار بگیرند. به‌گزارش میگنا، فشار از جانب دوستان و معاشران نیز به آن مربوط می‌شود. اگر والدین اهل مطالعه باشند به‌راحتی می‌توانند توصیه‌هایی از کتب مختلف یا اینترنت جهت پرورش صحیح نوجوان خود  کسب کنند. به‌قول معروف که می‌گوید: «با حکیمان رفتار کن و حکیم خواهی شد، اما رفیق جاهلان ضرر خواهد یافت.» به همین ترتیب، کسی که با افراد آکنده از روحیه زشت این دنیا، معاشرت می‌کند به احتمال زیاد تحت‌تأثیر این روحیه قرار می‌گیرد. نمونه‌های این موضوع را ما در اغلب کشورها می‌بینیم به‌خصوص در کشور عزیز خودمان ایران. هرچند که می‌بایست به قوانین کشور خودمان احترام بگذاریم و مقام‌های کشوری را همانند والدین خود محترم بشماریم، ولی در بعضی مواقع دست به سرکشی می‌زنیم. علت دیگر سرکشی ممکن است محیط خانه باشد. به‌طور مثال، اگر یکی از والدین به مصرف مشروبات الکلی یا موادمخدر معتاد باشد یا با همسر خود رفتاری خشونت‌آمیز داشته باشد، دیدگاه نوجوان خانه درباره زندگی ممکن است دچار انحراف شود. حتی در بعضی خانه‌های نسبتا آرام نیز نوجوان ممکن است به‌دلیل فقدان محبت و علاقه در خانه دست به سرکشی بزند، با این وجود، سرکشی نوجوانان همیشه به علت تأثیرات خارجی نیست.
به‌جای اهمیت‌دادن به اشتباهات نوجوان، رفتارهای مثبت او را تشویق کنید
با وجود آن‌که والدینشان اصول اخلاقی و روحانی را به‌کار گرفته و تا حد زیادی فرزندان خود را از گزند دنیای اطراف، حفظ کرده‌اند باز هم به معیارهای والدین خود پشت می‌کنند. چرا؟ شاید دلیل آن ریشه دیگر مشکلات ما یعنی ناکاملی بشر باشد.
چگونه با نوجوانان سرکش
 و ناسازگار رفتار کنیم؟
۱- کودکان و نوجوانان ناسازگار اغلب مشکلاتی را برای خود و اطرافیان ایجاد می‌کنند. درحقیقت آنان نمی‌دانند که چگونه به اهداف خود دست یابند. افکار اشتباه کودکان و نوجوانان باعث بدرفتاری آنان می‌شود. اگر به‌جای بدرفتاری متقابل با فرزندمان به افکار نادرستش توجه کنیم، او اصلاح می‌شود.
2- بهترین راه تشویق کودک یا نوجوان آن است که وقتی را برای او اختصاص دهیم. بسیاری از معلمان که مدت کوتاهی با کودک ناسازگار همراهی کرده‌اند، شاهد تغییرات عمده در رفتار او بوده‌اند.
3- با تشویق کودک یا نوجوان او احساس وابستگی می‌کند و انگیزه بدرفتاری‌اش از بین می‌رود. به‌جای اهمیت‌دادن به اشتباهات نوجوان، رفتارهای مثبت او را تشویق کنید.
4- پس از بازگشت فرزندان از مدرسه یا در اوقات‌فراغت درمورد رویدادهای روزانه سوال کنید تا در شادترین و غم‌انگیزترین لحظات او شریک باشید. شما از آنچه که از فرزندتان می‌آموزید، متعجب خواهید شد.
5- کارهای مهم و باارزش را به فرزندان محول کنید. متاسفانه بسیاری از والدین و معلمان، کارهایی را که کودکان و نوجوانان می‌توانند انجام دهند، خودشان برعهده می‌گیرند. اگر کودکان و نوجوانان در فعالیت‌های مختلف شرکت کنند، احساس وابستگی می‌کنند.
6- در جلسه بحث و گفت‌وگو در کلاس با جمع خانواده با احترام و همکاری مشکلاتی را حل کنید. در این جلسات، جو توأم با محبت و احترام ایجاد می‌شود و کودک و نوجوان مهارت‌های اجتماعی، مسئولیت‌پذیری و همکاری را
فرا می‌گیرد.
7- با کمک همه اعضای خانواده تصمیم‌گیری و کارهای مهم را بین همه تقسیم کنید. هریک از وظایف مختلف هفته را روی کاغذ جداگانه‌ای یادداشت کنید و داخل جعبه‌ای بیندازید تا هرکس کاغذی را بردارد. در این صورت همیشه یک نفر کار ثابت و مشخص انجام نمی‌دهد.
با تشویق کودکان و نوجوانان به شرکت در تصمیم‌گیری‌های کلاس، انگیزه و علاقه آنان افزایش می‌یابد.
8- به فرزندان مسائل مختلف را کامل آموزش دهید. اگر به فرزندتان می‌گویید آشپزخانه را تمیز کند، وظایف او را کامل شرح دهید. شاید او فکر کند فقط باید ظرف‌ها را در جاظرفی بگذارد. والدین و دبیران می‌توانند بپرسند که می‌دانی ازت چه انتظاری دارم؟
9- سرمشق فرزندان باشید و به آنان احترام بگذارید. مهربانی نشانه احترام به کودک و قاطعیت نشانه احترام به خود است. اما این امر هنگام دعوا و اختلاف چندان آسان نیست. از این‌رو به توصیه‌ بعدی توجه کنید.
10- در مواردی تنبیه برای تغییر رفتار نادرست کودک و نوجوان موثر است. اگر رفتارهای منفی نظیر لجبازی و خشونت در درازمدت در کودک و نوجوان مشاهده می‌شود باید تشخیص داد که تنبیه در اصلاح رفتار او موثر است یا تشویق.