درحالی‌که کتابخانه‌های عمومی هر ساله درحال از دست دادن مراجعان خود هستند، کتابخانه حسینیه ارشاد به‌عنوان یکی از کتابخانه‌های مطرح محفل‌های فکری و اسلامی ایران در قبل از انقلاب سعی دارد با ارایه خدمات متنوع، جامعه هدف خود را گسترش دهد. برای پرداخت صحیح به هر موضوع، اولین نکته شناخت دقیق و عمیق موضوع است، در دوره‌ای که سرعت انتقال اطلاعات علاقه به کتاب را کم‌وکمتر کرده است، ترس از دانسته‌های سطحی اهمیت کتابخانه را بیش از پیش نمایان می‌کند. با این وصف می‌توان کتابخانه‌ها را یکی از قدیمی‌ترین و ارزشمندترین مکان‌های تولید آگاهی و فرهنگ دانست.
یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین کتابخانه‌های ایران، کتابخانه حسینیه ارشاد است؛ جایی‌که زمانی محور مهم‌ترین بحث‌های روشنفکری در ایران بود. این کتابخانه از تیرماه سال ١٣۵٩ با وسعت ۴۵٠متر کار خود را آغاز کرد و اکنون با وسعتی نزدیک به ١٨٠٠ متر، وظیفه آگاهی بخشی به مردم را همچنان انجام می‌دهد.
باتوجه‌به این اهمیت موضوع کتاب و کتابخوانی که متاسفانه این روزها درحال فراموشی است، خبرنگار کتاب ایسنا به سراغ کتابخانه حسینیه ارشاد رفت.
نابینایان
در بخش مخصوص نابینایان کتابخانه حسینیه ارشاد انتخاب کارکنان به صورتی بوده که فرد نابینا، کتابدار و روانشناس در بخش حضور داشته باشند تا نیاز متقاضیان به خوبی شناسایی و برطرف شود. کتاب‌های بخش نابینایان به دو دسته بریل و کتاب گویا تقسیم می‌شود.
استودیوی کتابخانه از سال ٧٢ راه‌اندازی شده و درحال حاضر ماهانه بین ١٢ تا ١۵ عنوان- وفادار به نسخه اصلی- ضبط می‌شوند و فایل صوتی در اختیار نابینایان قرار می‌گیرد.
درحال حاضر بین ٣۵٠ تا ۴٠٠ عنوان کتاب بریل و نزدیک به 2هزار عنوان کتاب گویا در این بخش وجود دارد که ٨٠٠ عنوان تولیدی خود کتابخانه حسینیه ارشاد است. این بخش مانند سایر بخش‌های کتابخانه از طریق ارسال رایگان کتاب، دسترسی را برای متقاضیان تسهیل کرده است. علاقه‌مندان به کتاب می‌توانند تنها با عضو شدن کتاب را در هر جایی از ایران امانت بگیرند.
ماهانه فهرست کتاب‌های جدید تولید شده و سایر اخبار برای اعضا و متقاضیان ارسال می‌شود. کتاب‌های این بخش برای رده سنی و موضوعات متفاوت تهیه شده، اما به دلیل این‌که اغلب نابینایان در حوزه‌های علوم‌انسانی ادامه تحصیل می‌دهند، تعداد کتاب‌ها در این بخش بیشتر است.
البته به علت نبودن قانون حق مولف در ایران، امکان دانلود کتاب‌های صوتی از طرف کتابخانه فراهم نشده است.
گویندگان بخش ضبط صوتی کتاب‌ها دو دسته هستند؛ بخش اول بین ٢٠ تا ٣٠درصد افرادی هستند که از گویندگان حرفه‌ای انتخاب شدهاند و به صورت حق‌الزحمه‌ای کار می‌کنند که کتاب‌های حجیم و حرفه‌ای را انجام می‌دهند. بخش دوم افرادی هستند که بهصورت داوطلبانه به مجموعه اضافه شدهاند. این افراد باید حداقل هفته‌ای دو ساعت مشخص را به این کار اختصاص دهند. کتاب‌های این بخش متناسب با علاقه و تخصص این افراد انتخاب می‌شود.
از داوطلبان پیش از شروع همکاری تنها یک آزمون ساده صدا گرفته می‌شود که تست روخوانی و وضوح صداست. البته برخی کارکنان کتابخانه نیز در این مورد همکاری می‌کنند.
در انتخاب کتاب‌ها برای تهیه کتاب صوتی نیاز کودک و نوجوانان درنظر گرفته شده است، در همین راستا با مدارس ویژه نابینایان ارتباط برقرار شده است. در جشن کتابخانه در این مدارس کتاب‌های مناسب معرفی شد و کتابخانه سیار ایجاد شد، حتی از اولیا خواسته شد تا مدارک برای عضویت در کتابخانه ویژه نابینایان بفرستند، اما با وجود تلاش‌ها، نتیجه مطلوب حاصل نشد. هرچند قرار است از اول مهرماه دوباره به مدارس سر بزنند.
درحال حاضر این بخش ٧٠٠ عضو بزرگسال و ١٠٠ عضو کودک و نوجوان دارد که کمتر از ١٠درصد از آنها فعال هستند. البته در بین افراد بزرگسال فعالیت بیشتر است و حتی کتاب‌های صوتی را به افراد غیرعضو هم معرفی می‌کنند، اما متاسفانه در میان اعضای کودک و نوجوان این اتفاق صورت نمی‌گیرد.
ناشنوایان
اگر چه در ظاهر به نظر می‌آید ناشنوایان به علت بینایی سالمی که دارند برای خواندن مشکلی نخواهند داشت، اما آنها به علت ارتباط محدود با کلمات از دایره واژگان محدودی برخوردارند. به‌عنوان مثال ممکن است جمله «قلبم شکسته است» ساده به‌نظر بیاید، اما برای ناشنوا درک این جمله سخت خواهد بود. در این بخش از کتابخانه حسینیه ارشاد تاکنون در راستای حل این مشکل حدود ١٠٠ عنوان کتاب ساده و خلاصه‌نویسی شده است، همچنین در طرح «کتابخانه سیار» یک کادر آموزش‌دیده هفته‌ای یک‌بار به پنج مدرسه می‌روند.
از من بپرس
شاید یکی از جالب‌ترین بخش‌های کتابخانه حسینیه ارشاد «از من بپرس» باشد. برخی با قرار گرفتن در فضای ساکت و گاهی خشک کتابخانه منفعل شده و از این‌که در مورد آنچه نمی‌دانند سوال بپرسند، خجالت می‌کشند. برخی نیز به علت کثرت منابع نمی‌دانند چه کتابی برایشان مناسب‌تر است. در این بخش فردی که به کتاب‌ها و روش کار کتابخانه مسلط است، با پرسیدن سوال، افراد مراجعه‌کننده را برای رسیدن به منبع مناسب یاری می‌کند. اما این کمک به هنگام انتخاب کتاب و روش استفاده از کتابخانه محدود نمی‌شود و کتابدار تا پایان راه- حتی خارج از فضای کتابخانه- عضو را همراهی می‌کند. حتی در مواردی که عضو وقت مراجعه به کتابخانه را ندارد، کتابدار از طریق تلفن یا ایمیل او را راهنمایی کرده یا منبع را در اختیار او قرار می‌دهد. کتابدار این بخش باید با شناخت خوب و روانشناسی، اعتماد فرد را جلب کرده تا بتواند نیازش را رفع کند.
آرشیو نشریات
در بخش آرشیو نشریات ۵٠٠ عنوان نشریه که ٢٧عنوان آن روزنامه است، پیوسته به‌روز می‌شوند. ١۴٠٠عنوان نشریه در آرشیو کتابخانه حسینیه ارشاد وجود دارد که مربوط به زمان قاجار تاکنون است. نشریات از همه موضوعات به‌جز نشریات زرد جمع‌آوری و آرشیو می‌شود. نشریات پس از جمع‌شدن در دوره مشخص، صحافی می‌شوند و بهصورت به‌روز در کتابخانه قابل استفاده هستند. در این بخش به‌جز جست‌وجوی کامل نشریه، جست‌وجوی مقاله‌ها نیز امکان‌پذیر خواهد بود.
از نشریات، اسکن تهیه شده و در قالب سه‌بعدی ارایه می‌شوند. نشریات همچون منابع مرجع امانت داده نمی‌شوند، اما لوح‌های فشرده قابل امانت هستند. قدیمی‌ترین روزنامه آرشیو دولت علیه مربوط به‌سال ١٢٢١ ریسوگرافی وجود دارد. قدیمی‌ترین نسخه اصلی مربوط به «یغما» در سال ١٣٢٠ است.
کودک و نوجوان
بخش کودک و نوجوان کتابخانه حسینیه ارشاد از سال ١٣۶۵ شروع به کار کرده است. گنجینه این بخش شامل ٣١هزار جلد مخزن باز- کتاب‌های موجود در سالن مطالعه- و ١٢ تا ١۶هزار جلد در مخزن بسته- کتاب‌های موجود در مخزن- می‌شود.
در این بخش دایره‌المعارف مخصوص گروه سنی «ب» تا «د» وجود دارد. این بخش از کتابخانه برای علاقه‌مند کردن مخاطب سنی خود فعالیت‌هایی را انجام داده، ازجمله دو شخصیت کارتونی به نام آرزو و امید طراحی شدهاند که مراجعان را برای استفاده بهتر راهنمایی می‌کنند. همچنین سعی شده با کمک المان‌های رنگی موضوع و گروه سنی کتاب برای کودکان و نوجوانان مشخص شده است.
١۵ عنوان نشریه مربوط به این رده سنی آرشیو شده است. در بخش کودک و نوجوان قسمتی مربوط به پژوهندگان وجود دارد که کتاب‌های چاپ شده در این رده سنی پیش از سال ١٣۶٠ در آن نگهداری می‌شود. کتاب‌هایی که یا چاپ نمی‌شوند یا نمونه‌های اولیه آن دیگر موجود نیست، اما گزینه‌های خوبی برای پژوهشگران هستند. همچنین کتاب‌های علمی قدیمی که اعتبار علمی کافی را ندارند، اما برای روش‌شناسی نیاز کار محققان هستند.
کتابخانه حسینیه ارشاد در تابستان برای کودکان علاقه‌مند، نمایش فیلم و قصه‌خوانی برگزار می‌کند و پذیرای کودکان تا ١۴سال است. همچنین از سال ٨٨ دوره «کتابدار دانش‌آموز» ارایه می‌شود که امسال نیز برگزار شده است.
در این دوره به دانش‌آموزان انتخاب و خرید کتاب مناسب با سن و پایه تحصیلی، تشخیص مرجع مناسب، اخلاق کاری، فهرست‌نویسی، آماده‌سازی کتاب، جست‌وجوی منابع و کتابداری آموزش داده می‌شود. به شرکت‌کننده‌ها در صورت گذراندن دوره، مدرک نیز ارایه خواهد شد. این اقدام موجب می‌شود افرادی که این دوره را گذرانده‌اند، بتوانند به جای کتابدارهای مدرسه کار کرده یا به آنها کمک کنند. همچنین کتابخانه و موسسات انتشاراتی متوجه شوند این رده سنی به چه کتاب‌هایی علاقه‌مندند.
کودکان کم‌توان ذهنی و مبتلا به اوتیسم
برای کودکان کم‌توان ذهنی کادر مورد نیاز آموزش داده شده و کتاب‌ها مناسب‌سازی شدهاند. همچنین کتابخانه سیار آماده است تا کار امانت کتاب را انجام دهد. اکنون دو مدرسه مخصوص کودکان کم‌توان زیر پوشش قرار گرفته‌اند و هفته‌ای یک‌بار قصه‌گویی با کتاب پارچه‌ای برای این گروه از کودکان برگزار می‌شود. در این بخش منابع همراه نیز تولید می‌شود، منابع همراه شامل مواردی چون لوح‌های فشرده گویا که ویژ‌گی تکرار در آن لحاظ شده یا عروسک‌های مربوط به کتاب می‌توان نام برد.
کتابخانه حسینیه ارشاد از دو‌سال قبل برای کودکان اوتیسم هم برنامه‌ریزی‌هایی را انجام داده، اما کار برای این قشر از کودکان پیچیده است، زیرا باید کارشناسی لازم برای انتخاب منابع مناسب این کودکان انجام شود. این کار به‌جز یادگیری، بر ارتباطات اجتماعی این کودکان نیز تأثیر می‌گذارد.
کودکان مبتلا به اوتیسم با حضور در کتابخانه راه تعامل را خواهند آموخت. مادران این کودکان به علت مشغله بسیار زیاد از خواندن کتاب متفرقه غافل می‌مانند. این کار صرفا آموزش نیست، بلکه لذت کتابخوانی را به کودکان هدیه می‌دهد، در ضمن مطالعه در محیط اجتماعی به درمان اختلال‌شان کمک می‌کند. یکی از مشکلات این طرح نیاز هر کودک به یک کتابدار متخصص و شخصی است.
پشتیبانی فنی
بخش فنی درواقع خدمات پشت‌پرده مجموعه را به عهده دارد؛ خرید منابع، آماده‌سازی، ارسال کتاب‌ها به بخش مخزن، وارد کردن اطلاعات به سیستم اطلاعاتی کتابخانه، فهرست‌نویسی و... ازجمله این کارهاست. بررسی و آماده‌سازی منابع اهدایی برعهده بخش فنی است. کتاب اهدایی در صورت سالم‌بودن و موجود نبودن در کتابخانه، وارد بخش امانت می‌شود، در غیر این‌صورت یا به سایر مراکز اهدا شده یا در دوره‌های «مبادله کتاب» استفاده می‌شوند.
طرح «مبادله کتاب» هر شش ماه در خرداد و آبان ماه هر‌سال برپا می‌شود. در این طرح هر فرد - عضو و غیرعضو - کتاب خود را با کتابخانه مبادله می‌کند. این طرح هم موجب اضافه‌شدن منابع جدید به کتابخانه می‌شود و از سویی کتاب‌های بدون استفاده در منازل با کتاب‌های جدید عوض می‌شود. آخرین دوره این طرح که بیست‌وهشتمین دوره آن بود خرداد امسال برگزار شد.
مرجع
بخش مرجع، کار خود را از سال ٧٣ آغاز کرده و تاکنون ١٠هزار عنوان از منابع عربی، لاتین و فارسی را در خود جای داده است. منابع نفیس و قیمتی برای نمایش در این بخش موجود است. همچنین منابع اهدایی یونیسف با موضوعات حقوق بشر، حقوق کودکان، بیماری‌هایی همچون ایدز و... در این بخش نگهداری می‌شود. یکی دیگر از کتاب‌های این بخش مجموعه کامل آثار دکتر شریعتی است که به‌عنوان مرجع امانت داده نمی‌شوند.
فعالیت جنبی
در طول سال نمایشگاه‌های موضوعی باتوجه‌به مناسبت‌ها برگزار می‌شود. بعد از انتخاب موضوع باتوجه‌به اهمیت و منابع، تعداد روزهای نمایشگاه معین می‌شود. همچنین کتابخانه با برگزاری نشست‌های علمی برای اعضا و علاقه‌مندان به افزایش سطح علمی جامعه کمک می‌کند. تاکنون ٣۴ نشست درباره فرهنگ، محیط‌زیست و... برگزار شده است. در حال حاضر ماهانه دو جلسه به علم اطلاعات و فلسفه اختصاص دارد، همچنین یک نشست علمی نیز در ماه برگزار می‌شود. به تازگی دوره ۶ساله شاهنامه‌خوانی پایان یافته و از مهرماه بازخوانی یکی دیگر از متون کهن آغاز خواهد شد. باشگاه «اطلاعات سبز» متشکل از کتابخانه حسینیه ارشاد، شهرداری و چهار انجمن محیط‌‌زیستی است که به مسائل زیست‌محیطی می‌پردازد. هر هفته ٧٠عنوان کتاب به کتابخانه اضافه می‌شود.
دیجیتال
ایده ایجاد کتابخانه دیجیتال در سال ٨٨ به‌وجود آمد. فضای کتابخانه مجازی همچون کتابخانه‌های عمومی است و مهم‌ترین مسأله در کتابخانه، رعایت حق مولف است. راهکار رعایت حق مولف، امانت‌دادن دیجیتالی کتاب‌ها بود. در سال ٩٠کتابخانه عمومی دیجیتال حسینیه ارشاد همزمان با سالروز تولد دکتر شریعتی راه‌اندازی شد.
در این فضا هرکسی یک پروفایل (نمایه) شخصی دارد که از طریق آن به ١٧ تا ١٨هزار عنوان منبع دیجیتالی متصل می‌شود. این فضا امکان پرینت و دانلود ندارد، کتاب تنها برای مدت ١٠روز به صورت اسکن شده در پروفایل فرد قرار خواهد داشت.
اسکن صفحه کتاب‌ها بزرگتر از صفحه مانیتور است تا امکان پرینت اسکرین گرفته شود. عکس‌های اسکن شده امکان سرچ او‌سی‌آر را دارد، در سال ٩٠ تنها نسخه فارسی OCR از مصر خریداری شد. عضویت در این کتابخانه رایگان است و هر فرد می‌تواند با ورود و نام‌نویسی کتاب را امانت بگیرد.
کتابخانه‌ای نزدیک به استانداردهای جهانی
مدیر کتابخانه حسینیه ارشاد، درباره فعالیت‌های کتابخانه حسینیه ارشاد گفت: کتابخانه حسینیه ارشاد کتابخانه عمومی است و نزدیک به استانداردهای بین‌المللی عمل می‌کند. به علت این‌که ساختمان کنونی کتابخانه از استاندارد لازم برخوردار نیست، در محوطه پشت حسینیه ارشاد ساختمان جدیدی در ٧ طبقه درحال ساخت است. این ٧ طبقه شامل ۴ طبقه کتابخانه، یک طبقه سالن همایش و دو طبقه پارکینگ می‌شود.