| اميرحسين خواجوي |
بي‌شك مطبوعات و جرايد براي تاثيرگذاري نياز به عرضه مناسب دارند. مطبوعات در ايران دير زماني است كه توسط كيوسك‌هاي مطبوعاتي يا همان دكه‌هاي روزنامه‌فروشي در جامعه عرضه مي‌شوند. هرچند توسعه جوامع شهري، تيراژ بالاي نشريات و استقبال مردم باعث شده است كه فروشگاه‌ها و سوپر ماركت‌ها نيز به محل فروش و عرضه اين قبيل محصولات فرهنگي و رسانه‌اي تبديل شوند. شايد بتوان گفت كه دكه‌هاي مطبوعاتي كاركرد اجتماعي بسيار مهمي دارند كه در جاي خود بايد به آن پرداخته شود. هرچند فروش انواع و اقسام مواد دخاني، تنقلات و ساير ضروريات روزمره زندگي با عمري نسبتا برابر با فروش مطبوعات از ديگر كاركردهاي اين دكه‌ها به شمار مي‌روند، ولي با اين همه همچنان دكه‌هاي روزنامه‌فروشي به‌عنوان مهم‌ترين پل ارتباطي ميان جرايد و نشريات مكتوب با جامعه شناخته مي‌شوند. شاهد اين مدعا هم نگاهي گذرا به دكه‌هاي روزنامه‌فروشي شهرها است. جايي كه صبح‌ها افراد زيادي با عجله هنگام رفتن به محل كار خود چند دقيقه‌اي را به خواندن روزنامه‌ها و تيترهاي جذاب آنها اختصاص مي‌دهند و بر حسب علاقه خود از ميان انبوهي از مطبوعات، جريده مورد علاقه خود را تهيه مي‌كنند و باز با همان سرعت در شلوغي و ازدحام جمعيت ناپديد مي‌شوند. در يك كلام مي‌توان گفت دكه‌هاي مطبوعاتي در ايران پاتوقی براي مطالعه و گپ و گفتي كوتاه از مسائل ريز و درشت، اجتماعي، سياسي، اقتصادي، ورزشي و... است. اما استان زنجان با جمعيتي بالغ بر یک ميليون و 15هزار نفر كه بيش از 82درصد آن را باسوادان تشكيل مي‌دهند، از اين حيث با كمبودهاي فراواني مواجه است. كمبود دكه‌هاي مطبوعاتي در مركز استان به قدري مشهود است كه با گشت و گذاري چند ساعته در سطح شهر هم نمي‌توان اثري از آنها ديد.
زنجان و 6 دكه مطبوعاتي
مردم زنجان براي تهيه روزنامه و مجلات مختلف بايد به سراغ مغازه‌هاي خواروبارفروشي بروند يا با دريافت اشتراك از سوي نشريات نياز خود را مرتفع كنند. محمد رسولی‌نژاد كه خود را دانشجوي دانشگاه آزاد زنجان معرفي مي‌كند در اين‌باره به «شهروند» گفت: «وضعيت نامطلوب عرضه روزنامه به ويژه در شهرك‌هاي تازه تاسيس شهر زنجان باعث شد كه من براي تهيه روزنامه با خريد اشتراك اينترنت خانگي نسخه‌هاي الكترونيكي روزنامه‌ها را تهيه كنم. هرچند به عقيده من نسخه چاپي روزنامه لذت ديگري دارد.» هرچند اشتراك يا تهيه نسخه الكترونيكي مي‌تواند تا حدودي نقص سيستم توزيع و عرضه مطبوعات را برطرف كند ولي اين موضوع نمي‌تواند به‌عنوان راه حل منطقي براي مرتفع‌كردن اين كمبود عجيب و غريب در استاني مانند زنجان باشد.
ناصر مقدم، مدير كل اداره كل ارشاد استان زنجان با تاييد خبر كمبود دكه‌هاي مطبوعاتي در شهر زنجان به «شهروند» گفت: «درحال حاضر 6 دكه مطبوعاتي و 4 مغازه تنها محل توزيع روزنامه و جرايد در سطح شهر زنجان هستند كه متاسفانه اين 10مكان نيز همگي در نقاط مركزي شهر زنجان قرار دارند و عملا افراد براي تهيه روزنامه از نقاط مختلف شهر بايد به اين منطقه از شهر زنجان بيايند.»
دكه مطبوعاتي يا ميوه‌فروشي
البته براساس اخبار محلي تعداد دكه‌هاي روزنامه‌فروشي در زنجان بيش از اين تعداد بوده است، ولي به مرور زمان تعدادي از اين دكه‌ها به محل فروش محصولات ديگري تبديل شده‌اند. علیرضا هاشمی يك شهروند زنجاني در اين خصوص به «شهروند» گفت: «دكه‌هاي روزنامه فروشي در زنجان كه عمدتا در مركز شهر و مناطق قديمي قرار دارند يا تعطيل هستند يا عملا به ميوه‌فروشي يا محل عرضه تنقلات تبديل شده‌اند و من هر روز براي تهيه روزنامه به سراغ سوپرماركت‌ها مي‌روم. هرچند كه در بسياري از مواقع به دليل كمبود روزنامه در سوپرها موفق به تهيه آن نمي‌شوم.»
ناصر مقدم دليل اين موضوع را عدم تعريف قانوني كاربري اين دكه‌ها مي‌داند. او در اين خصوص به «شهروند» گفت: «دكه‌هاي مطبوعاتي در سطح شهر زنجان بدون مجوز از اداره ارشاد فعاليت دارند و همين موضوع باعث شده است كه نظارتي هم از طرف ارشاد انجام نگيرد.»
او افزود: «مشكل عرضه مطبوعات از زمان توسعه شهر زنجان و ساخت و سازهاي انجام شده در شهرك‌هاي اقماري در اطراف هسته مركزي شهر، شدت گرفته است. به همين منظور با بررسي‌هاي انجام شده، درحال حاضر اين شهر به 60 دكه مطبوعاتي نياز دارد.»
113 دكه جديد در استان زنجان
اما اين مشكل فقط به شهر زنجان ختم نمي‌شود. ساير شهرستان‌هاي استان نيز از اين كمبود رنج مي‌برند. براساس اعلام مدير كل اداره ارشاد استان زنجان درحال حاضر شهرستان زنجان با 10 محل فروش مطبوعات، ابهر با 4، خرمدره با یک، قيدار خدابنده با یک، آب پر طارم با 3 و سلطانيه با 2 دكه، در مجموع 22 دكه عرضه مطبوعات و نشريات استان زنجان را تشكيل مي‌دهند. اين درحالي است كه در استان زنجان 2 روزنامه، 12 هفته‌نامه، 11 دوهفته‌نامه و تعدادي نشريات فصلي نيز منتشر مي‌شود.
ناصر مقدم با ابراز تاسف از وضعيت نابسامان دكه‌هاي مطبوعاتي در سطح استان گفت: «به همين منظور با همكاري استانداري و شهرداري‌ها مقرر شده است كه بالغ بر 113 دكه مطبوعاتي در سال جاري و سال آينده به تدريج در سطح استان برپا شود.» عدم زمينه مناسب براي عرضه مطبوعات جدا از صدمات شديدي كه به واسطه فروش پايين جرايد به اقتصاد فرهنگي وارد مي‌كند، باعث خواهد شد جرايد و مطبوعاتي كه با هزينه‌هاي زياد مادي و معنوي توليد مي‌شوند، در اختيار مخاطب قرار نگيرد و اين نقيصه، خلل بزرگي در روند اطلاع‌رساني دقيق به وجود مي‌آورد. از طرف ديگر افت شديد مطالعه مردم را در پي خواهد داشت.
طراحي دكه‌هاي جديد
همخوان با آب و هواي زنجان
قرارگيري و استفاده دكه‌هاي مطبوعاتي از فضاي شهري پاي شهرداري را نيز به اين قضيه باز مي‌كند. دكتر محسن امين، شهردار زنجان با اشاره به نياز مبرم اين شهر به دكه‌هاي مطبوعاتي به «شهروند» گفت: «از زمان آغاز مسئوليتم به‌عنوان شهردار، در مجموعه شهرداري سعي‌مان بر آن بوده است كه اين كمبود را به نوعي برطرف كنيم. به همين منظور در جلسات مشتركي كه با استانداري و اداره كل ارشاد برگزار كرديم، مقرر شد كه شهرداري به‌عنوان متولي اصلي فضاي شهري كار تهيه دكه‌ها را برعهده داشته باشد.» بنا بر اعلام مسئولان شهرداري زنجان پس از بررسي‌هاي انجام گرفته درخصوص دكه‌هاي جديد مطبوعاتي در نهايت با توجه به شرايط آب و هوايي زنجان از مدل دكه‌هاي مطبوعاتي تبريز الگو برداري شده است. دكه‌هایي كه به گفته شهردار زنجان در دو نمونه 4 ميليون توماني براي پيادهروهاي كم‌عرض مناطق متراكم زنجان و 6 ميليوني براي پيادهروهاي عريض‌تر در نظر گرفته شده است. ولي تمام اين اتفاقات عملا گره‌گشاي مشكل كمبود يا به عبارت بهتر نبود دكه مطبوعاتي در زنجان نبوده است و تاكنون مجوزي از سوي ارشاد براي برپايي دكه‌هاي جديد در شهر زنجان صادر نشده است.
معافيت از اجاره بها و عوارض شهرداري
شايد هزينه‌هاي بالاي خريد دكه و پرداخت اجاره‌بها به شهرداري باعث شده است، تاكنون استقبال خوبي صورت نگيرد. ولي دكتر محسن امين با بيان اين‌كه شهرداري به منظور حمايت از كار فرهنگي آماده هرگونه كمك و تسهيل امور مربوط به برپايی دكه در سطح شهر است به «شهروند» گفت: «افرادي كه تمايل دارند در اين زمينه فعاليت داشته باشند، مي‌توانند با الگو قراردادن دكه‌هاي تهيه شده توسط شهرداري شخصا به ساخت آنها اقدام كنند و هيچ الزامي در خريد دكه از شهرداري وجود ندارد و صرفا رعايت الگو اجباري است. از طرف ديگر افرادي كه صرفا به فروش مطبوعات، جرايد و نشريات مبادرت داشته باشند، هيچ‌گونه وجهي بابت اجاره يا عوارض به شهرداري پرداخت نخواهند كرد.»
در پايان بايد منتظر بود و ديد كه وعده مسئولان استاني و محلي شهر زنجان جامه عمل خواهد پوشيد يا همچنان وضعيت توزيع نشريات در اين استان با اما و اگرهاي فراواني روبه‌رو خواهد بود. هرچند كه به عقيده بسياري از فعالان مطبوعاتي و عرصه روزنامه‌نگاري، مشكلات پيش‌روي توزيع و محل عرضه نشريات در شهرهاي بزرگ دستخوش روابط ناسالمي است كه براي حل آن بايد اقدامي جدي و همه‌جانبه صورت گيرد.