| سيمين حسينيان |
توانمندسازي اصطلاحي است كه در طول چند‌سال اخير مقبوليت سريع و فزاينده‌اي داشته و همچنين واژه‌اي است كه در بحث‌هاي سياسي مربوط به توانمندسازي افراد محروم ظاهر شده و درواقع ارتباط تنگاتنگي را با بهبود مستمر و ارتقاي صلاحيت تغيير در رفتار و بهبود بر عمل زنان نشان مي‌دهد. توانمندسازي زنان به اين معني است كه آنها بر شرم بي‌مورد خود فايق آيند و كردار و گفتارشان حاكي از اعتمادبه‌نفس و اطمينان خاطر باشد و قدرت رويارويي با دشواري‌ها و سختي‌ها را داشته باشد و قادر به ارزيابي صحيح و شناخت دقيق باشند و از توانايي‌ها و قابليت‌های خود جهت نيل به هدف‌هاي خويش بهره‌مند شوند و با افزايش توانمندي خويش در ابعاد مختلف به اهداف موردنظر برسند.
هر چند توانمندسازي سابقه‌اي طولاني دارد و در بيشتر حالاتش سودمندي آن به‌عنوان راهبرد توسعه به اثبات رسيده اما در اين ميان هماهنگي و هم‌سویي ميان سازمان‌هاي غيردولتي مرتبط با امور زنان سرپرست خانوار در دستيابي به اهداف توانمندسازي آنها مي‌تواند موثر باشد. سازمان‌هاي غيردولتي درواقع سازمان‌هايي هستند كه خارج از محدوده دولت و شركت‌هاي خصوصي فعاليت مي‌كنند.
تاسيس سازمان غيردولتي موفق در جهان سوم نشان داد كه اين سازمان‌ها بهره‌دهي منابع محلي را بهبود مي‌بخشند، برابري را ترويج و فقر را كاهش مي‌دهند. سازمان‌هاي غيردولتي زنان مي‌توانند درجهت مقابله با آسيب‌پذيري زنان حركت كرده و هدف توانمندسازي زنان را دنبال کنند.
سازمان‌هاي غيردولتي زنان را در ايران مي‌توان به دو دسته تقسيم كرد:
دسته اول: عبارتند از تشكل‌هاي سنتي زنانه كه ديرزماني است درجهت رفع نيازهاي خدماتي و توليدي شهر و روستا فعاليت داشته‌اند. اين تشكل‌ها در اشكال متفاوتي از تعاوني هم ياري، خودياري و دگرياري وجود داشته‌اند. اين تشكل‌ها طبيعتا خصايصي دارند كه آنها را به سازمان‌هاي غيردولتي موفق در جهان‌سوم نزديك مي‌كند مثل مشاركت داوطلبانه اعضا، سازماندهي همترازانه و فرآيند تصميم‌گيري از پايين به بالا.
دسته‌دوم: عبارتند از سازمان‌هاي غيردولتي مدرن كه اخيرا در اين راستا تشكيل شده‌اند اين سازمان‌ها را مي‌توان در چهار گروه عمده طبقه‌بندي كرد:
الف) سازمان‌هاي تجاري زنان
ب) سازمان‌هاي تحقيقاتي و نشرياتي زنان
ج) انجمن‌هاي خدماتي خيريه
د) سازمان‌هايي با جهت زن‌مدارانه كه براي احقاق حقوق زنان فعاليت مي‌كنند.(تقي‌زاده،1386)
سازمان‌هاي غيردولتي
(خيريه و خصوصي)
در ادامه، برخی‌از سازمان‌های غیردولتی که در سطح ملی و بین‌المللی در حوزه زنان فعالیت می‌کنند را معرفی می‌کنیم:
موسسه خيريه صدقين
اين موسسه در سال 1380 به ثبت رسيده و فعاليت‌هاي مختلف خود را در زمينه توانمندسازي زنان سرپرست خانوار آغاز کرده است. هدف اساسي از تشكيل اين موسسه شناسایي حمايت صحيح و توانمندسازي موثر زنان سرپرست خانوار و افراد تحت تكفل آنها است.
فعاليت‌هاي اقتصادي شامل موارد زير است:
1. راه‌اندازي شركت خدماتي پژوهش گستر صديقين در سال 81 اين شركت به‌عنوان يكي‌از منابع مالي موسسه با شناسایي زنان سرپرست خانوار و مراكز بكارگيري خدمات آنها موجبات اشتغال زنان سرپرست خانوار را فراهم ساخته است.
2. ايجاد بازار فروش محصولات توليدي، صنايع‌دستي و اشتغال از طريق داير كردن نمايشگاه‌ها و مراكز عرضه محصولات هنري
3. راه‌اندازي آشپزخانه سورچين پخت غذا و ارایه سرويس ناهار به شركت‌ها و سازمان‌هاي متقاضي
4. مشاركت در اجراي سمينارها، همايش‌ها و مراسم مختلف سازمان‌هاي دولتي و غيردولتي
5- راه‌اندازي صندوق قرض‌الحسنه اباصالح (ع) با هدف تامين وام و اعتبارات مورد نياز خانواده‌هاي نيازمند و فعاليت درجهت ايجاد فرصت شغلي يا پرداخت ديون وديعه مسكن، هزينه تعميرات و كمك هزينه ازدواج و درمان و...
6. راه‌اندازي كارگاه‌هاي توليدي پيراتن خط یک و دو موسسه صدقين با ارايه آموزش به 50 نفر از زنان سرپرست خانوار آنها را وارد چرخه توليد پوشاك کرد و با راه‌اندازي كارگاهي شامل سه خط توليد زيرنظر اساتيد دانشگاه و مديران مجرب و ورزيده صنعت پوشاك كشور به توليد مانتو، شلوار، يونيوفورم مدارس و لباس كار و ... پرداخت.
7. ايجاد كارگاه پخت و بسته‌بندي خشكبار آلاچين.
جمعيت هلال‌احمر جمهوري اسلامي ايران
مهم‌ترين بخش‌هاي جمعيت هلال‌احمر در ارتباط با زنان (اعم از زنان سرپرست و غيرسرپرست خانوار) به شرح زير معرفي مي‌شود:
1. شبكه ارتباطات زنان: تاكنون وسيله‌اي براي ارتباطات بيشتر، جذب اعتبارات از فدراسيون، نشست‌هاي كارشناسي رابطين و اعضاي آن در داخل و خارج بوده و علاوه‌بر آن در جهت تامين تجهيزات سخت‌افزاري و نرم‌افزاري راه‌اندازي حدود ده‌ها كارگاه آموزشي ترجمه، چاپ و تكثير كتاب و سي‌دي دورنماي جنسيتي و همچنين تدوين و تنظيم جزوه راهنماي جنسيتي به زبان انگليسي اقدام کرده است.
2. زنان داوطلب: تدوين برنامه‌هايي براي جذب خانم‌هاي داوطلب در راستاي اهداف جمعيت، سازماندهي و برنامه‌ريزي براي زنان داوطلب
3. ايجاد پست كارشناسي
4. جذب، آموزش و بكارگيري
5. جذب و بكارگيري.
بنياد حضرت خديجه (س)
اهداف اين بنياد در زمينه حمايت از زنان سرپرست خانوار عبارتند از:
1. سرپرستي از زنان مطلقه، بي‌بضاعت و بيوه
2. سرپرستي از زناني كه همسر آنها به علت اعتياد در زندان هستند
4. سرپرستي و تلاش در جهت نجات زنان بي‌پناه خياباني
4. كانون كارآفرينان مهر
اين كانون با هدف توانمندسازي سرپرست خانوار در زمينه‌هاي مختلف فردي، اجتماعي و اقتصادي و همچنين جهت كمك به ارتقاي سطح كيفي مهارت‌هاي حرفه‌اي زنان مخصوصا زنان سرپرست خانوار تاسيس شده است.
انجمن بانوان نيكوكار كهريزك
گروه بانوان وابسته به آسايشگاه معلولان و سالمندان كهريزك در سال 1352 آغاز به فعاليت كرد عمده فعاليت‌هاي اين بنياد خيريه تاسيس شعبه‌اي به نام خانه مادر و كودك بوده و سه هدف عمده آن عبارت است از:
1. كمك‌رساني به ايتام و زنان سرپرست خانوار
2. توسعه منابع براي بهبود وضعيت زنان بي‌بضاعت و خانواده‌هاي تحت‌پوشش
آنها
3. ارايه خدمات به معلولان كهريزك و جذب كمك‌هاي مالي
انجمن خيريه زنان ارمني(هايگين)
از عمده‌ترين فعاليت‌هاي اين انجمن ايجاد خانه‌هايي جهت اسكان مناسب براي زندگي زنان سالمند است.
سازمان زنان زرتشتي
اين سازمان در سال‌هاي 25-1324 شمسي با هدف گردهم آوردن زنان و دوشيزگان زرتشتي و بالابردن سطح آگاهي‌هاي ديني، فرهنگي، حقوقي، بهداشتي و ... درنتيجه بهبود وضع زندگي شخصي و اجتماعي آنان بدون دخالت در امور سياسي تشكيل شد.
موسسه قائميه تهران
اين موسسه به منظور اشتغال و ايجاد درآمد براي زنان سرپرست خانواري كه به تهيه انواع چادر نماز، مقنعه، سجاده و ... مشغول هستند اقدام به تاسيس غرفه‌اي تحت عنوان در حريم يار
کرده است.
مهيمن (مركز هدايت و ياوري مادران نان‌آور)
هدف كلي اين مراكز برنامه‌ريزي براي توانمندسازي مادي و معنوي زنان سرپرست خانوار است و اهداف اختصاصي آن عبارتند از: اسكان، اشتغال، مشاوره، بيمه و آموزش زنان سرپرست خانوار.
موسسه مطالعات و تحقيقات زنان
اين موسسه در سال 1365 به همت گروهي از زنان صاحب‌نظر در مسائل زنان با هدف ارتقاي زنان تاسيس شده است.
برخي از اهداف اين موسسه عبارت است از:
- شناخت و تبيين مسائل زنان به منظور برنامه‌ريزي براي بهبود وضعيت زنان
- ارتقاي سطح دانش علمي و فني زن پژوهان كشور
- تعيين اولويت‌هاي معضلات زنان و دختران و ارايه راه‌كارهاي علمي براي حل آن
و...
انجمن حمايت از زنان و كودكان پناهنده
بخش قابل‌توجهي از فعاليت‌هاي اين انجمن به حمايت و امدادرساني به آوارگان عراقي و افغان به ويژه زنان سرپرست خانوار و كودكان آنان اختصاص يافته است.
سازمان دفاع از قربانيان خشونت
تشكلي غيردولتي، غيرسياسي و غيرانتفاعي و داراي مقام مشورتي خاص با شوراي اقتصادي اجتماعي ملل‌متحد است كه درجهت ترويج و آموزش حقوق بشر و فرهنگ محو خشونت در جامعه تلاش مي‌كند.
همان‌طورکه در معرفی این موسسات مطرح شد، برخي از سازمان‌هاي غيردولتي و خيريه صرفا به ارايه خدمات به زنان سرپرست خانوار مي‌پردازند درحالي‌كه بعضي ديگر از سازمان‌هاي غيردولتي در جهت توانمندسازي اقتصادي زنان سرپرست خانوار فعاليت مي‌كنند.
گستره فعاليت تعدادي از اين سازمان‌ها درجهت خدمت‌رساني به اقشار آسيب‌پذير جامعه به ويژه زنان سرپرست خانوار وسيع است. به‌طور كلي مي‌توان گفت تمامي اين سازمان‌ها خدمات ارزنده‌اي به زنان سرپرست خانوار و افراد تحت تكفل آنها ارايه مي‌دهند متاسفانه خدمات ارايه شده توسط سازمان‌هاي غيردولتي به زنان سرپرست خانوار باتوجه‌به جمعيت زياد اين زنان و نيازهاي خاصي كه دارند كافي نيست. بنابراين مي‌بايست در اين زمينه به انجام فعاليت‌هاي علمي، پژوهشي و كاربردي مبادرت
ورزيد.