آداب و رسوم ماه مبارك رمضان یكی از مباحث مهم فرهنگ مردم است كه به واسطه قدمت خود، از قداست ویژه ای برخوردار است. متأسفانه در زندگی شهری و ماشینی، بسیاری از این سنت‌های زیبا به بوته فراموشی سپرده شده اند و بسیاری دیگر نیز
كم رنگ تر شده‌اند و از آنجا كه این رسوم زمینه‌ساز همبستگی در جامعه به ویژه در میان آحاد ملل مسلمان است، اهمیت فراوانی نیز
دارد.
آشنایی با آداب و رسوم مردم همدان
در ماه مبارک رمضان
قدمت سنت‌های ویژه ماه مبارک رمضان در همدان به تاریخ اسلام برمی‌گردد. همه‌ساله مردم استان همدان چند روز مانده به آغاز رمضان به استقبال این ماه می‌روند.
آیین استقبال به این صورت است، که مردم برای آمادگی هرچه بیشتر برای گرفتن روزه در ماه مبارک رمضان، روزهای اول، پانزدهم و آخر ماه شعبان را روزه می‌گیرند. مردم همدان باور دارند، افرادی که این سه روز را روزه بگیرند، اجر و ثواب آن برابر با روزه یک ماه رمضان است. این اعتقاد به‌حدی نزد مردم همدان ریشه دارد که بیشتر آنان این سه روز را روزه می‌گیرند. یکی دیگر از آداب و رسوم اهالی همدان کلوخ‌اندازان نام دارد. مردم استان روز آخر ماه شعبان را کلوخ‌اندازان می‌گویند، در این روز مردم شادی‌کنان با تهیه و پخت غذایی مخصوص به‌نام کباب‌سرداشی سفره خود را برای اطعام نیازمندان و فقرا پهن می‌کنند.
همدانی‌ها کباب سرداشی را از مخلوط گوشت چرخ‌کرده، سیب‌زمینی، پیاز، تخم‌مرغ، ادویه و گوجه‌فرنگی تهیه می‌کنند، مراسم کلوخ‌اندازان از اول تا پایان روز آخر شعبان ادامه دارد و پس از آن مردم، آماده روزه‌داری در ماه مبارک رمضان می‌شوند. مردم استان پس از آن‌که فرزندان‌شان به سن بلوغ رسیدند، از آنان می‌خواهند که در ماه مبارک رمضان روزه را کامل بگیرند. درباره بچه‌هایی که به سن شرعی نرسیده و روزه بر آنان واجب نیست، اهالی همدان اعتقاد دارند اگر بتوانند روزه را قلاغی(کلاغی) بگیرند، خداوند اجر و پاداش روزه کامل را برای آنان منظور می‌کند.
مردم همدان به روزه نیمه‌روز و روزهای که در آن بچه‌ها از هنگام سحر تا اذان ظهر روزه خود را نخورند، روزه‌قلاغی می‌گویند.
یکی دیگر از سنت‌های قدیمی ماه رمضان در همدان، مراسم «کیسه‌برکت» در روز بیست‌و هفتم این ماه است، در این روز زنان روزه‌دار هنگام رفتن به مسجد و اقامه نماز ظهر به همراه خود پارچه، نخ و سوزن می‌برند.
زنان مؤمن همدانی در میانه دو نماز ظهر و عصر با استفاده از این وسیله‌ها به کار دوختن یک یا چند عدد کیسه برکت مشغول می‌شوند.
به اعتقاد مردم همدان، هر فردی که به داخل این کیسه پول بریزد، خداوند به وی مال و دارایی زیاد می‌بخشد، به همین علت زنان در این روز بیش از یک کیسه برکت دوخته و آن را برای فزونی دارایی بین خانواده خود و دیگران توزیع می‌کنند.
از دیگر آداب مخصوص این ماه در همدان، آیین توزیع آجیل مشکل‌گشا است، به عقیده مردم اگر ماه مبارک رمضان در روز چهارشنبه آغاز شود، این ماه بسیار پر برکت و خوش‌یمن خواهد بود.
به‌همین مبنا زنان با خرید و بسته‌بندی آجیل مشکل‌گشا هنگام افطار به قصد نیت و طلب حاجت به مسجد می‌روند و پس از اقامه نماز مغرب بین زنان نمازگزار تقسیم می‌کنند.
مردم همدان معتقدند، هرکس مراد و حاجتی داشته باشد با پخش و توزیع آجیل مشکل‌گشا، خواسته‌هایش برآورده می‌شود.
یکی دیگر از رسوم مردم همدان در ماه مبارک رمضان، جمع‌آوری خرده‌های نان سفره افطاری است، به باور مردم، هر فردی که بتواند خرده‌نان‌های سفره افطاری را تا آخر ماه مبارک رمضان جمع کند و تا روز عید قربان آن را نزد خود نگه‌دارد و آنها را در آبگوشتی که از گوشت قربانی در عید قربان تهیه می‌شود، بریزد و سپس بخورد، خداوند تمام آرزوها و نیازهای وی را برآورده می‌کند.
پخت غذاهای مخصوص از دیگر آیین‌های ماه مبارک رمضان است، زنان همدانی در این ایام برای افطار، بیشتر از غذاهایی نظیر «آش‌رشته»، «فرنی»، «ترحلوا»، «طاس‌کباب»، «شامی‌کباب»، «سرداشی»، «بورانی» و «شیربرنج» و برای سحری نیز «رشته‌پلو» و «آبگوشت مرغ» می‌پزند. پخت شیرینی‌های محلی مانند «کماج»، «انگشت پیچ»، «پنجه‌خاله»، «یوخا»، «نیس در جهان» و «اگرده» در ماه مبارک رمضان بین خانواده‌های همدانی رواج دارد.
پخت‌وپز نان‌های مخصوص محلی نظیر «نان اوفاق»، «نان گرده چرب» و «نان شاتی» نیز از دیگر آیین‌هایی است که زنان همدان همه ساله در ماه رمضان اقدام به تهیه آنها می‌کنند.
یکی از آیین‌های جالب توجه مردم استان همدان «فرستادن افطاری توسط داماد به خانه عروس» است، مطابق این سنت دیرینه در ماه رمضان، جوان دارای نامزد، باید افطاری نامزدش را به خانه پدر عروس ببرد، این افطاری شامل چند قرص«نان»، «گرده دوزرده»، «برنج»، «روغن حیوانی»، «یک عددمرغ یا ماهی»، «سیب‌سرخ»، «شیرینی انگشت‌پیچ» و «میوه‌های فصل» است.
پس از این‌که افطاری از سوی داماد به خانواده عروس برده شد، خانواده عروس نیز در شب‌های آینده، خانواده داماد را برای صرف افطاری به منزل خود دعوت می‌کنند.
علاوه بر این در شهرها و روستاهای استان همدان مرسوم است که پس از پایان ماه مبارک رمضان و در روز عید فطر در تمام خانه‌ها «آش رشته» پخته شود، زیرا به اعتقاد مردم، پس از یک ماه روزه‌داری، خوردن این غذای آبکی بسیار سودمند است.
زیارت اهل قبور، شرکت گسترده در آیین شب‌های احیا و قدر، برگزاری ایام سوگواری شهادت مولی‌الموحدین امام علی(ع)، راه‌اندازی دسته‌های سینه‌زنی، نوحه‌خوانی، زنجیرزنی و عزاداری از دیگر آداب مردم شهرها و روستاهای استان همدان در ماه ضیافت‌الله است.
آشنایی با آداب و رسوم
مردم آران و بیدگل
در ماه مبارک رمضان
هرساله با آغاز ماه مبارک رمضان، ترتیل‌خوانی قرآن‌‌کریم در آستان حضرت محمدهلالبنعلی(ع) آغاز می‌شود؛ مراسمی که با شکوه و نظم خاصی برگزار می‌شود و فضای زیبایی را در صحن امامزاده به‌وجود می‌آورد.
از سوی دیگر در ماه مبارک رمضان طرح اطعام سالمندان با عنوان هلال رأفت برگزار می‌شود. به‌طور معمول در این طرح 66 تن از خادمان حرم مطهر حضرت محمدهلالبنعلی(ع) به همراه اعضای هیأت امنای آستان مقدس ضمن عیادت از سالمندان مرکز گلابچی کاشان، غذای تبرکی حضرت را بین همه آنها توزیع می‌کنند.
در این آیین، خادمان حرم حضرت محمد هلال‌بن‌علی(ع) درحالی‌که لباس مقدس خادمی حضرت را بر تن دارند، با حضور خود، رایحه خوش حرم را برای تقویت امید و افزایش روحیه و نشاط سالمندان به فضای مرکز نگهداری سالمندان گلابچی می‌برند و سنت نیکوی عیادت از سالمندان را که برگرفته از معارف و سیره عملی ائمه اطهار است بجای می‌آورند.
آستان مقدس حضرت محمدهلال‌بن علی(ع) در شهرستان آران و بیدگل، در شمالی‌ترین نقطه استان اصفهان واقع شده است.
همچنین طبق سنت سال‌های گذشته بیش از 20هیأت مذهبی کاشان در سالروز شهادت امام‌علی(ع) و روز زیارتی حضرت محمدهلالبنعلی(ع) در قالب دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی در صحن مطهر به اقامه عزا می‌پردازند.
عزاداری سنتی هیأت‌های مذهبی نجفی‌ها، کربلایی‌ها و کاظمینی‌ها و هیأت‌های مذهبی شهرهای آران و بیدگل و نوش‌آباد از دیگر برنامه‌های سالروز شهادت امام‌علی(ع) در حرم‌مطهر است.
همچنین ورزشکاران کاشانی درقالب کاروان دوچرخه‌سواری مسیر کاشان تا حرم مطهر حضرت محمدهلالبنعلی(ع) را رکاب می‌زنند.
حدود دو قرن پیش که یکی از علمای بزرگ و صاحب‌فضیلت کاشان، حضرت آیت‌الله ملاحبیب‌الله شریف‌کاشانی در رؤیایی معنوی، گلایه رسول خدا از عدم‌زیارت حضرت محمدهلالبنعلی(ع) در خطه آران را می‌شنود، خود همراه کاروانی از مؤمنان کاشانی برای عرض ارادت به آستان مقدس فرزند علی‌بن‌ابیطالب(ع) با پای پیاده به راه می‌افتد و زائر بارگاه نورانی حضرت‌محمد‌هلال‌بن‌علی(ع) می‌شود.
براساس آن سنت دیرینه، 21رمضان سالروز شهادت مولی‌الموحدین‌علی‌بن‌ابیطالب(ع)، روز زیارتی حضرت محمدهلالبنعلی(ع) نام می‌گیرد و هیأت‌های مذهبی و عاشقان اهل‌بیت(ع) از شهرهای اطراف به‌ویژه کاشان در صحن مطهرش حضور یافته و با تسلیت به محضرش به اقامه عزا می‌پردازند.
آشنایی با آداب و رسوم مردم
استان سمنان در ماه مبارک رمضان
مردم استان سمنان با غبارروبی مساجد و منازل به استقبال رمضان می‌روند و از این فرصت برای برآورده‌شدن حاجات و دستگیری از مستمندان از هم پیشی می‌گیرند.
از دیرباز تاکنون یک یا چند روز مانده به ماه مبارک رمضان، مردم به پیشواز این ماه رفته و گرفتن روزه را آغاز و علاوه‌بر آن مساجد را نیز غبارروبی و نظافت می‌کنند.
دعوت از روحانی برای برپایی نماز جماعت و بیان احکام شرعی در طول ماه مبارک رمضان در نقاط روستایی از دیگر آداب مربوط به این ماه است.
در برخی شهرها و روستاهای استان سمنان زنان به مناسبت فرارسیدن این ماه به‌سر، دست و پاهای خود حنا می‌بندند و این آیین همراه با ذکر صلوات و نیایش صورت می‌گیرد.
تهیه مایحتاج موردنیاز ماه رمضان در نقاط شهری و روستایی از چند روز مانده به آغاز این ماه عزیز مرسوم است. در شهر مجن، شست‌وشو وسایل خانه و مالیدن دوغاب گل‌قرمز به نمای دیوارهای کاهگلی در استقبال از رمضان صورت گرفته و در دیگر نقاط تهیه آرد برنج و گندم برای پخت حلوا موردتوجه زنان کدبانو و خانه‌دار است.
آداب سحر و افطار
پیش از این در شب‌های ماه رمضان و هنگام سحر، فردی خوش‌صدا روی پشت‌بام خانه خود یا مسجد اقدام به خواندن دعا و مناجات می‌کرد، گاهی نیز این افراد هنگام گذر از کوچه‌های هرمحله با خواندن ادعیه سحرگاهی اهالی را بیدار می‌کردند و این کار در اصطلاح محلی، «شب‌خوانی» (شوخوانی) گفته می‌شود.
امروزه صدای دعا و مناجات از بلندگوی مساجد نقاط شهری و روستایی به گوش می‌رسد. ولی روش‌هایی مثل کوبیدن روی ظروف مسی و طبل، بیدار کردن اهالی یک کوچه، یا محله توسط فردی از همسایگان و زدن زنگ خانه یا کوبیدن دیوار خانه‌های قرار گرفته در مجاورت یکدیگر نیز مرسوم است.
مراسم شوخوانی وقت سحر
در برخی روستاهای استان سمنان برای بیدار کردن همشهریان خود اقدام به خواندن مراسم شب‌خوانی می‌کنند که نمونه‌هایی از آن عبارتند از:
الله تویی، مرد تویی، دانایی/ از مورچه‌ای که دم زند در ته چاه/ از دم‌زدن مور آگاه تویی یا الله/ یا رب تو گناهان مرا دونیمه کن در عرصات/ نیمی به حسن ببخش، نیمی به حسین.
چاووشی‌خوانی در منطقه خوارتوران شاهرود
اهالی روستای عشقوان در منطقه خوارتوران بیارجمند شاهرود مراسم شب‌خوانی را چووشی (چاووشی) می‌گویند. ایشان با پنهان‌شدن ستاره پل از خوردن سحری دست می‌کشند.
هنگام غروب آفتاب و به‌گوش رسیدن صدای اذان، وقت افطار و بازکردن روزه است. زنان برای تهیه افطار از هنگام ظهر مشغول پخت غذا و تهیه سفره افطاری می‌شوند.
مرسوم است که پس از صرف افطار، مردان و زنان خود را به‌مسجد محل رسانده و نماز مغرب و عشاء را به‌جماعت می‌خوانند. در برخی مساجد نیز نماز جماعت قبل از بازکردن روزه اقامه می‌شود.
هر روز ماه مبارک رمضان با یک جزء قرآن
به‌طورکلی حضور افراد در نمازهای جماعت یومیه در ماه مبارک رمضان بیشتر مورد توجه است. مردان و زنان پس از خواندن نماز جماعت ظهر و عصر به تلاوت قرآن می‌پردازند. قرائت یک جزء از کلام‌الله مجید در هر روز از ایام این ماه مورد توجه اهالی منطقه
است.
در برخی نقاط پس از ختم کامل قرآن، هرکس به فراخور وسع‌مالی خود مقداری نبات، نقل، برنج یا گلاب به جلسه آورده و به نیت برکت بین حاضران پخش می‌کند.
در برخی مناطق هر فردی که براساس نوبت سوره قل‌هوالله را قرائت کند، پس از ماه رمضان دیگر افراد جلسه را برای خوردن آش یا شیرینی به منزل خود دعوت می‌کند.
دعوت از دوستان، اقوام و آشنایان برای صرف افطار از دیگر رسومی است که در این ایام برگزار می‌شود؛ برخی اهالی شهر دامغان در اولین جمعه ماه مبارک رمضان در خانه‌های خود نماز جعفرطیار می‌خوانند.
غذاهای مرسوم افطار و سحر
اهالی استان سمنان در ماه مبارک رمضان برای وعده سحری از غذاهایی چون برنج و خورش و گاهی ته‌چین و آبگوشت استفاده می‌کنند.
ایشان هنگام غروب آفتاب و با شنیدن اذان، روزه خود را با قدری آب‌گرم، نمک یا خرما باز کرده، سپس غذای افطاری که شامل کوکو، نان، پنیر، سبزی، سوپ یا انواع آش است را میل می‌کنند.
در برخی نقاط به تهیه اقلامی چون شیربرنج، فرنی، شله‌زرد، حسّو (در شهر شاهرود)، لرزان (شاهرود، دامغان)، آروشه و حلوای‌آروشه (سمنان و توابع) مبادرت می‌کنند؛ در شهرستان دامغان پخت کشمش‌پلو برای اولین شب از ماه مبارک رمضان مرسوم است.
در باور اهالی حضرت‌علی(ع) برای افطار نان‌جو و خرما میل کرده، بر این اساس برخی نیز روزه خود را با نان و خرما افطار می‌کنند. پخت انواع نان به‌خصوص نان‌های روغنی در طول ماه رمضان مرسوم است.
مراسم شب‌های قدر
اهالی استان سمنان در شب‌های قدر پس از صرف افطار در مسجد محل خود حضور یافته و با خواندن قرآن و دعاهای جوشن‌کبیر، مجیر، افتتاح و ذکر مصیبت به شب‌زنده‌داری مبادرت می‌ورزند.
زنان نیز در این شب‌ها خرما، انواع نان محلی، شله‌زرد و... بین عزاداران تقسیم می‌کنند.
در نقاط مختلف استان سمنان زنان و مردان در لیالی قدر همزمان با خواندن هر بند از دعای جوشن‌کبیر روی ظرفی از قند، نبات، نقل یا خرما دمیده و خوردن آن را به نیت شفا و تبرک توصیه می‌کنند.
همچنین گره‌زدن روی نخ هنگام خواندن دعای جوشن‌کبیر پس از قرائت هر بند از دعا توسط برخی زنان مرسوم است.
در شهر شاهرود، زنان همزمان با تلاوت دعای جوشن‌کبیر ظرفی از آب حاوی زعفران را نزد خود نگه داشته و با خواندن هر بند از دعا بر آن می‌دمند تا به‌عنوان تبرک آن را با خود به خانه ببرند. در روستای جزن دامغان نیز در این شب‌ها دستجات زنجیرزن از مساجد و حسینیه‌های محل به‌راه افتاده و با گذر از معابر و کوچه‌ها به زنجیرزنی و عزاداری می‌پردازند.
شهادت امیرالمومنین حضرت‌علی(ع)
در شب‌های قدر اهالی نقاط مختلف شهری و روستایی اقدام به برپایی مجالس عزاداری می‌کنند. پوشیدن لباس سیاه به نشانه عزا و ماتم در ایام شهادت حضرت‌علی(ع) امری متداول است.
بنا بر باوری کهن اهالی نقاط مختلف استان، کار کردن در روز 21 ماه‌رمضان را حرام دانسته و در مجالس عزاداری حضور پیدا می‌کنند.
در نقاط شهری نیز حرکت دستجات سینه‌زنی از اماکن مذهبی و مساجد آغاز شده و عزاداران با گذر از معابر و خیابان‌ها چنین می‌گویند:
«وای علی کشته شد/ شوهر زهرا چه شد»
حرکت این قبیل دستجات غالبا به اماکن مقدس همچون امامزاده، مساجد یا گلزار شهدا ختم می‌شود.
در روستای کوه‌زر با فرار رسیدن 21 رمضان، برخی اهالی به نیت اموات خود نان‌فتیر پخته و بین سایرین تقسیم می‌کنند.
اهالی نقاط کویری استان سمنان در روز شهادت حضرت‌علی(ع) از انجام فعالیت‌های روزمره خودداری کرده و مرسوم است که دامداران شیر دام‌های خود را در این روز به فقرا و نیازمندان داده یا برای تهیه افطار و پذیرایی از نمازگزاران به مساجد محل می‌دهند.
اقدام اهالی نقاط مختلف برای گستردن سفره افطاری در لیالی‌قدر بسیار چشمگیر است. تهیه و تقسیم‌کردن خیرات برای آمرزش اموات نیز در این شب‌ها مورد توجه اهالی منطقه است.
شب 27 ماه رمضان
در باور برخی اهالی، نزول قرآن در این شب بوده و بر این اساس برخی تا پاسی از شب به احیاء و شب‌زنده‌داری در مساجد می‌پردازند. زنان سمنانی، گرمساری و دامغانی در این روز به جهت شادی ناشی از کشته‌شدن قاتل ملعون امام‌علی(ع) به دست و پای خود حنا می‌بندند.
برخی زنان در این روز گوش دختران خود را سوراخ کرده و برای آنها گوشواره می‌خرند.
گفتنی است که در شهرهای شاهرود، گرمسار و روستای جزن برخی زنان در بین نماز ظهر و عصر با اندکی پارچه، نخ و سوزن کیسه‌ای کوچک دوخته و سکه‌ای را به نیت تبرک درون آن می‌نهند.
شاهرودی‌ها آن را «کیسه مراد» نامیده و به جهت برآورده‌شدن حاجت آن را تا سال دیگر نزد خود نگه می‌دارند.
عید فطر
در آخرین روز از ماه مبارک رمضان، اهالی نقاط مختلف، خود را برای فرا رسیدن عید رمضان آماده می‌کنند. برای این منظور غسل‌کرده، لباس تمیز یا نو پوشیده و به استقبال عیدفطر می‌روند. رؤیت هلال ماه شوال نشانی بر پایان ماه میهمانی خدا است که این امر در گذشته توسط افراد خبره و مطلع به اطلاع مردم رسانده می‌شد و امروزه از طریق رسانه‌های جمعی اعلام می‌شود.
هنگام افطار آخرین شب از ماه رمضان اعضای هر خانواده بنابر قوت غالب فطریه خود را دست‌به‌دست چرخانده و آن را برای افراد مستمند کنار می‌گذارند.
در روستای نام‌نیک کالپوش به‌مناسبت عیدفطر فردی که به‌تازگی پدر شده کفش‌های خود را وزن کرده و همان مقدار گندم یا برنج به فقرا می‌دهد.
نماز عید فطر همزمان با طلوع خورشید با ذکر اللهم لبیک در نقاط شهری و روستایی
برپا می‌شود.
پس از نماز مومنان با یکدیگر روبوسی کرده و قبولی طاعات یکدیگر را از باریتعالی طلب می‌کنند، صله‌رحم، زیارت اهل‌قبور و اماکن مقدس و دید و بازدید ازجمله آداب این عید فرخنده است.