|  بابک مهدیزاده |  

در همدان چندین منطقه حفاظت شده قرار دارد. مناطقی بکر با پوشش گیاهی و تنوع حیات‌وحش منحصربه‌فرد. یکی منطقه حفاظت‌شده گلپرآباد است در 40 کیلومتری شهرستان ملایر، زیستگاه قوچ و میش ارمنی، گرگ، تشی، رودک و بسیاری از پرندگان مانند کبک، تیهو و عقاب طلایی است و  یکی دیگر از مناطق حفاظت شده «لشگردر» است در شرق ملایر با 11 چشمه دایمی و 266 گونه گیاهی و 18 گونه پستاندار و 75 گونه پرنده. منطقه حفاظت شده آلموبلاغ هم به‌عنوان شناسنامه شهرستان اسدآباد شناخته می‌شود با وسعت 7هزار و 500 هکتار در ارتفاعات استان همدان. نهاوند همدان هم منطقه حفاظت شده ملوسان را دارد با 9هزار و500 هکتار و 152 گونه گیاهی و 253 گونه جانوری. منطقه حفاظت شده بعدی شراء است که زیستگاه اصلی قوچ و میش ارمنی است با وسعت 10هزار و 700 هکتار در 45 کیلومتری شرق همدان. منطقه حفاظت شده خانگرمز هم هشتمین منطقه حفاظت شده این استان محسوب می‌شود. اما اکثر این مناطق حفاظت شده با معضلات بزرگی دست و پنجه نرم می‌کنند. معضلاتی که منجر به در معرض انقراض قرار گرفتن گونه‌های گیاهی مانند ‌هزار خار استوانه‌ای، سیاه تنگرس فارسی، تنگرس، کتان سفید، پونه‌سای مواج، پونه‌سای تنک، آویشن دنایی برگ نقره‌ای، آویشن، شلیل، مینای صخره‌ای، لبدیسی بوته‌ای نمدی، گل‌گندم زاگرسی، گل‌گندم بیابانی، زبان‌پس‌قفای غده‌دار، مریم‌گلی سیخک‌دار، لب‌خرگوشی و چارچار دنایی در منطقه حفاظت شده ملوسان، دارد. منطقه‌ای که بسیاری از خزندگان و پستاندارانش نیز در معرض تهدید قرار گرفته‌اند. داستانی که برای منطقه حفاظت شده خانگرمز و دیگر مناطق هم وجود دارد.
  تخریب صورت گرفته توسط معادن، چرای غیرمجاز و بی‌رویه دام‌ها و پروژه‌های گردشگری از اصلی‌ترین عاملان تهدید علیه مناطق حفاظت شده هستند. این فعال محیط‌زیست توضیح می‌دهد: مثلا منطقه حفاظت شده خانگرمز که بزرگترین محل زیست کل‌های ایران است و لشگردر که بزرگترین زیستگاه قوچ‌های ایران است با معضل بزرگی به نام خطر معادن روبه‌رو هستند. همچنین دام‌های به اصطلاح متعلق به عشایر هم ورود غیرقانونی به این مناطق دارند و مبادرت به چرا می‌کنند درحالی‌که براساس اطلاعات و شواهد ما بسیاری از این دام‌ها متعلق به عشایر نیست و از آن سودجویان است. اما بزرگترین تهدید مطمئنا معادن استان هستند. وجود معادن سنگ‌آهک، سنگ‌سیمان و سنگ‌های معدنی دیگر تبدیل به تهدید بالقوه مناطق حفاظت شده است. این معادن آن‌قدر قدرتمند هستند که نمی‌شود جلوی فعالیت آنها را گرفت. نهایت کاری که سازمان محیط‌زیست توانسته انجام دهد این است که مثلا از تشکیلات عظیم معدن کاوی همدان بخواهد که مثلا در فصل بهار که فصل بچه‌زایی حیوانات است از سروصدای موتورهایشان بکاهند. معادن با حمایت‌هایی که پشت‌سر خود دارند تبدیل به تشکیلات بزرگی شده‌اند که نمی‌شود جلوی فعالیت‌شان را گرفت و ما همچنین انتظاری از سازمان محیط‌زیست نداریم. اما این معادن کمر به قتل مناطق حفاظت‌شده بسته‌اند و برای جلوگیری از این تخریب گسترده نیاز به یک کار بزرگ است.
مشکل دیگر مناطق حفاظت شده نبود محیط‌بان به اندازه کافی است.  برای حفاظت درست از این مناطق به تعدادی 10 برابر تعداد فعلی محیط‌بانان نیاز داریم. این تعداد کم محیط‌بان هیچ کاری را عملا نمی‌تواند از پیش ببرد. اینها حتی بعضا پول بنزین خودرو خدمت خود را هم ندارند. نبود امکانات کافی و بودجه و نیروهای محیط‌بان باعث شده که شکارچیان به راحتی کار خود را انجام دهند و روزانه تعداد زیادی از جانوران حفاظت شده شکار شوند.

هجوم تله‌کابین به گنجنامه همدان

وقتی طرح تله‌کابین گنجنامه در کوه‌های الوند در ‌سال1378 کلید خورد، از همان ابتدا اعتراضات آغاز شد. تله‌کابینی که در مجاورت کتیبه‌های گنجنامه ساخته شد، درنهایت باعث شد این اثر 2500ساله هخامنشی به ثبت‌جهانی نرسد. اثری که خشایارشاه داستان حکومت خود را به خط‌میخی بر آن حکاکی کرده بود. اما این تنها اثر سوء این تله‌کابین نبود. تله‌کابینی که در خرداد1388 مقرر شد ، دارای بولینگ و برج بانجی‌جامپینگ و آبشار مصنوعی و پیست‌اسکی و پیست دوچرخه‌سواری و خط لژویگاند و صخره‌مصنوعی و دو باند هلی‌کوپتر و آلاچیق‌هایی برای زندگی عشایر شود. طرحی که فعالان محیط‌زیست را نگران کرد.
 مدیر موسسه مردم‌نهاد حیات‌سبز سرزمین همدان و کارشناس‌ارشد اکوتوریسم درباره اثرات سوء مجموعه تله‌کابین گنجنامه الوند می‌گوید: ظرفیت برد این منطقه در بهترین شرایط حدود 1500 تا 2000 نفر است اما وقتی تله‌کابین ساخته شد، افراد بیشتری به این منطقه رفتند
که خارج از ظرفیت منطقه بود.
وی می‌افزاید: زمانی فقط کوهنوردان به این منطقه می‌رفتند اما کوهنوردان اخلاق محیط‌زیستی را رعایت می‌کنند و می‌دانند که باید به محیط‌زیست احترام بگذارند اما اکنون گردشگران که با تله‌کابین به منطقه می‌روند، زباله‌هایشان را همانجا   رها   می‌کنند.
این فعال محیط‌زیست می‌گوید: از همه بدتر این‌که می‌خواهند بالای کوه هتل بسازند. درحالی‌که آن منطقه محدوده تردد میش‌ها است. هر از چندگاهی هم بولدوزرهایشان را آن بالا می‌برند که با مقاومت فعالان محیط‌زیست روبه‌رو می‌شوند و دست می‌کشند. اما این خطر همچنان به‌صورت بالقوه در منطقه وجود دارد.
برابر آمار ارایه‌شده، اکنون روزی بیش از یک‌تن زباله به لطف حمل‌ونقل مسافران توسط تله‌کابین به منطقه گنجنامه، تولید و تلنبار می‌شود. حال معلوم نیست که با گسترش پروژه‌های گردشگری تله‌کابین چه اثرات سوء محیط‌زیستی دیگری بر منطقه وارد می‌شود؟

 فاضلابی که به رودخانه عباس‌آباد می‌ریزد

 مدیر موسسه مردم‌نهاد حیات سبز سرزمین همدان با اشاره به معضل سرریز شدن فاضلاب به رودخانه گنجنامه یکی از معضلات را در عدم آگاهی فعالان محیط‌زیست و خود سازمان محیط‌زیست از مفاد قانونی عنوان می‌کند و می‌گوید:  نه تشکل‌ها و نه مدیران ما آشنایی کاملی از قوانین ندارند. مثلا بندهای قانونی مثل 727 قانون کیفری به حمایت از حیوانات شهری تصریح کرده‌اند. مثلا سگ‌کشی با این قانون منافات دارد و ما براساس همین قانون توانستیم در مقابل سگ‌کشی‌های چندسال پیش همدان بایستیم که دیگر تکرار نشد. حال این رویه را می‌توانیم در موارد دیگری تکرار کنیم. مثلا همین ماجرای آلوده شدن رودخانه گنجنامه توسط فاضلاب سفره‌خانه‌ها، باغ‌ها و مجتمع تله‌کابینی که در حوالی‌اش وجود دارد. باید از قوانین استفاده کرد و مسببان آلوده کردن رودخانه را مجازات کرد و جلوی این آلودگی را گرفت. آلودگی رودخانه گنجنامه اکنون به سطح مقامات عالی استان هم رسیده است. فرماندار همدان از ایجاد کمیته‌ای برای اصلاح وضع رستوران‌های مسیر گنجنامه خبر داد و از شرکت آب و فاضلاب خواست که در مورد جمع‌آوری فاضلاب رستوران‌ها تدابیر لازم را اتخاذ کند. اداره محیط‌زیست هم لیستی از باغ‌های متعلق به ارگان‌ها و ادارات را به فرمانداری ارایه داد تا جلوی فعالیت مخرب اینها گرفته شود. لیستی که نشان‌دهنده وجود 14 منبع آلودگی فاضلاب‌های ریخته شده به رودخانه عباس‌آباد است.  رودخانه گنجنامه و عباس‌آباد همدان یکی از قربانیان گردشگران است. گردشگرانی که به این منطقه خوش آب و هوا می‌آیند و از خود زباله و خرابی برای رودخانه به یادگار می‌گذارند. مسافرانی که به رستوران‌ها و مراکز اقامتی می‌روند و شبکه فاضلاب این مکان‌های توریست‌پذیر یکسر به رودخانه‌ها سرریز می‌شوند. به همین دلیل است که معاون عمرانی استاندار   به تسنیم خبر داده بود که تلاش شده تا تمامی رستوران‌های‌ آلاینده منطقه عباس‌آباد که فاضلاب آنها وارد رودخانه می‎شود در ‌سال گذشته پلمب شود و در صورت نیاز این روند امسال نیز ادامه پیدا می‎کند.

آلودگی تولید شده توسط مرغداری‌ها

  مرغداری‌ها   مشکل دیگر محیط‌زیست استان هستند. طبق قانون و براساس تعریف استانداردهای زیست‌محیطی مرغداری‌ها باید در محوطه‌ای احداث شوند که حایز شرایط زیست‌محیطی سختی باشد. مثلا مرغداری‌ها در حومه‌شهر، کنار رودخانه‌ها و نزدیک مزارع کشاورزی و اماکن مسکونی نباید احداث شوند. چون اثرات زیست‌محیطی و بهداشتی مرغداری‌ها آن‌قدر شدید است که می‌تواند تا برد 10 کیلومتری انواع بیماری‌ها را منتقل کند اما در ایران و به‌طور مشخص در همدان 400 واحد صنعتی مرغداری وجود دارند که بعضا در حومه شهر‌ها فعالیت می‌کنند و بعضا هم در کنار مزارع کشاورزی و دشت‌های حاصلخیز. این واحدها محیطی به مساحت 4هزار مترمربع را می‌توانند آلوده کنند اما هیچ ارگانی بر تعرضات زیست‌محیطی این مرغداری‌ها نظارت نمی‌کند و آلودگی بدون  هیچ مانعی وارد طبیعت و حتی
زندگی انسان‌ها می‌شود.